یکی از سنت های بسیار خوب و پسندیده ای که با فرا رسیدن ایام ماه مبارک رمضان، رنگ و بوی بهتر و بیشتری به خود می گیرد، انس بیشتر مردم با قرآن مجید در سایه سنت ختم قرآن و خواندن جزء های قرآن در روزهای ماه مبارک رمضان است؛ «لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان» (1)
با توجه به پاداش بسیاری که در باب تلاوت قرآن کریم در ماه مبارک رمضان بیان شده، برای برخی به جهت فعالیت ها و مشغله هایی که دارند، ممکن است کمی با سختی همراه باشد.
ما در این جا درصدد برآمده ایم تا شیوه های مختلفی از قرائات قرآن را معرفی کرده تا هر کس به تناسب شرایط و فرصتی که در اختیار دارد، از فضیلت تلاوت قرآن کریم آن هم در ماه مبارک رمضان محروم نماند.
در روش تحقیق، سرعت بسیار کند بوده و هر جزء روزانه حدود دو ساعت زمان لازم دارد. در روش تدویر (که همان ترتیل مشهور می باشد)، به نسبت تحقیق سرعت متوسط بوده و هر جزء حدوداً یک ساعت زمان برده و در روش تحدیر (حَدر)، سرعت تند و قرائت یک جزء حدوداً سی دقیقه زمان لازم می‌برد.
همه قرائات باید بر پایه ترتیل خوانده شوند
وقتی سخن از تلاوت قرآن می شود، اذهان بسیاری از مردم با واژه ترتیل قرابت پیدا می کند. ترتیل در لغت عبارت است از منظم کردن و مرتب کردن. عبارت رتل الشی یعنی آن چیز منظم و مرتب شد.
سیدمحسن موسوی بلده، پیشکسوت قرآنی در بیان مفهوم ترتیل می‌گوید: "در آیه 32 فرقان که بیان شده؛ آن را منظم و پی‌‌در‌‌پی و با تأنی فرستادیم: «وَ رَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلًا»، این به معنای عدم عجله و متناسب و مستمر نازل شدن است، در نتیجه قرآن با عجله و یا در یک شب مانند تورات و انجیل نازل نشده بلکه در مدت ۲۳ سال به صورت تدریجی و برای تثبیت قلب مبارک پیامبر(صلی‌الله و علیه وآله) بر ایشان نازل شده است."
ایشان در ادامه بیان می کند: "خداوند در آیه ۴ سوره مزمل به پیامبر(صلی الله و علیه وآله) می فرماید: "اینک تو نیز در خواندن قرآن آن را با شیوه ترتیل بخوان"، در واقع این خطابی است به همه مردم که روح تلاوت قرآن باید به دور از عجله و به صورت شمرده و متناسب و به دور از تندی و کندی باشد چنان که در نزول نیز اینطور بوده است، در نتیجه باید با یک سرعت منطقی و مستمر قرآن را تلاوت کرد."
انواع قرائات قرآن
قرائات آیات قرآن کریم بر پایه تلاوت ترتیل بر اساس سرعت در 3 مرتبه قرار دارند؛ تحقیق، تحدیر و تدویر
قرائت تحقیق
در لغت به معنای حق چیزی را به جای آوردن بدون کمی و زیادی و به حقیقت چیزی رسیدن که در اصطلاح قرائت قرآن عبارت است از خواندن قرآن با نهایت آرامش و تأنی.
در این قرائت تمام قواعد قرائت، لازم است و تدبر در معانی آیات قرآن کریم امکان پذیر است. این روش قرائت بیشتر در تعلیم قرائت به شاگردان، و نیز تمرین و ممارست در ادای قواعد استفاده می شود. در این روش سرعت قرائت طوری است که کل قرآن در 60 ساعت تلاوت می شود.
تدویر
در لغت به معنی گرد کردن، دوره کردن و چرخاندن و در اصطلاح قرائت قرآن به سرعت متوسط؛ نه به کندی تحقیق و نه به سرعت تحدیر.
شاید بتوان گفت تدویر بهترین نوع ترتیل است.
به طور معمول تلاوت یک جزء از قرآن حدود یک ساعت است که امروز در تلاوت قرآن کریم مشهور است.
تحدیر یا حدر
حدر در لغت به معنای حرکت در سراشیب است و در قرائت قرآن عبارت است از تلاوت قرآن با سرعت بسیار زیاد که البته بلافاصله بعد از آن بیان می شود که حدر نباید از حد تعدیل خارج شود.
به گفته سیدمحسن موسوی بلده، پیشکسوت قرآنی؛ "تلاوت به این روش برای قاریان و افرادی میسر است که در ادای قوائد تجویدی و نیز فهم معانی آیات دارای توانایی کافی را داشته باشند چرا که خواندن قرآن با سرعت بالا، حروف و کلمات را در معرض آسیب قرار داده" و امکان خطا در ادای قوائد تجویدی و نیز فهم معانی آیات بیشتر می کند و فرصت تدبر در آیات را کاهش می دهد.
فایده ای که عده ای در تلاوت قرآن به روش تحدیر بیان شده ثواب افزون تر در تلاوت آیات الهی بیان شده است.
کلام آخر
ایام ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای مجالست با قرآن کریم می باشد؛ «و ما جالس هذا القران أحد الّا قام عنه بزیاده او نقصان، زیاده فى هدى او نقصان من عمى»(2)؛ چرا که "با هر بارى که با قرآن نشست و برخاست می کنیم، چشمه ای از چشمه های نورانیت در دل ها پیدا شده و جاری می شود."(3)
باید بیان کرد که در هر روشی که قرآن تلاوت شود باید روح حاکم بر آن ترتیل باشد، حال می‌شود با سه سرعت تحدیری، تدویری و یا تحقیقی تلاوت کرد. در روش تحقیق، سرعت بسیار کند بوده و هر جزء روزانه حدود دو ساعت زمان لازم دارد.
در روش تدویر (که همان ترتیل مشهور می باشد)، به نسبت تحقیق سرعت متوسط بوده و هر جزء حدوداً یک ساعت زمان برده و در روش تحدیر (حَدر)، سرعت تند و قرائت یک جزء حدوداً سی دقیقه به طول می انجامد.
بنابر آنچه که بیان شد، همه افراد به فراخور شرایط و موقعیتشان می توانند یکی از مراتب قرائت قرآن را انتخاب کرده، و با تمرین و ممارست از طریق گوش دادن به صوت های مربوطه، از فرصت تلاوت قرآن کریم در ماه مبارک رمضان محروم نباشند.
پی نوشت:
1- الکافی، ج 2 / ص 630
2- خطبه ۱۷۶ / نهج البلاغه
3-تلخیصی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار قاریان قرآن؛
