راجع به این روایت نکاتی وجود دارد که عدم توجّه به این نکات موجب برداشت غلط از روایت می شود :
اوّل : در سیره عملی هیچ یک از معصومین علیهم السّلام و توصیه های تربیتی آن ها، زدن کودکان دیده نشده و حتّی از این اقدام نهی نموده اند، به عنوان نمونه مردى حضور امام کاظم علیه السّلام از فرزند خود شکایت کرد. حضرت فرمود:«لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ وَ لَا تُطِلْ.»[2]؛«فرزندت را نزن، و براى ادب کردنش، از او قهر کن، ولى مواظب باش، قهرت طول نکشد (و هر چه زودتر آشتى کن.)» در این حدیث امام (ع) کیفر بدنى یعنى زدن طفل را صریحاً منع فرموده و در عوض از مجازات عاطفى استفاده کرده است.
دوّم : پیامبر خدا ( صلّی الله علیه و آله ) در روایات دیگر تنبیه بدنی را مورد مذمت قرار داده و این عمل را موجب پرداخت قصاص دانسته است و برای تنبیه مجازات های عاطفی را جایگزین نموده اند.
آن حضرت در مذمت کسانی که همسران خود را کتک می زنند فرموده است:«إِنِّی أَتَعَجَّبُ مِمَّنْ یَضْرِبُ امْرَأَتَهُ وَ هُوَ بِالضَّرْبِ أَوْلَى مِنْهَا لَا تَضْرِبُوا نِسَاءَکُمْ بِالْخَشَبِ فَإِنَّ فِیهِ الْقِصَاصَ ...»[3]؛«من تعجّب می کنم از کسانی که زنان خود را کتک می زنند و چنین کسانی به کتک خوردن اولویت دارند تا زنان. ( سپس فرمود: ) زنان خود را با چوب نزنید که در آن قصاص است ...»
همان گونه که در این روایت آمده، پیامبر خدا ( صلّی الله علیه و آله ) خودشان نیز دیگران را از تنبیه بدنی نهی نموده و مراد از «زدن» را در تنبیه بدنی نمی دانستند، بلکه «زدن» را در قالب مجازات عاطفی تفسیر می کردند.
سوّم : در احادیث وظیفه آموزش گام به گام نماز توسط والدین از سن سه سالگی با آموزش کلمه توحید یعنی«لا اله الّا الله» شروع شده و تا سن ده سالگی با آموزش کامل وضو، نماز و بازخواست آن ادامه می یابد.[4]
لذا اگر مراد این روایت تنبیه بدنی هم باشد، برای کسانی است که در تربیت اولاد خود انواع تدبیرهای لازم را به کار گرفته اند و در این مسیر بر اساس دستورات دینی آهسته آهسته و به تدریج جلو رفته اند. نه تندی اعمال کرده اند و نه کندی و مسامحه نموده اند امّا با این حال هم چنان فرزندشان از خواندن نماز سرباز می زند در این صورت مسئله کتک زدن و تادیب مناسب، آن هم نه شدید، به حکم«آخِرُ الدَّوَاءِ الْکَی»[5]؛«آخرین درمان داغ کردن است» لازم می شود.نه این که برخی والدین بدون این که کم ترین قدمی در راستای آموزش دینی فرزندشان برداشته باشند با شنیدن این روایت و بدون در نظر گرفتن توضیح و تفسیر های جانبی آن به یک باره به جان فرزند خود افتاده و انتقام تمامی سهل انگاری های خود نسبت به تربیت فرزند را از کودک خود بگیرند و در نتیجه فرزند خود را نسبت به دین و نماز بیزار نمایند.
چهارم : هدف از توصیه های اسلام تربیت دینی صحیح فرزندان می باشد لذا اگر عملی کردن چنین توصیه ای، حتّی با در نظر گرفتن تمامی جوانب گفته شده آن، اثر سوء داشته باشد و فرزند را به لجاجت و مقاومت وادار نماید، نباید به آن متوسل شد.
پی نوشت :
[1] - بحارالأنوار، ج85، ص 133
[2] - بحارالأنوار، ج101، ص 99
[3] - جامع الأخبار، ص 158
[4] - به فصل تشویق به نماز مراجعه نمایید.
[5] - این جمله ضرب المثل معروف عرب به عنوان آخرین راه درمان مریضی ها می باشد؛ بحارالأنوار، ج31 ص 505
کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)
