سید محمد بهشتی در «نشست ایران، فوتبال و جام جهانی» که به همت پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، پرسش اصلی مردم شناسی را کیستی جامعه و جامعه شناسی را حال جامعه دانست و اظهار داشت: «کیستی جامعه مانند کیستی افراد پنهان است و به راحتی نمی‌توان به آن پی برد و زمانی آشکار می‌شود که فرد در موقعیتی دراماتیک (روایی) قرار بگیرد که در آن زمان حدود شخصیتی فرد مشخص می‌شود.»
وی افزود: «اینکه فرد در مواجه با اتفاقات چه عکس العملی نشان می‌دهد حدود شخصیت فرد را مشخص می‌کند و اساس قصه و روایت هم این است که موقعیتی را فراهم کند که حدود شخصیتی پرسوناژ داستان مشخص شود.»
بهشتی با بیان اینکه این مسئله در مورد جوامع هم صدق می‌کند، تصریح کرد: «جامعه در موقعیت‌های تاریخی پدید آمده کیستی اش را آشکار می‌کند و اهمیت این موقعیت در آن است که در مواقع معمول پنهان می‌شود به نحوی‌که نمی‌توان از کیستی جامعه به درستی شناختی پیدا کرد.»
وی با بیان این نکته که در بیشتر اوقات صورت ظاهر جوامع غلط انداز است اظهار کرد: «در شرایط غیر دراماتیک تمام فعالیت‌های فرد از اراده وی سر چشمه می‌گیرد و بنا بر آن دوست ندارد خیلی از صفات بد در وی آَشکار شود و سعی می‌کند دیگران به واسطه صفات حسنه نمایان شده در او از وی شناخت پیدا کنند.»
بهشتی اظهار داشت: «جوامع نیز در شرایط غیر دراماتیک به همین شکل اندو تلاش می‌کنند قانونمند دیده شوند، ولی در بزنگاه‌ها اتفاق دیگری می‌افتد، زیرا که در این مواقع اراده‌ای وجود ندارد و تمامی امور خارج از آن است.»
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: «در بزنگاه‌های تاریخی جوامع اراده ندارند و شخصیت واقعی جامعه گویی پوسته را کنار می‌زند و بیرون می‌آید و صورت ظاهری جامعه را می‌درد و آشکار می‌شود.»
جام جهانی فوتبال و ایجاد موقعیت دراماتیک در ایران
بهشتی با اشاره به مفهوم فوتبال، جام جهانی و حضور ایران در گروه مرگ گفت: «تمام این‌ها شرایطی را فراهم کرد که حضور ایران در جام جهانی فوتبال تبدیل به یک موقعیت دراماتیک در ابعاد ملی شود و رفتاری از جامعه ایران سر بزند که در موقعیت قبل و بعد، آن را کمتر ببینیم.»
وی با طرح این پرسش که قبل از جام جهانی راجع به جامعه ایران چگونه قضاوت می‌شد؟ تصریح کرد: «ایران تا پیش از مسابقات جام جهانی جامعه‌ای نا به هنجار، قانون گریز، مضطرب و... عنوان می‌شد تا اینکه ایران در مقابل مراکش برنده می‌شود. گزارشگر نیز در جریان بازی با ناامیدی به اتمام بازی در دقایق اولیه شروع بازی راضی بود، زیرا که تصویر قبلی را از خودش فوتبال و جامعه ایران داشت.»
بهشتی گفت: «این در حالی اتفاق افتاد که تیم ایران برنده شد و ملت ایران در شهر‌های مختلف به خیابان‌ها آمدند و تمام کشور یک واکنش از خود نشان دادند و همه ایران به یک رنگ آشکار شد.»
وی این امر را حاکی از یکپارچکی ایران دانست و گفت: «زمانیکه مسابقات فوتبال در شهر تبریز برگزار می‌شود شاهد جریانات واگرا هستیم، ولی زمانیکه تیم ملی ایران در جام جهانی پیروز می‌شود همان صحنه‌ای که در تهران می‌بینیم در تبریز نیز مشاهده می‌کنیم که نشان از چهره دیگر جامعه ایران دارد که کسی نمی‌تواند در یک بزنگاه مانع آن شود.»
بهشتی با اشاره به حضور اکثر ایرانیان در خیابان‌ها بعد از برد مقابل تیم فوتبال مراکش تصریح کرد: «کسی برای این حضور یکپارچه نقشه‌ای نکشیده بود و این رفتار خبر بزرگ و خوبی است که یکی از فواید این مسابقات بود به نحوی که آن شب به احتمال خیلی زیاد یکی از امن‌ترین شب‌های ایران بوده است.»
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: «اگر این چهره درست احصاء شود و تصویری روشن از آن بدست آورده شود دلالت بر کیستی جامعه ایرانی می‌کند و انسان را امیدوار و شگفت زده می‌کند، زیرا که درست در تضاد با چهره‌ای است که قبل از این در ذهن‌ها بوده است.»
بهشتی افزود: «اینکه در جامعه مانند ایران با این تنوع فرهنگی شاهد این یکپارچگی هستیم حکایت از این می‌کند که ما خلاف آن خیلی زحمت کشیده ایم که در حوزه ارادی عمل کنیم و در حوزه ارادی در طی یک قرن اخیر پیچیده‌ترین سوءمدیریت‌ها را در مورد تنوع فرهنگی انجام داده ایم، ولی موفق نشدیم.»
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: «این فرهنگ آنقدر ریشه دارد؛ زمانیکه ایران مقابل مراکش پیروز می‌شود تمام ایران با این تنوع فرهنگی یک واکنش نشان می‌دهند و اینکه افرادی از قومیت‌های مختلف دست از وطن یکپارچه شان به نام ایران برداشته باشند تنها یک سوء تفاهم است.»
بهشتی تأکید کرد: «و این همان چیزی که در بزنگاه‌های غیر ارادی کاملا آشکار می‌شود.»
وی رویداد‌هایی از این دست با ابعاد خیلی گسترده را راهگشا دانست و گفت: «اگر روزگاری راجع به هویت ایرانی سخن بگوییم و همگان به ما خرده بگیرند که این چیز‌هایی که مطرح می‌کنید مربوط به تاریخ است و آیا در حال حاضر که در قرن بیست و یکم بسر می‌بریم و رسانه‌ها اینقدر گسترش یافته اند نیز این یکپارچگی در هویت ایرانی وجود دارد یا نه؟ به کار می‌آیند.»
فرهنگ ایرانی عمیق‌تر از آنچه در اذهان وجود دارد
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: «این موارد حکایت از ریشه دارتر، عمیق‌تر و پوست کلفت‌تر بودن فرهنگ ایرانی و آنچیزی است که در ذهن‌ها وجود دارد و اینگونه است که این فرهنگ توانسته در طول این سال‌ها از گردنه‌های سخت عبور و موجودیت خویش را حفظ کند.»
بهشتی با اشاره به اینکه این موارد در مورد احوال جامعه ایرانی نیز می‌تواند چیز‌هایی بگوید اظهار داشت: «رفتار خوب ایرانی‌ها (جمع کردن زباله‌ها) در ورزشگاه نشان از انعکاس مدنیت در این رفتار دارد چیزی که در ترافیک دیدنش سخت است.
مدنیت جامعه ایرانی
بهشتی گفت: «لایه‌ای در جامعه ایرانی وجود دارد که مدنیت به سرعت دارد در آن رشد می‌کند و در یک بزنگاه‌هایی خود را آشکار می‌کند، زیرا که مدنیت پر سر و صدا نیست، مدنیت مانند نا مدنیت همراه با قتل و عربده کشی نیست و دارای مناعت طبع و انظباط است و خیلی دیده نمی‌شود مگر در این بزنگاه‌ها.»
به گفته رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تقبیح حرکت عده‌ای که به هتل رونالدو رفتند از سوی جامعه ایران نشان از مدنیت آن دارد که دارای تغییر و تحول شده است.
بهشتی در پایان رویداد حضور ایران در جام جهانی ۲۰۱۸ را به مثابه یک بزنگاه تاریخی بسیار مهم عنوان خواند و گفت: این رویداد برای افرادی که بخواهند در حوزه فرهنگ، احوالات فرهنگ جامعه و کیسی آن مطالعه کنند فرصت بسیار خوبی را فراهم کرد.
