سه سال پیش در چنین روزی توافق هسته ای بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس،آمریکا و آلمان منعقد شد. توافقی که قرار بود به دوازده سال مناقشه و تنش ساختگی در روابط ایران و غرب پایان دهد. با این حال امروز و در سومین سالروز امضای این توافق ظاهرا بازهم به خانه اول بازگشته ایم. ترامپ اردیبهشت ماه امسال بالاخره از توافق خارج شد و تحریم های هسته ای علیه ایران را بازگرداند و دور تازه ای از تنش در مناسبات تهران- واشنگتن آغاز شد.
**اتحاد نانوشته جریانات تندرو ایران و آمریکا
اینکه چرا آمریکا از برجام خارج شد؛ سوالی است که کمتر در فضای رسانه ای ایران به این موضوع پرداخته شده است. طبق این توافق ایران محدودیت هایی را برای رفع نگرانی های جامعه جهانی در فعالیت های هسته ای خود می پذیرفت و در مقابل تحریم هایی که از سوی اتحادیه اروپایی، آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران وضع شده بود برچیده می شد.
رئیس جمهوری از این توافق تحت عنوان معامله برد- برد یاد می کرد که در آن منافع همه طرف ها در نظر گرفته شده است. با این حال مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 و توافق منتهی به آن مخالفان سرسختی هم در ایران و هم در آمریکا داشت.
علاوه بر این عربستان و اسرائیل هم در تمام این سال ها علیه این توافق کارشکنی کردند. در نهایت اتحاد نانوشته جریانات تندرو در ایران و آمریکا و مخالفت های مستمر اسرائیل،عربستان و امارات از سوی دیگر و روحیات و شخصیت منحصر به فرد ترامپ و اصرار وی بر مخالفت با سیاستهای اوباما در نهایت منجر به خروج آمریکا از برجام شد و این توافق را در معرض فروپاشی قرار داد.
**لزوم شکل گیری اجماع نخبگان
طبیعی است درهر کنش سیاسی فرصت ها و البته چالش هایی وجود دارد.بهره مندی از این فرصت ها و عبور از چالش ها منوط به شکل گیری اجماع بین نخبگان است.
امروز جریانی معتقد است کشور از فرصت ایجاد شده به واسطه برجام برای گشایش بین المللی استفاده نکرد و طیف دیگر هم بر این باور است سه سال فرصت کشور برای استفاده از ظرفیت های داخلی از دست رفت. در واقع امروز هر دو طیف اصلی در کشور از دو زاویه متفاوت درباره یک موضوع به اجماع رسیده اند و« آن هم فرصتی است که از دست رفته است».
در تمام سه سالی که از انعقاد توافق هسته ای ایران و 1+5 گذشت مخالفان دولت لحظه ای در انتقاد از این توافق کوتاهی نکردند؛ زمانی صرف این شد که «هیچ آدم عاقلی نمی آید در ایران سرمایه گذاری کند». زمانی گفتند «پس چرا نیامدند» و امروز با برجسته کردن اخبار خروج شرکت های بزرگ بین المللی چون توتال و زیمنس و ایرباس و ده ها شرکت دیگر که در این مدت فعالیت خود را در ایران آغاز کرده بودند می گویند:«پس چرا رفتند و نماندند».
** دیپلماسی مشارکتی
ماهیت سیال روابط بین الملل؛ جهان امروز با جهان سه سال قبل به کلی تغییر کرده است.بسیاری از کارگزاران و شخصیت های دخیل در مذاکرات و امضای توافق هسته ای امروز با رهبران دیگری جایگزین شده اند. برجسته ترین این افراد ترامپ است که جایگزین اوباما شده است.
اگر اوباما معتقد به چند جانبه گرایی در عرصه بین الملل و بهره گیری از دیپلماسی مشارکتی بود، ترامپ نه تنها نیازی به همراهی کسی با آمریکا نمی بیند بلکه شمشیر را برای متحدان خود هم از رو بسته و جنگ تجاری را هم با رقبایی همچون چین و هم با متحدانی همچون کانادا و اروپا کلید زده است.
وجهه آمریکای ترامپ با خروج از توافقهایی چون پیمان آب و هوایی کیوتو و پیمان اقلیمی پاریس، یونسکو، شورای حقوق بشر و و احتمالا سازمان جهانی تجارت بیش از پیش خدشه دار شده است.
امروز به لطف برجام پرونده «پی ام دی» (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران) که زیربنای اتهام زنی ها علیه ایران بود مختومه شده و آژانس بین المللی انرژی اتمی حداقل یازده بار پایبندی ایران به تعهدات خود را اعلام کرده است.
گذشته از اینها چنانکه گفته شد سیاست های ترامپ زمینه ساز بروز اختلافات عمیقی بین آمریکا با متحدانش شده است.
** مذاکرات درباره بسته پیشنهادی اروپا
واقع امر این است نگاه ها در ایران نسبت به عملکرد تروئیکای اروپایی با شک و تردیدهایی همراه است؛ چه رهبران اروپایی قبل از خروج آمریکا از برجام با وعده هایی همچون مذاکره درباره « برنامه موشکی » و« نفوذ منطقه ای ایران» به ترامپ سعی در ماندن آمریکا در برجام داشتند و چه بعد از خروج آمریکا که حمایت های رهبران اروپایی از برجام از حمایت لفظی فراتر نرفته است.
اگرچه مذاکرات درباره بسته پیشنهادی اروپایی ها برای تضمین منافع اقتصادی ایران ادامه دارد با این حال خروج برخی از شرکت های خصوصی اروپایی از ایران و بی عملی اروپایی ها در این خصوص کماکان ابهاماتی درباره پایبندی آنها به تعهداتشان ایجاد کرده است.
آمریکا در سالهای اخیر اقدامات خصمانه زیادی علیه ایران انجام داده است با این حال از جهاتی خروج آمریکا از برجام خاطره کودتای 28 مرداد را برای ایرانیان زنده کرده است.در سال 1332 آمریکا با همدستی انگلیس و برخی مزدوران داخلی علیه دولت ملی مرحوم مصدق کودتا کرده و حرکت ایرانیان در مسیر توسعه و مردم سالاری را سال ها به تاخیر انداخت.
این اقدام آمریکا ریشه بسیاری از مخالفت های جامعه ایرانی با آمریکا در تمام این سال ها بوده است.
بسیاری در ایران به ویژه نسل جوان که خواهان تعامل و تنش زدایی در سیاست خارجی بوده اند و در جریان انتخابات در سال های اخیر بر پیگیری این سیاست تاکید کرده اند شاهد و ناظر رفتارهای این روزهای غربی ها هستند.
ایران با بهره گیری از ظرفیت های گسترده داخلی و خارجی و با عنایت به تجربه 40 سال اخیر از این گردنه هم عبور می کند اما سیاست ها و رفتارهای نابهنجار آمریکای ترامپ دیوار بی اعتمادی ملت ایران با آمریکا را بیش از پیش بلندتر خواهد کرد.
