اجازه بدهید به جای پرداختن به تاریخچه ایجاد ابزارآلات مشتقه و بازارهای آتی، کارکرد آن در اقتصاد و اهمیت بازار آتی زعفران در ایران، سراغ اصل مطلب برویم؛ در بازار آتی زعفران دقیقا چه چیزی و چگونه خرید و فروش می شود و ما چگونه می توانیم وارد این بازار شویم؟
پاسخ: در این بازار صرفا "قرارداد" معامله می شود. قراردادی که معامله گر در آن متعهد به خرید یا فروش زعفران در یک تاریخ مشخص در آینده شده است. مثلا اگر امروز یک قرارداد آتی زعفران به قیمت 600 هزار تومان (هر گرم شش هزار تومان) بخرید، تعهد کرده اید که 100 گرم زعفران (هر قرارداد شامل 100 گرم است) را در پایان شهریور امسال به همین قیمت، یعنی هر گرم شش هزار تومان، بخرید. طرف مقابل، یعنی فروشنده قرارداد هم تعهد کرده است که در پایان شهریور، 100 گرم زعفران را به قیمت هر گرم شش هزار تومان به شما بفروشد. ضمنا شما در این تاریخ هیچ پولی (به جز 200 تومان کارمزد معامله هر قرارداد) پرداخت نمی کنید بلکه فقط تعهد خرید در آینده را می دهید. به اصطلاح آتی بازها، فقط یک موقعیت خرید گرفته اید و طرف مقابل شما موقعیت فروش گرفته است.
با این مقدمه کوتاه، احتمالا اصل موضوع برای ما روشن و چندین سوال بزرگ هم ایجاد شده است:
آیا بعد از خرید (از این به بعد به جای خرید می گوییم، "اتخاذ موقعیت خرید") باید تا سررسید صبر کنم یا می توانم تعهدم را ملغی کنم (یا به اصطلاح موقعیت ام را ببندم)؟
اگر قیمت زعفران تا سررسید یعنی پایان شهریور، کاهش یا افزایش یافت، چه می شود؟ سود و زیان من چگونه محاسبه می شود؟
با توجه به این که لازم نیست هیچ پولی پرداخت کنم، چه چیزی تعداد موقعیت های اتخاذی من (خرید یا فروش) را محدود می کند؟ هر تعداد بخواهم می توانم خرید یا فروش انجام دهم؟
اگر به هر دلیلی، تا سررسید یعنی پایان شهریور، موقعیت ام را نبستم چه اتفاقی می افتد؟ دریافت و تحویل زعفران چگونه رخ خواهد داد؟
با صفحه امروز سرمایه گذاری همراه شوید تا پاسخ این سوالات و جزئیات بسیار دیگری درباره معاملات آتی زعفران را دریابید.
به اندازه 10 برابر پول خود می توانید معامله کنید
درست است که شما هنگام اتخاذ موقعیت خرید یا فروش، به جز کامزد، هیچ مبلغ دیگری نمی پردازید اما برای این که از معاملات بدون پشتوانه جلوگیری شود، بورس کالا به هنگام ثبت نام از شما می خواهد که مبلغی را در یک حساب مشخص بلوکه کنید. شما نه به اندازه این مبلغ، بلکه به اندازه 10 برابر آن می توانید معامله کنید. به این مبلغ "وجه تضمین اولیه" گفته می شود. مثلا اگر شما 60 هزار تومان در حساب خود به عنوان وجه تضمین اولیه بخوابانید، می توانید بر مبنای آن 600 هزار تومان موقعیت خرید یا فروش اتخاذ کنید. این موضوع همان چیزی است که به اصطلاح به آن اهرم مالی گفته می شود و سود شما را بسیار زیاد ( در این جا 10 برابر) می کند.
چرا در بازار آتی زعفران، سود و زیان 10 برابر است؟
اجازه بدهید با یک مثال پیش برویم. فرض کنید شش میلیون تومان پول دارید و تا پایان شهریور به آن نیازی ندارید و به دنبال محل سرمایه گذاری هستید. ضمنا پیش بینی شما این است که زعفران تا شهریور 5درصد گران خواهد شد و از شش میلیون تومان فعلی (به ازای هر کیلوگرم) به شش میلیون و 300 هزار تومان خواهد رسید. بنابراین می توانید به بازار فیزیکی زعفران بروید و از عمده فروشان، به قیمت روز، حدود یک کیلوگرم زعفران نگین بخرید و تا شهریور نگه دارید و با فروش مجدد آن 5درصد سود ببرید. اما اگر این شش میلیون تومان را به بورس کالا ببرید و در حساب وجه تضمین بگذارید، می توانید قرارداد خرید 10 کیلوگرم زعفران را دریافت کنید. به بیان دقیق تر، خود را متعهد به خرید 10 کیلوگرم زعفران به قیمت 60 میلیون تومان می کنید و در مقابل، فرد فروشنده را متعهد می کنید که در پایان شهریور، 10 کیلوگرم زعفران را به قیمت 60 میلیون تومان به شما بفروشد. بنابراین شما در سررسید 10 کیلوگرم زعفران دارید که در بازار 63 میلیون تومان ارزش دارد (با تحقق پیش بینی شما مبنی بر رشد 5درصدی قیمت). نتیجه روشن است، شما با گذاشتن شش میلیون تومان در حساب تضمین در بورس کالا، سه میلیون تومان سود کرده اید؛ یعنی 50 درصد! البته در حالت عکس هم همین طور خواهد بود، اگر قیمت زعفران 5درصد افت کند، شما نه 5درصد بلکه 50 درصد ضرر می کنید و عملا نیمی از سرمایه خود را از دست می دهید. شاید بپرسید که آیا لازم است تا سررسید موقعیت خود را نگه دارم یا می توانم تعهد خود را برای خرید یا فروش ملغی کنم؟ پاسخ مثبت است.
بستن موقعیت یا همان ملغی کردن تعهد
شما بعد از اتخاذ یک موقعیت می توانید با اتخاذ موقعیت عکس آن، موقعیت اولیه را ببندید. مثلا اگر در معاملات روز چهارشنبه با خرید یک قرارداد (اتخاذ موقعیت تعهدی خرید) خود را متعهد به خرید 100 گرم زعفران در پایان شهریور امسال کرده اید، می توانید در روز شنبه، با اتخاذ یک موقعیت فروش، آن را ببندید. در واقع شما به همان میزان که تعهد خرید داده اید، تعهد فروش هم می دهید و این دو یکدیگر را خنثی می کنند. سوال دیگر این است که چرا باید موقعیت ام را ببندم؟
در عمل، بستن موقعیت می تواند به دو دلیل رخ دهد. اول این که بعد از اتخاذ یک موقعیت، مثلا خرید زعفران به قیمت شش هزار تومان به امید افزایش قیمت ها، می بینید که روند نزولی شده و تحلیل شما هم بر تداوم این روند نزولی است. یا این که موقعیت فروش گرفته اید و می بینید قیمت ها در حال افزایش است. بنابراین با بستن موقعیت از ضرر بیشتر جلوگیری می کنید. دلیل دیگر هم نزدیک شدن به سررسید است. اگر تا آخرین روز معاملاتی قبل از سررسید که در مورد قرارداد زعفران نگین 20 شهریور است، موقعیت خود را نبندید، در روز سررسید موظف به حضور در اتاق پایاپای و انجام معامله فیزیکی هستید که معمولا این کار توسط معامله گران انجام نمی شود. شاید بپرسید که در این شرایط، سود هر فرد چگونه محاسبه و کی واریز می شود؟
قیمت تسویه چگونه محاسبه می شود؟
قبل از توضیح نحوه محاسبه و واریز سود، لازم است با مفهوم قیمت تسویه آشنا شویم. طبق اعلام بورس کالا، میانگین قیمت در معاملات انجام شده در نیم ساعت پایانی معاملات در هر روز به عنوان قیمت تسویه محاسبه می شود. البته این موضوع مشروط به آن است که معاملات انجام شده در نیم ساعت پایانی، کمتر از 20 درصد حجم معاملات آن روز نباشد. در غیر این صورت، قیمت تسویه بر اساس میانگین قیمت معاملات انجام شده طی یک ساعت پایانی آخرین جلسه معاملاتی محاسبه می شود. چنان چه حجم معاملات در یک ساعت پایانی هم کمتر از 20 درصد حجم کل معاملات آن روز باشد، محاسبه قیمت تسویه بر اساس میانگین کل قیمت معاملات انجام شده در آن روز محاسبه می شود.
اما موضوع جذاب سود
سود شما هر روز واریز می شود، اگر هم زیان کنید، همان روز از حساب شما کسر می شود. اما چگونه؟ معیار محاسبه سود و زیان، تفاوت قیمت خرید یا فروش شما با قیمت تسویه همان روز است. فرض کنید امروز شنبه شما یک موقعیت خرید در قیمت شش هزار تومان اتخاذ می کنید. اما در معاملات بعدی، قیمت افزایش می یابد، به گونه ای که قیمت تسویه آن روز بیش از قیمت خرید شما محاسبه می شود. قیمت تسویه در پایان معاملات روزانه، محاسبه و از سوی بورس کالا اعلام می شود. مثلا فرض کنید قیمت تسویه امروز شش هزار و 100 تومان به ازای هر گرم معامله شود. با توجه به خرید شما در نرخ شش هزار تومان، به ازای هر گرم 100 تومان سود می کنید. اگر یک قرارداد خریده باشید، 10 هزار تومان (100 تومان × 100 گرم) سود می کنید. این مبلغ در انتهای روز به حساب شما واریز می شود. مثلا اگر 60 هزار تومان در حساب تضمین خود داشته اید، این مبلغ به 70 هزار تومان افزایش می یابد. اگر هم موقعیت فروش بگیرید و قیمت کاهش یابد، باز هم سود خواهید کرد.
در چه صورت ضرر خواهم کرد؟
به طور کلی اگر در جهت بازار حرکت کنید سود خواهید کرد و اگر خلاف جهت حرکت کنید ضرر. به بیان دیگر اگر مسیر حرکت قیمت را درست پیش بینی کنید، سود می کنید و در صورت پیش بینی غلط، متحمل زیان می شوید. اگر موقعیت خرید بگیرید و قیمت کاهش یابد، شما متضرر می شوید و به اندازه تفاوت قیمت خرید شما با قیمت تسویه از حساب شما کسر می شود. اگر هم موقعیت فروش بگیرید و قیمت افزایش یابد، باز ضرر می کنید. البته معامله هر قرارداد (خرید یا فروش) یک کارمزد ثابت هم دارد که در هر صورت از حساب شما کسر می شود.
شاید بپرسید که با طی این فرایند، در صورتی که معاملات ضر رده انجام دهیم و به مرور مبلغ موجود در حساب تضمین کاهش یابد، آیا در این صورت باز هم امکان معامله وجود خواهد داشت تا ضرر را جبران کنیم؟
ماجرای "کال مارجین"
واقعیت این است که بورس، اجازه تداوم معاملات شما را با وجود کاهش موجودی حساب تان نخواهد داد. هنگامی که رقم موجودی حساب شما از مقدار مشخصی کمتر شود، بورس به شما اعلام می کند که باید موجودی حساب خود را افزایش دهید تا بتوانید مجدد موقعیت های خرید و فروش اتخاذ کنید. به این وضعیت "کال مارجین" گفته می شود. با افزایش مجدد موجودی، شما باز خواهید توانست به اندازه 10 برابر موجودی حساب تضمین، خرید و فروش کنید.
یک مثال درباره محاسبه سود و زیان
شاید بپرسید که اگر هر روز معامله انجام ندهم چه می شود؟ مثلا اگر امروز شنبه یک قرارداد آتی بخرم و تا شنبه بعد قیمت در بازار نوسان کند، چه میزان سود یا زیان متوجه من خواهد شد؟ در پاسخ باید گفت ، تا زمانی که موقعیت تعهدی شما باز است، هر روز برای شما سود یا زیان محاسبه و اعمال خواهد شد. اگر موقعیت خرید باز دارید، هر روز که قیمت تسویه نسبت به قیمت تسویه روز قبل رشد کند، به اندازه تغییرات برای شما سود منظور می شود. برای روشن تر شدن موضوع جدول زیر را ببینید. چنان که مشخص است، در صورتی که موقعیت خود را نبندید، میزان سود شما در هر زمانی، از تفاضل قیمت خرید شما و قیمت تسویه آن روز به دست خواهد آمد. البته بورس، هر روز این محاسبات را انجام و همان روز میزان سود یا زیان موقعیت های باز را به حساب شما منظور می کند. البته در روز اول که شما یک قرارداد می خرید، 200 تومان بابت کارمزد به صورت قطعی از حساب شما کسر می شود اما در روزهای بعد، از آن جا که معامله ای انجام نداده اید، کارمزدی هم کسر نمی شود و صرفا بر اساس تفاوت قیمت تسویه روزهای متوالی، سود یا زیان محاسبه می شود.
قواعد و مقررات معاملات قرارداد آتی زعفران
حالا که با مفاهیم اصلی و منطق سود و زیان در بازار آتی آشنا شدیم، لازم است برخی قوانین و مقررات این بازار را هم به ذهن بسپاریم. به طور کلی، در بورس ها، همه چیز استاندارد است؛ از ویژگی های دارایی پایه (در این جا زعفران) گرفته تا مقدار سقف نوسانات روزانه قیمت و میزان هر قرارداد. مثلا شما در قالب قراردادهای آتی، نمی توانید 50 گرم زعفران بخرید بلکه فقط می توانید یک یا دو یا هر عدد صحیح دیگری قرارداد آتی زعفران بخرید که میزان هر قرارداد هم 100 گرم است. شما امکان معامله 1.5 یا 2.5 قرارداد را هم ندارید و این که قیمت در هر روز در نهایت به اندازه 3درصد قیمت تسویه روز قبل، افزایش یا کاهش خواهد یافت. در دو جدول زیر مشخصات و استانداردهای آتی زعفران و برخی جزئیات کاربردی دیگر را به صورت یک جا و البته خلاصه آورده ایم.
چگونه کد معاملاتی بگیریم؟
برای حضور در بازار آتی باید به کارگزاری های مجاز بورس مراجعه کنید. ضمنا با توجه به تخصصی بودن موضوع، باید در آزمون مربوط شرکت کنید. زمان و محل برگزاری آزمون و همچنین دوره های آموزشی احتمالی را از کارگزاری ها بپرسید. اگر در آزمون مربوط نمره قبولی بگیرید و مدرک قبولی را همراه با دیگر مدارک هویتی به کارگزار بدهید، کارگزار طی دو روز کاری کد معاملاتی شما را ایجاد خواهد کرد. اگر کد معمولی بگیرید برای معاملات باید از طریق کارگزار و ثبت درخواست اقدام کنید اما اگر کد آنلاین بگیرید می توانید از هر مکانی به پورتال مربوط مراجعه کنید و به خرید و فروش در این بازار بپردازید. در شماره فردا توضیحاتی درباره تحلیل صنعت زعفران و روند آن قیمت ارائه خواهد شد.
