در اینکه خداوند غفار و رحیم است، هیچ تردیدی وجود ندارد؛ اما اینکه بندگان از رحمت پروردگار غافل شوند، فراوان است.
انسان جایزالخطاست و خداوند نیز در قرآن کریم می‌فرماید: «چه کسی جز گمراهان از رحمت پروردگارش نومید می‌شود؟» همچنین در آیه ۸۷ سوره یوسف، خداوند نومیدی از رحمت خداوند را فقط شایسته کافران می‌داند و می‌فرماید: «همانا جز گروه کافران، کسی از رحمت خدا ناامید نمی‌شود».
با اینکه همه چیز و همه کس در راستای نگاه رحمت‌آمیز خداست، اما قرآن می‌گوید خدا به بدعهد‌ها و سوگندفروش‌ها نگاه نمی‌کند؛ «انَّ الَّذینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَنًا قَلیلاً أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی اْلآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ وَ لا یَنْظُرُ ِاِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ» «کسانی که پیمان الهی و سوگند‌های خود (به نام مقدس او) را به بهای ناچیزی می‌فروشند، آنها بهره‌ای در آخرت نخواهند داشت و خداوند با آنها سخن نمی‌گوید و به آنان در قیامت نمی‌نگرد و آنها را (از گناه) پاک نمی‌سازد؛ و عذاب دردناکی برای آنهاست». (آل عمران/۷۷)؛ البته در هیچ جای قرآن این لحن قهرآمیز و این تعداد تهدید پیاپی را نمی‌یابید.
در شأن نزول این آیه کریمه، بین اهل تفسیر اختلاف است. عده‌ای می‌گویند: این آیه خطاب به گروهی از دانشمندان اهل کتاب است مثل کعب بن اشرف که چون با رونق بازار اسلام، موقعیت اجتماعی خود را متزلزل می‌دیدند؛ روی آوردند به تحریف نسخه‌هایی از تورات که موید حقانیت پیامبر اسلام(ص) بود. اینها حتی به دروغ سوگند خوردند که این جمله‌های تحریف‌شده، از ناحیه خداست!
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی ادیب یزدی سخنران و کارشناس امور دینی، در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان؛ در این‌باره با اشاره به آیات ابتدایی قرآن کریم «بسم الله الرحمن الرحیم» بیان کرد: همین آیه شریفه که 114 بار در قرآن کریم بیان شده است، پاسخ به سوال شماست. واژه «رحمان» عبارتند است از رحمت واسعه پروردگار که شامل تمام اصناف و اقشار می شود. رحمت الهی عنوان واحدی نیست که بندگان از آن محروم شوند و نوعی چتر حمایتی خدای متعال بر بندگان خود است.
وی در ادامه به واژه «رحیم» اشاره کرد و گفت: در اینجا همچنین کلمه «رحیم» به تعبیری رحمت گسترده خداوند در دنیای ماهیات است. ظهور رحمت خداوند در دنیای ماهیات به عالم قیامت باز می گردد. درواقع پروردگار در دنیای مادیات که مظهر همه گناهان، دروغ، تهمت و ... است، رحمت خود را بی‌شمار به بندگانش عطا می کند و مهلت توبه و بازگشت می دهد، اما در دنیای ماهیات (قیامت) دیگر همه عناوین و رفتارها نمایان است و مظهر ماده نیست و جایی برای تظاهر کردن وجود ندارد.
حجت الاسلام ادیب یزدی، با بیان اینکه منشأ ظهور «رحیم» و رحمت الهی فضای آخرت است، افزود: رحمت الهی شامل حال تمام مومنان و مومنین می شود، و اگر بخواهیم مصداق بارزی نام ببریم، رحمت خداوند شامل کسانی که ایمان نداشته اند و دعوت ائمه اطهار (ع) را به سخره می گیرند، نمی شود. در واقع کسی که بی پروا گناه کند و از عاقبت آن نترسد و اعتنایی به پیامدهای گناهش نداشته باشد، از رحمت خداوند بی‌بهره می ماند. مثل افرادی که درد کودکان، زنان و مظلوم را می بینند، اما بر آنها می خندند.
رحمت الهی در آیات قرآن کریم
پروردگار شما بخشنده و دارای رحمت است «وَرَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ» کهف/۵۸.
خداوند رحمت را بر خویش واجب فرموده است «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» انعام/۱۲ و ۵۲.
رحمت الهی واسع است و شامل هر چیزی می شود «وَرَحمَتِی وَسِعَت کُلَّ شَیء» اعراف/۱۵۶.
رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» اعراف/۵۶.
ای کسانی که به خود ظلم کرده اید! هرگز از رحمت خدا ناامید نشوید «قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» زمر/۵۳.
از رحمت مایوس نمی‌شوند، مگر گمراهان «وَمَنْ یقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ» حجر/۵۶.
در واقع هیچ کسی نمی‌تواند مانع نزول رحمت الهی بر انسان شود و اگر خداوند رحمتی را از شخصی دریغ دارد، هیچ کس نمی‌تواند آن رحمت را بر وی فرود آورد «مَایفْتَحِاللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَهَا وَمَایمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ» فاطر/۲.
