یکی از مهمترین دستورات الهی که خداوند متعال در قرآن مجید به صراحت از آن یاد کرده و اهمیت آن را بیان فرموده است موضوع اهتمام و توجه به تربیت دینی خانواده است.دانشمندان علوم اسلامی در خصوص اهمیت این دستور الهی کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند و اهمیت و برکات ارزشمند آن را بیان کرده‌اند ولی با این حال شاهد هستیم که بعضی از افراد آنچنان که شایسته است به این وظیفه شرعی و الهی توجه چندانی ندارند! سؤالی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که چه چیزی باعث بی‌توجهی فرزندان به مسائل دینی می شود؟ و همچنین این سؤال مطرح می‌شود که چه راهکار مناسبی برای ترویج فرهنگ اسلامی وجود دارد؟
عوامل تأثیر گذار در شخصیت دینی و فرهنگی افراد
در ادامه عواملی را که در شکل‌‌گیری تربیت دینی فرزندان تأثیر گذار است مورد توجه قرار می دهیم. علمای علوم اسلامی و تربیتی نوعاٌ سه مؤلفه تاثیرگذار را در خصوص تربیت دینی فرزندان معرفی می‌نمایند:
1-میزان پایبندی واهتمام والدین به تربیت دینی خود و خانواده.
2-روش ونحوه عملکرد والدین در تربیت دینی فرزندان.
3-محیط زندگی و تربیتی که فرزندان در آن رشد می یابند.
برای روشن‌تر شدن این مسأله به توضیح موارد بالا اشاره می کنیم:
والدین متعهد و وظیفه مدار
یکی از مهمترین موضوعاتی که در تربیت دینی فرزندان نقش اساسی ایفا می‌کند مسأله تعهد و دغدغه دینی والدین در محیط خانواده است، به این معنا که به هر اندازه مسائل دینی و تربیتی برای والدین مهم و ضروری جلوه نماید علاوه بر این که در خصوص تربیت فرزندان خود موفق تر خواهند بود فرزندان نیز به اهمیت و ضرورت آن مسائل بیشتر واقف می‌شوند. برای نمونه میزان پایبندی وتعهد فرزندانی که والدین آنها برای مسائلی همچون حیا و عفاف اهیمت و ضرورت قائل هستند بیشتر از کسانی است که هیچگونه ارزشی برای این موضوعات قائل نیستند. در خصوص لزوم اهتمام والدین به موضوع تربیت دینی خداوند متعال می فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ؛[التحریم/6] ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگها هستند نگه دارید فرشتگانی درشت گفتار و سختگیر بر آن آتش موکلند هر چه خدا بگوید نافرمانی نمی‌کنند و همان می‌کنند که به آن مامور شده‌اند.»
سه دوره مهم تربیتی
دانشمندان علوم تربیتی نوعاً سه دوره مهم تربیتی را برای تربیت دینی و اخلاقی فرزندان ذکر می‌نمانید که کوتاهی درتوجه و اهتمام به هر یک از این سه دوره می‌تواند تأثیر بسیار خطرناکی در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان بر جای بگذارد. این تقسیم بندی تربیتی فرزندان به سه دوره هفت ساله تقسیم شده است:
الف:هفت سال الگو برداری مناسب
در روایتی نقل شده است امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:«کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ اَ لسِنَتِکُم، لِیَرَوا مِنکُم الوَرَعَ وَ الجتِهادَ وَ الصَّلاةَ وَ الخَیرَ، فَاِنَّ ذلِکَ داعیَةٌ؛ مردم را به غیر از زبان خود، دعوت کنید، تا پرهیزکارى و کوشش در عبادت و نماز و خوبى را از شما ببینند، زیرا اینها خود دعوت کننده است.»
درهفت سال اول زندگی فرزندان الگو گرفتن ازوالدین بسیار واضح و مشهود است؛ از این رو لازم است والدین الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند؛ چرا که در هفت سال ابتدایی زندگی فرزندان حرکات ورفتارهای والدین خود را زیر نظر دارند وسعی می‌نمایند بدون اینکه سهمی در تشخیص خوب و بد بودن آنها داشته باشد آن رفتارها و کارها را انجام دهند.
ب: هفت سال تربیت وآموزش مناسب
در هفت سال دوم زندگی فرزندان، آموزش مناسب نقش کلیدی در نهادینه کردن آموزه‌های اخلاقی و دینی در رفتار فرزندان دارد؛ از این‌رو خانواده‌هایی که به دنبال تربیت فرزندان خود هستند در این فاصله زمانی بهترین فرصت برای مهم و ضروری نشان دادن آموزه های دینی است، برای نمونه والدینی که به دنبال تربیت دختران عفیف و حجاب هستند می بایست از همین دوره به این امر توجه داشته باشند؛ البته با رعایت آرامش و عدم سخت گیری در آموزش.« الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : الغُلامُ یَلعَبُ سَبعَ سِنینَ ، و یَتَعَلَّمُ الکِتابَ سَبعَ سِنینَ ، و یَتَعَلَّمُ الحَلالَ و الحَرامَ سَبعَ سِنینَ؛ پسر باید هفت سال بازى کند، هفت سال سواد بیاموزد و هفت سال حلال و حرام را یاد بگیرد.»
در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام می فرماید: ما کودکان خود را وقتى هفت ساله شدند، امر مى‌کنیم تا هر مقدار از روز را که مى‌توانند روزه بگیرند.
ج- هفت سال مشاور خوب داشتن
در هفت سال سوم زندگی فرزندان والدین لازم است مشاورین و راهنماهای مناسبی برای فرزندان خود باشند. در این دوره زمانی است که والدین با رهنمودهای هدایت بخش خود می توانند فرزندان را از انتخاب راههای نامناسب و غیر دینی پرهیز دهند، اگر در هر یک از این سه دوره که بیان شد والدین گرامی هیچ گونه دغدغه دینی و تربیتی در خصوص فرزندان خود نداشته باشند نمی توان امید داشت که فرزندان آنها بتوانند از آموزه‌های دینی مناسب برخوردارباشند. درروایتی ازرسول اکرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است:«ما یَستَغنى رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛ هیچ کس از مشورت بى نیاز نیست.»
تأثیر و نقش مهم محیط در تربیت دینی
علاوه بر اهتمام و توجه والدین به تربیت دینی و اتخاذ راه و روش مناسب در این خصوص نباید از نقش محیطی بیرون از خانواده و ارتباط با دیگران را درتربیت فرزندان فراموش کرد؛ چرا که بسیاری از رفتارهای تربیتی و اخلاقی در محیط بیرون از خانواده به فرزندان انتقال داده می شود؛ از این‌رو والدینی که هیچ گونه نظارت و توجهی به حضور فرزندان خود در محیط های غیر فرهنگی و دینی ندارند نمی توانند انتظار داشته باشند که در نهایت فرزندانشان از آسیب‌های اینگونه ارتباطات نامناسب اجتماعی درامان باشند.
سخن آخر
برای اینکه در تربیت دینی فرزندان موفق باشیم، لازم است به هریک از عوامل تأثیرگذار درشخصیت فرزندان توجهات ویژه‌ای صورت گیرد؛ چرا که بی توجهی به هر یک از این موارد می‌تواند نتیجه نامطلوبی به دنبال داشته باشد.
