خراسان: اين ظرفيت عظيم حتي شاخک هاي اقتصادي کشورهاي دوردست را نيز تحريک کرده و آن ها مصرانه در پي در اختيار گرفتن امتياز استخراج حتي يکي از اين معادن هستند و ما که در ۲ قدمي اين کشور قرار داريم آن قدر با طمانينه و اطمينان به نفس نظاره گر از دست رفتن اين فرصت نشسته ايم که گويي برگ برنده اي در اختيار داريم که در آخرين لحظات آن را رو خواهيم کرد ولي...

افغانستان؛ گنج پنهان
براساس بررسی های زمین‌شناختی آمریکا، افغانستان از کشورهایی محسوب می‌شود که صاحب بزرگ ترین معادن دست‌ نخورده مس در جهان است.

هرات از نظر داشتن معادن مختلف مانند طلا، آهن، مس و غیره از جمله مراکز غنی افغانستان به شمار می‌رود. افغانستان همچنین از ذخایر غنی اورانیوم برخوردار است که بر اساس اطلاعات به ‌دست آمده، اورانیوم این کشور از مرغوب‌ترین نوع اورانیوم در جهان به شمار می‌رود. به طور کلی ذخایر معدنی افغانستان را می‌توان در ۴ گروه مواد معدنی فلزی، ذخایر نفت و گاز، غیرفلزی و سنگ های قیمتی تقسیم‌بندی کرد. مهمترین ذخایر معدنی افغانستان، آهن، سرب و روی، مس، کروم، طلا، نقره، جیوه، پلاتین، اورانیوم، آلومینیوم و… است.

این کشور در زمینه سنگ های قیمتی نیز از شهرت خاصی در منطقه و جهان برخوردار است. کانی‌ها و سنگ های قیمتی این کشور از بهترین و مشهورترین نمونه‌های جهان است.

امروزه افغانستان با داشتن جواهرات زیبایی همچون زمرد، یاقوت کبود و سنگ های قیمتی همچون لاجورد و سنگ های بسیار زیبای دیگر به عنوان قطب تولید جواهرات، کانی ها و سنگ های قیمتی در دنیا مطرح شده است.

تنوع ذخایر معدنی افغانستان که عمدتا دست نخورده باقی مانده، بسیار بالا بوده و این کشور ذخایر بزرگی از سنگ‌آهن، مس، طلا، لیتیوم، فلزات گران بها و حتی نفت و گاز و فلزات را در خود جای داده است. با وجود این به دلیل ضعف زیرساخت ها و نبود امنیت توسعه معادن و صنایع معدنی در افغانستان تاکنون با کندی زیادی مواجه بوده است.

اگرچه وزارت معادن افغانستان علاوه بر نیروهای امنیتی محلی واحد ویژه‌ای را برای محافظت از معادن این کشور تشکیل داده که تعداد نیروهای آن به ۷ هزار نفر می‌رسد.

" سید مسعود " استاد اقتصاد دانشگاه کابل در این باره می گوید: معادن مس و طلای با ارزشی در ولایات بدخشان، هرات، غزنی، بلخ و سرپل قرار دارد که مساحت آن حدود ۲۲۰۰ کیلومتر مربع پیش بینی شده است و حکومت با وجود نا امنی ها تلاش می کند که برای افزایش عواید خود به استخراج معادن بپردازد.

وی متذکر می شود: اما این منابع طبیعی، به سرمایه گذاری خارجی، به شبکه حمل و نقل خوب و به امنیت بهتر نیاز دارد. جالب آن که به گفته وی، وزارت دفاع آمریکا ارزش کل معادن افغانستان را یک تریلیون دلار تخمین زده است. " وحیدا… شهرانی " وزیر معادن افغانستان در لندن در یک کنفرانس در مورد استخراج معادن به مناقصه گذاشته شده، به آژانس خبری آسوشیتد پرس گفت که از سرمایه گذاران جهان دعوت کرده است در داوطلبی(مناقصه) این معادن قدم بردارند.

وزیر معادن افغانستان اضافه کرده که کشورش در نظر دارد تا سال ۲۰۱۴ میلادی که نیرو های خارجی افغانستان را ترک می کنند، سالانه تا ۵ معدن را به داوطلبی(مناقصه) قرار دهد.

به گفته " سید مسعود " وزیر معادن افغانستان برای جلب سرمایه گذاران خارجی برای استخراج معادن کشور سلسله سفرهای خود را به خارج، سرعت بخشیده است. وی امیدوار است که سرمایه گذاران خارجی در استخراج معادن کشور سرمایه گذاری کنند.

این استاد دانشگاه می گوید: در سال ۲۰۰۷ میلادی شرکتی چینی قرارداد استخراج مس عینک لوگر را به دست آورد. معدن مس عینک از لحاظ ظرفیت یکی از ۹ معدن بزرگ جهان به شمار می رود. چندی پیش شرکت های هندی و کانادایی قرار داد استخراج معادن آهن " بامیان " را هم به دست آوردند.

حاضران در مناقصه ها
با نگاهی به جداول مناقصه معادن افغانستان و شرکت های حضور یافته در این مناقصات به خوبی گویای کیفیت حضور شرکت های ایرانی در این عرصه است.

چندی پیش وزارت صنایع و معادن افغانستان معدن " حاجیگک " بامیان و همچنین ۳ حوزه نفت و گاز خیز شمال کشور را به مناقصه گذاشت. شرکت هایی که درمناقصه های معدن آهن " حاجیگک " بامیان شرکت کردند به این قرار است.

همچنین شرکت هایی که در مناقصه ۳ حوزه نفت و گاز خیز شمال شرکت کردند به این قراراست.

آن چه به وضوح قابل تشخیص است اولا جای خالی ایران و پس از آن حضور پر رنگ شرکت های هندی و چینی است. اما ضعف شرکت های ایرانی در زمینه سرمایه‌گذاری و حضور فعال در معادن افغانستان در حالی رخ داده که کشورمان با افغانستان از جنبه‌های مختلف اشتراکات فراوانی داشته و انتظار می‌رفت که دولت و شرکت های ایرانی برای سرمایه‌گذاری در معادن همسایه شرقی کشورمان بابرنامه ریزی بیشتری عمل کنند.

اما فرصت سوزی تاریخی شرکت های ایرانی این فرصت را برای شرکت های دیگر به ویژه چینی‌ها و هندی‌ها فراهم کرده تا با فراغ بال و بدون رقیب در معادن افغانستان جولان دهند.

" فداحسین مالکی " سفیر ایران در افغانستان با اشاره به برنده‌ شدن شرکت های چینی در مناقصات معدن در افغانستان می‌گوید: " متاسفانه بنا به اظهارات معاون ریاست جمهوری افغانستان، شرکت های ضعیفی از ایران در این مناقصات شرکت داشته‌اند. "

" احمدعلی هراتی‌نیک " رئیس اسبق سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو)، زمانی درباره دلیل حضور نیافتن شرکت های ایرانی در معادن افغانستان گفته بود که بارها برای حضور در فعالیت های معدن‌کاری افغانستان با مقامات این کشور مذاکره کرده و حتی آن ها نیز ابراز تمایل کرده‌اند، اما بعد از پایان مذاکرات هیچ نتیجه‌ای به دست نیامده است.

از سوی دیگر " محمدرضا سجادیان " رئیس کمیته معدن مجلس، درباره دلیل کمرنگ بودن حجم همکاری های بین ایران و افغانستان در صنعت معدن‌ توضیح می دهد: " موضوع توسعه معادن افغانستان و مشارکت ایران در این امر سال ها پیش توسط مسئولان معدنی ایران به افغان ها پیشنهاد داده شد، اما به دلیل حضور آمریکایی‌ها در منطقه، روند اجرایی شدن این پیشنهادها با کندی روبه‌رو شد. "

این در حالی است که با وجود حضور اشغال گران در افغانستان، شرکت های چینی و هندی به خوبی طی سال های اخیر جای پای خود را در صنعت معدن‌کاری افغانستان باز کرده اند. امروز شرکت های چینی با خیال راحت و امنیت نسبی ناشی از حضور نیروهای غربی در معادن افغانستان سرمایه‌گذاری کرده و از این بابت سود هنگفتی را به دست آورده‌اند. بنابراین نمی‌توان صرفا حضور نیروهای آمریکایی را در افغانستان به عنوان عاملی برای حضور نیافتن شرکت های ایرانی در معادن افغانستان دانست، بلکه ضعف از ارتباطات و تلاش شرکت های ایرانی هم بوده که نتوانسته‌اند با وجود توان مندی سهمی در سرمایه‌گذاری در معادن افغانستان داشته باشند.

از سوی دیگر وزیر معدن افغانستان اخیرا اعلام کرد شرکت های نفتی کشورهای عربی مثل عربستان تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در صنعت معدن و نفت و گاز افغانستان دارند.

به گزارش خبرگزاری رسمی کویت " وحید ا… شهرانی " وزیر معدن افغانستان ضمن بیان این مطلب تاکید کرد: شرکت های بزرگ کویت امارات و عربستان تا کنون مذاکراتی را با دولت کابل برای سرمایه گذاری در این کشور داشته اند.

طبیعی است که شرکت های اماراتی و عربستانی تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در معادن مس و طلای افغانستان دارند.

تا کنون شرکت هایی از کانادا، چین و هند موفق به عقد قرارداد با افغانستان برای توسعه معادن مس و آهن در شمال و جنوب کابل شده اند.

جالب آن که با وجود تاکید مکرر دولت کابل مبنی بر این که دولت کابل تمام تلاش خود را برای جذب سرمایه گذاران خارجی و کاهش موانع حضور این شرکت ها در خاک افغانستان به کار خواهد گرفت، شرکت های ایرانی هنوز حضوری کمرنگ در این عرصه دارند.

از سویی دیگر تعدادی از شرکت های هندی به شدت در حال تلاش و رقابت برای پیروزی در مزایده استخراج سنگ آهن در افغانستان بوده و آن را امتیازی بزرگ برای دهلی نو می دانند.

رغبت افغانستان و بی میلی ایران
" فیصل کریمی " مدرس دانشگاه و مترجم گزارش های رویترز در باره معادن افغانستان، در باره تساهل ایران در این عرصه معتقد است: بدون شک ایران در میان همسایه های کشور افغانستان از موقعیت منحصر به فردی برای توسعه روابط تجاری، بازرگانی و سرمایه گذاری برخوردار است. به عبارت دیگر می توان گفت ایران بالاترین ظرفیت برای سرمایه گذاری و همکاری های بازرگانی، تجاری، کشاورزی و… را در افغانستان داراست. ولی به دلایل مختلف سهم ایرانی ها در بازار افغانستان همچنان کمتر از بسیاری از کشورهاست که هیچ یک از مزیت های این ارتباط نزدیک را ندارند.

وی یادآوری می کند: افغان ها، ایران را ترجیح می دهند. همچنان که رئیس اداره حمایت از سرمایه گذاری افغانستان نیز بر همین نکته تأکید دارد که سرمایه‌گذاری ایران در افغانستان بیش از هر کشوری برای کشور متبوع اش اهمیت دارد.

وی با اشاره به این امر که برخی از کارشناسان یکی از مهم ترین دلایل استقبال نسبتا کم از سرمایه گذاری در افغانستان را با توجه به توجیه اقتصادی منحصر به فرد آن، به مسئله امنیت در افغانستان نسبت می دهند، می گوید: این ادعا را " مظفر علیخانی " دبیر کل اتاق تجارت، صنایع و معادن ایران و افغانستان رد کرده و گفته است: امنیت افغانستان بالاتر از آن چیزی است که در رسانه های غرب منعکس می شود و این کشور برای سرمایه گذاران ایرانی امن است.

وی با اشاره به این که بخت ایرانیان برای موفقیت در افغانستان بالاست می گوید: برابر آمار به طور تقریبی از کشور ایران سالانه ۶۰۰ میلیون دلار صادرات صورت می گیرد و ۱۰ درصد سرمایه گذاری موجود در افغانستان توسط ایران صورت گرفته و چند شرکت ثبت شده ایرانی در افغانستان مشغول به کار هستند. از طرفی افغانستان به متخصصان ایرانی نیازمند است. به خاطر داریم که چندی پیش " امان ا… پیمان " معاون پارلمان افغانستان نیز گفت: طی این سال ها تولید کنندگان بزرگ ایران در کشور ما حضور نیافته‌اند و بیشتر شرکت هایی در آن جا فعال هستند که نمی توانند پیام آور توانمندی های بخش صنعت ایران باشند.

وی اضافه کرده بود: تاکنون ابزار کافی برای حمایت از سرمایه گزاران خارجی در افغانستان وجود نداشته است اما اطمینان می دهیم که مجلس نیز به دنبال تقویت آن ضعف هاست.

وی در توضیح این که چرا تولید کنندگان قدرتمند ایران در افغانستان حضور نیافته اند می گوید: به هر حال افغانستان از ابتدا بازار دست نخورده ای بوده و به دلیل وجود فقر در این کشور طبیعی است که شرکت های ضعیف تر با کیفیت کار پایین و قیمت ارزان در این بازار موفق تر عمل می کنند اما اگر شرکت های بزرگ بخش خصوصی ایران انگیزه داشته باشند و ۲ کشور برای رفع مشکلات کمک کنند شرایط تغییر خواهد کردو بالاخره برخی از مشکلات ممکن است در ایران هم وجود داشته باشد اما اگر فعالان اقتصادی ایران به دنبال حضور با دوام در کشور هستند باید تلاش کنند شرایط را به نفع خودشان رقم بزنند.

وی معتقد است که باید تا قبل از ایجاد نهاد مستقل استاندارد در افغانستان، طرف های ایرانی تلاش کنند از صدور کالاهای بی‌کیفیت به بازار این کشور جلوگیری شود تا ضربه ای به بازار شرکت های ایرانی وارد نشود.

هنوز فرصت باقی است!
در این بین یک سرمایه گذار ایرانی که در افغانستان اقدام به ثبت شرکت کرده است می گوید: هیچ یک از شرکت های ایرانی قدرت ریسک بالایی ندارند. در واقع آن ها طالب درآمدهای کلان تر و آسان تر از این هستند و چون چنین درآمدهایی وجود دارد ترجیح می دهند وارد این عرصه نشوند.

وی که خود نیز مدت هاست در هیچ مناقصه ای در افغانستان شرکت نکرده می گوید: البته هنوز فرصت باقی است و من فکر می کنم اگر افغانستان تضمین های لازم را به شرکت های ایرانی بدهد و تسهیلات بیشتری فراهم آورد، ما نیز وارد این عرصه شویم.

ولی چگونه است که شرکت های خارجی دیگر با همین وضعیت برای برنده شدن در مناقصات بین المللی افغانستان گوی سبقت را از یکدیگر می ربایند؟ این سرمایه گذار می گوید: آن ها را با ما مقایسه نکنید. لابد برای آن ها همه چیز فراهم است هم حمایت های داخلی کشور خودشان و هم تسهیلات کشور افغانستان.

به هر حال تجسم آینده این عرصه زیاد دشوار نیست چون بارها آن را تجربه کرده ایم. شاید هنوز فرصت سرمایه گذاری در معادن افغانستان وجود داشته باشد ولی آیا این باور و انگیزه در سرمایه گذاران و مسئولان ایرانی هم به وجود خواهد آمد؟

چکیده گزارش
در پي از دست رفتن يک به يک فرصت هاي اقتصادي ايران در کشورهاي منطقه، اکنون نوبت به افغانستان رسيده است که شاهد فرصت سوزي متخصصان و رايزنان اقتصادي کشورمان در آن باشيم. کشوري که با دارا بودن ميلياردها دلار ذخاير معدني به دنبال سرمايه گذار خارجي براي استحصال مواد معدني خود است. آن چه به وضوح قابل تشخيص است اولا جاي خالي ايران و پس از آن حضور پر رنگ شرکت هاي هندي و چيني است اما ضعف شرکت هاي ايراني در زمينه سرمايهگذاري و حضور فعال در معادن افغانستان در حالي رخ مي دهد که کشورمان با افغانستان از جنبههاي مختلف اشتراکات فراواني دارد و انتظار مي رود که دولت و شرکت هاي ايراني براي سرمايهگذاري در معادن همسايه شرقي کشورمان بابرنامهريزي بيشتري عمل کنند. با وجود اين، فرصت سوزي تاريخي شرکت هاي ايراني اين فرصت را براي شرکت هاي ديگر به ويژه چينيها و هنديها فراهم کرده تا با فراغ بال و بدون رقيب در معادن افغانستان جولان دهند.