صبح‌ها که از خانه بیرون می‌آیی توده هوای مه آلود را در زیر تیر چراغ برق‌ها می‌بینی. ریه‌هایت به تمنای استنشاق هوای تازه منقبض می‌شود همین که می‌خواهد منبسط شود و هوای تازه را ببلعد, بوی دود و آلودگی از مسیر منافذ بینی هشداری به ریه‌ها ارسال می‌کند: "نفس عمیق ممنوع!"
کلان شهرهای ایران سرتاسر پاییز و زمستان در غباری سیاه رنگ فرو می‌روند و مردمان این شهرها آن غبار را فرو می‌بلعند. به گفته متخصصین؛ آلودگی هوا یکی از عوامل مهم و موثر در افزایش ابتلا به سرطان ریه است.
چرا هوا آلوده است؟
این مهمترین پرسش مردم در چند ساله اخیر است, دستگاه‌ها و موسساتی که در مسیر این پرسش بوده‌اند هر یک از طریقی و به روشی پاسخ گو بوده است. در تازه‌ترین گزارشی که توسط شهربانو امانی عضو شورای شهر تهران ارائه شد, نکات تازه‌ای به چشم می‌خورد. او گفت: «طبق بررسی‌های انجام شده اتوبوس‌ها 30.8 درصد، کامیون 22.4 درصد، موتورسیکلت 10.5 درصد، مینی‌بوس 4.2 درصد، وانت و سواری 2.1 درصد و منابع ساکن نیز مانند کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و منازل در مجموع 30 درصد در تولید ذرات معلق در هوا تاثیرگذار هستند.
او با اشاره به اینکه از این که اتوبوس‌ها که 31 درصد در تولید ذرات معلق نقش دارند، اکثرشان در اختیار یا تحت مدیریت شهرداری است, گفت: "اتوبوس‌ها تقریباً مسئول مرگ 1500 نفر از شهروندان تهرانی‌اند. "
پس از این اظهار, نظر مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست در نشست خبری روز 23 دی‌ماه با اشاره به موضوع تشریح تکالیف دستگاه‌ها در اجرای قانون هوای پاک؛ گفت: «عمده آلودگی هوا در تهران، به دلیل ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی و باری است. طبق برآوردها، تردد کامیون‌ها، مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌های فرسوده در تهران تا ۸۵ درصد ذرات معلق در هوای پایتخت را تولید می‌کنند.
این موضوع چند مطلب مهم را در بردارد:
• تاکنون شاهد فشارهای بسیار زیاد رسانه‌ای بودیم که انگشت اتهام را به سمت تولیدات صنعت خودروی کشور می‌گرفت؛ و سعی می‌کرد تمام وزن آلودگی هوا را بر دوش این صنعت بیندازد. حالا متوجه می‌شویم که این بخش یعنی سهم وانت و سواری در آلودگی هوا تنها چیزی در حدود 2 درصد است!
• مینی‌بوس‌های شهر تهران به تنهایی, دو برابر تمامی سواری‌ها, تهران را آلوده می‌کنند!
• موتور سیکلت‌های در حال تردد تهران 5 برابر بیشتر از سواری‌ها و وانت‌های این شهر را آلوده می‌کنند!
• کامیون‌های در حال تردد در کلان شهر تهران 10 برابر بیش از تمامی خودروهای سواری و وانت در آلودگی این شهر نقش دارند!
• اتوبوس‌های شهر تهران 15 برابر بیشتر از تمامی سواری‌های شهر تهران در آلودگی این کلان شهر نقش دارند و به همین علت نیز در جایگاه نخست آلودگی این شهر قرار دارند.
فرسودگی سیستم حمل و نقل عمومی شهر تهران, یکی از اصلی‌ترین دلایل آلودگی این شهر است. بنا به گزارش معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست:
• ۹۷درصد از ۸ هزار اتوبوس شهر تهران
• ۳۴درصد از کامیون‌های شهر تهران
• ۸۰ درصد از یک میلیون موتورسیکلت تهران
• و ۹۱ درصد مینی‌بوس‌های شهر تهران
فرسوده هستند. به نظر می‌رسد دو مشکل اساسی سد راه نوسازی ناوگان حمل و نقل قرار دارد. نخست فقدان اعتبار لازم برای جایگزینی این تعداد وسیله نقلیه و دوم تامین سوخت آنها؛ بر اساس مصوبه هوای پاک سال 94 قرار شد وسایل نقلیه دیزل با استاندارد یورو۴ همراه با فیلتر دوده وارد چرخه مصرف شود, تامین سوخت دیزلی استاندارد بسیار مهم است زیرا در صورتی که خودروی دیزلی نو و استاندارد از سوخت مرغوب و با کیفیت استفاده نکند فیلتر دوده آن از بین می‌رود, این در حالی است که به گفته مهندس تجریشی وزارت نفت نمی‌تواند بیش از ۵۰ درصد از گازوئیل مورد نیاز ماشین آلات سنگین را با استاندارد یورو۴ تولید کند بنابراین اگر کامیون نیز نو باشد ولی سوخت، استاندارد نباشد, به هدف اصلی که کاهش آلودگی هوا است دست نخواهیم یافت.
مطالعاتی که در مورد آلودگی شهر تهران در سال ۱۳۹۵ انجام شد, نشان می‌داد که علیرغم سهم 80 درصدی خودروهای سواری (اعم از شخصی، ون و تاکسی) در ناوگان شهری؛ سهم این خودروها در تولید آلودگی فقط 3 درصد است. در حالیکه در همان زمان سهم موتورسیکلت‌ها در تولید آلودگی ۱۲ درصد بود. و سهم اتوبوس‌ها و کامیون‌ها ۸۵ درصد.
با توجه به وضعیت بغرنج آلودگی کلان‌شهرهای ایران به نظر می‌رسد مسئولان دولتی باید هر چه سریع‌تر برنامه‌های اجرایی خود را ارائه دهند:
• نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی با توجه ویژه به کلان شهرها
• تامین سوخت استاندارد دیزلی و بنزینی مورد نیاز کشور
• توسعه دولت الکترونیک. بدین معنا که مردم نیازی به جابه‌جایی نداشته باشند برای انجام بسیاری از اموراتشان بتوانند از داخل منزل کارهایشان را انجام دهند. این می‌تواند حدود 30 درصد سفرهای داخل شهر را کاهش دهد.
• تغییر در حوزه فرهنگ ترافیک و تغییر در سبک استفاده از خودرو در سطح کلان شهرها
واقعیت این است که اگر تهران را با لندن مقایسه کنید می‌بینیم که ما یک سوم آنها ماشین داریم. معابر ما تقریباً مشابه هم است. اما با این حال در معابر آنها ترافیک قابل قبول و مناسبی وجود دارد. اما ترافیک در شهران تهران کلاف سر در گمی است. تهران درحالی با ترافیک سنگین دست و پنجه نرم می‌کند که به اندازه لندن خیابان و اتوبان برای تردد خودرو دارد و البته یک سوم این شهر خودرو دارد؛ پس مشکل از کجاست؟
هوا تاریک شده, چراغ‌های خیابان‌ها روشن و باز هم توده هوای مه آلود در زیر نور تیر چراغ‌ها وسوسه آمیز, اما این بار مغزت درمانده از چرایی فهم آلودگی هوا به ریه‌هایت دستور می‌دهد: «نفس عمیق ممنوع!
