کسی که این دعا را بخواند خداوند تمامی گناهان او را تا روز قیامت می‌بخشد: «رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ ص. أَنَّهُ قَالَ مَنْ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ. سئوالی که به ذهن می‌رسد این مطلب است که آیا با خواندن یک دعا کوتاه می‌توان تاوان یک عمر گناه را داد؟ و آیا این امر معقول است؟!
در ایام ماه مبارک رمضان قرار داریم. یکی از دعا‌هایی که در اعمال مشترک این ماه وارد شده است بدین قرار است؛ اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ
در ابتدای این دعا این چنین آمده است که؛ کسی که این دعا را بخواند خداوند تمامی گناهان او را تا روز قیامت می‌بخشد «رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله و علیه وآله أَنَّهُ قَالَ مَنْ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ (۱)
سؤالی که به ذهن می‌رسد این مطلب است که آیا با خواندن یک دعا کوتاه می‌توان تاوان یک عمر گناه را داد؟ و آیا این امر معقول است؟!
پاسخ:
جواب این است که آری و نه! "نه" به این خاطر که اگر دعای صرف خوانده باشد و حرکتی در جهت آن دعا صورت نگیرد، این امر معقول نیست و چگونه می‌شود با خواندن یک دعای کوتاه به آن ثواب‌ها رسید؛ و، اما "آری" به این خاطر که اگر دعا بود و حرکت در راستای آن دعا صورت گرفت، چنین مطلبی درست و قابل قبول است.
روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده است که دعای چند دسته از افراد مستجاب نمی‌شود. یکی از آن افراد کسانی هستند که در خانه نشسته و فقط می‌گوید «الهم الرزقنی»، به چنین افرادی خطاب می‌شود که دعای تو مستجاب نمی‌شود چرا که من به شما امر کردم که به دنبال طلب روزی بروید.
در حقیقت باید بدانیم دعا جای عمل را نمی‌گیرد و هر جایی که انسان می‌تواند از راه عمل به هدف و منظور خود برسد باید دست به عمل بزند و به دعا اکتفا نکند، بلی دعا می‌تواند به عنوان مکمل و متمم عمل باشد که انسان عمل را انجام بدهد و از خدا خیر و خوبی آن را بخواهد؛ مثل آنکه زارع، زمین را شخم بزند و بذر بپاشد و آبیاری هم بکند، آنگاه برای خوبی محصول و سلامت آن از آفت و زیادی برکت و امثال آنچه که از قدرت او خارج است دعا کند و آن‌ها را از خدا بخواهد.
به هر صورت، توکل، دعا، توسل و امثال این‌ها جای عمل را نخواهد گرفت، بلکه انسان باید کاری را که از دستش بر می‌آید انجام دهد و در آن مواردی که کار به دست او نیست دعا کند و خیر را از خدا بخواهد و به او توکل نماید.
وقتی به زندگانی پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام می‌نگریم مشاهده می‌کنیم آن‌ها تا جایی که کاری از دستشان ساخته بود تنها به دعا اتکا نمی‌کردند و هر جا که کار از دستشان خارج بود، دعا می‌کردند.
مثلاً اگر در قسمتی از ادعیه مشترک ماه رمضان می‌گوییم: «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ» خدایا بر اهل قبور، سرور وارد کن؛ به معنی این است که به یاد گذشتگان و اهل قبور مسلمین باشیم و برای شادی ایشان هدیه‌ای بفرستیم و برای ایشان خیرات داشته باشیم و خداوند اینگونه سرور را بر اهل قبور وارد می‌کند، چقدر ما در ماه مبارک رمضان به یاد گذشتگان خودمان هستیم و در این مسیر حرکت می‌کنیم، یا به صرف گفتن این دعا این سرور محقق می‌شود؟!
در فقره بعد می‌گوییم: «أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ» خدایا همه فقرا را بی نیاز کن؛ چگونه این دعا محقق می‌شود؟ راه تحقق این دعا این است که به بی نیاز شدن فقرا کمک بکنیم و اینگونه «أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ» محقق می‌شود آیا ما اینگونه بوده ایم؟
باز در فقره بعد می‌گوییم: «اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ» خدایا همه گرسنگان عالم را سیر بفرما؛ چقدر ما در این مسیر حرکت کرده ایم؟ و اگر در این مسیر حرکت کنیم چه افتخاری را می‌توانیم برای خود ثبت کنیم یا در بخش دیگری از این دعا می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ» خدایا بیماران را شفا عنایت کن، چقدر ما در ریشه کن کردن مرض و شفا یافتن مریضان حرکت کرده ایم؟ کدام نسخه نیاز مندی را تهیه کردیم و به او داده ایم.
دعا می‌تواند به عنوان مکمل و متمم عمل باشد که انسان عمل را انجام بدهد و از خدا خیر و خوبی آن را بخواهد؛ مثل آنکه زارع، زمین را شخم بزند و بذر بپاشد و آبیاری هم بکند، آنگاه برای خوبی محصول و سلامت آن از آفت و زیادی برکت و امثال آنچه که از قدرت او خارج است دعا کند و آن‌ها را از خدا بخواهد.
دعایی که مستجاب نمی‌شود
روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده است که دعای چند دسته از افراد مستجاب نمی‌شود. یکی از آن افراد کسانی هستند که در خانه نشسته و فقط می‌گوید «الهم الرزقنی»، به چنین افرادی خطاب می‌شود که دعای تو مستجاب نمی‌شود چرا که من به شما امر کردم که به دنبال طلب روزی بروید. (۲)
کلام آخر
فحوای این روایت و تمام روایات این چنینی این است که صرف دعا کردن به تنهایی بدون تلاش و عمل سود و فایده‌ای ندارد، چنانچه در علم طب و پزشکی نیز پزشکان مومن این گونه بیان می‌کنند از ما دوا، از شما دعا و از خدا شفا، پس دعا مرهون توجه عوامل و اسباب می‌باشد در غیر این صورت فقط دعا کافی نیست و نتیجه‌ای مطلوب عائد دعا کننده نمی‌شود و این گونه دعا مصداق کلام امیر المؤمنین علی علیه السلام است که می‌فرمایند: «الدَّاعِی بِلَا عَمَلٍ کَالرَّامِی بِلَا وَتَر» دعا کننده بدون عمل مثل تیرانداز بدون زه است. (۳)
