اهمیت صادرات گازطبیعی با توجه به پراکندگی منابع در کشورهای دارنده ذخایر گازی از یک طرف و محدودیت انتقال آن از طریق خط لوله در برخی از بازارها از سوی دیگر، این کشورها را به راه اندازی تأسیسات تولید ال‌ان‌جی تشویق کرده است. همچنین رشد تقاضای جهانی ال‌ان‌جی در بازارهای جدید در کنار بازارهای سنتی گاز طبیعی که به منظور جایگزین کردن کاهش تولید خود ناچار به واردات ال‌ان‌جی هستند، چشم انداز تقاضای جهانی ال‌ان‌جی را مثبت و امیدوارکننده نشان می دهد.
در این گزارش سعی شده است تا به طور اجمالی به صنعت ال ان جی -ایران و جهان پرداخته شود.
وضعیت تولید و عرضه گاز طبیعی و ال‌ان‌جی در مناطق عمده جهان
در طول چند دهه گذشته، سهم گاز طبیعی در سبد سوخت مصرفی جهان رشد قابل توجهی داشته است. به گونه‌ای که سهم این حامل انرژی در سال ۲۰۱۶ به بیش از ۲۴,۱ درصد افزایش یافته است. پیش‌بینی‌ها از افزایش سهم این حامل تا تبدیل شدن به بزرگ ترین منبع تأمین انرژی در سبد سوخت جهان حاکیست. بطوریکه بر اساس پیش بینی های انجام شده، سهم گاز طبیعی در سبد سوخت جهانی در افق ۲۰۳۵ به بیش از ۲۸ درصد می‌رسد که این افزایش مصرف که حاصل افزایش تولید از ذخایر گازی جهان بوده است، سرانجام توسعه تجارت گاز طبیعی را در مناطق حاشیه منابع تولید و همچنین بازارهای دور در پی داشته است.
بر اساس گزارش های آماری منتشر شده از سوی بریتیش پترولیوم، مجموع تجارت گاز طبیعی در سال ۲۰۱۶ معادل ۱۰۸۴ میلیارد متر مکعب بوده است که از این میزان بیش از ۶۸ درصد از طریق خط لوله به بازارهای هدف صادر شده است. بنابراین هنوز خط لوله اصلیترین گزینه در تجارت گاز طبیعی به شمار می‌رود. با این وجود سهم صادرات گاز طبیعی از طریق ال‌ان‌جی نسبت به اوایل دهه ۲۰۰۰ بیش از 8 درصد رشد داشته و از ۱۴۲ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۰۱ به ۳۴۶ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۶ رسیده است.
بر اساس این گزارش مجموع ذخایر گاز طبیعی جهان تا سال ۲۰۱۶ معادل ۱۸۷ تریلیون مترمکعب است که کشورهای خاورمیانه با ۴۳ درصد سهم، بزرگ ترین دارندگان این ذخایر به شمار می‌روند. مناطق اوراسیا و اروپا با ۳۰,۴ درصد در رتبه بعدی قرار دارند. کشورهای ایران، روسیه، قطر، ترکمنستان و آمریکا به ترتیب با دارا بودن ۱۸.۲درصد، ۱۷.۳درصد، ۱۳.۱ درصد، ۹.۴ درصد و ۵.۶ درصد بزرگترین دارندگان ذخایر این حامل انرژی در جهان هستند.
از نظر تولید گاز طبیعی مناطق اروپا و اوراسیا، آمریکای شمالی، خاورمیانه و آسیا-پاسفیک و کشورهای آمریکا، روسیه، ایران، قطر و کانادا به ترتیب با دارا بودن ۲۱.۷درصد، ۱۶.۲درصد، ۵.۴ درصد، ۵.۱ درصد و ۴.۶ درصد سهم بزرگ ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان هستند.
در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۸ کشور صادرکننده ال‌ان‌جی بودهاند که اوایل دهه ۹۰ میلادی تنها هفت کشور این محصول را صادر می کردند. هم اکنون کشورهای قطر، استرالیا، مالزی، نیجریه و اندونزی در رتبه‌های نخست تا پنجم صادرکنندگان ال‌ان‌جی و در انتهای فهرست، کشورهای مصر، آنگولا و آمریکا به عنوان نوگامان در عرصه صادرات ال‌ان‌جی قرار دارند.
پیش‌بینی‌ها افزایش قابل توجه عرضه ال‌ان‌جی به‌ویژه از جانب آمریکا و استرالیا را در افق ۲۰۳۵ نشان می دهد. این امر منجر به افزایش سهم این روش صادرات از کل صادرات جهانی گاز خواهد شد. به طوری که در افق ۲۰۳۵ سهم ال‌ان‌جی از صادرات جهانی گاز به بیش از ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت.
قطر و استرالیا پیشتازان صادرات ال‌ان‌جی در دنیا
قطر که بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده گازطبیعی مایع در دنیا است و به تنهایی حدود ۳۰ درصد بازار ال‌ان‌جی جهان را در اختیار دارد، در سال های اخیر، یک سوم از کل صادرات ال‌ان‌جی دنیا را به خود اختصاص داده است. با توجه به سیاست‌های اجرا شده در قطر و افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت ال‌ان‌جی، انتظار می‌رود توان صادرات این محصول در قطر رشد کند.
برنامه دوحه برای توسعه ظرفیت تولید ال‌ان‌جی پنج تا هفت سال طول خواهد کشید. البته طی این دوره، بازار با مازاد عرضه بخصوص از طرف آمریکا مواجه است و سرعت اجرای طرحهای جدید کم خواهد شد. اعلام اجرای طرحهای توسعه جدید با کاهش قیمتهای جهانی گاز، عمدتاً به علت کاهش تقاضا از طرف ژاپن، نیز همراه شده است. البته در روزهای اخیر به علت تقاضای زمستانی از سوی کشورهای چین و کره جنوبی، قیمتها تقویت شده و به ۱۱ دلار در هر متر مکعب رسیده است.
در قطر، به لطف تولید همزمان ال‌ان‌جی ها در میدان «شمالی» ، هزینه تولید ال‌ان‌جی از سایر کشور ها بسیار کمتر است. قطر از ساختارهای پیشرفته برای تولید برخوردار است و به همین دلیل با قیمتهای پایین هم امکان ادامه تولید و همچنین توسعه طرحهای جدید را داراست. موقعیت جغرافیایی قطر هم امکان دسترسی به بازارهای اروپا و آسیا را فراهم می آورد. این کشور که بخش عمده ای از محصول تولیدی را در قالب قراردادهای بلند مدت می فروشد در نظر دارد با بیان مدت این قراردادها، فروش را در قالب قراردادهای کوتاه‌مدت تر و قراردادهای تک محموله ای تجربه نماید.
البته قطر تنها کشوری نیست که در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کند. کشور استرالیا نیز در جهت افزایش توان تولید گاز طبیعی مایع سرمایه‌گذاری زیادی انجام داده است و نتیجه آن تبدیل شدن این کشور به قطب تولید و صادرات ال‌ان‌جی از سال ۲۰۱۸ میلادی است. انتظار می‌رود افزایش سهم استرالیا در بازار کشورهای شمال شرق آسیا، این کشور را به بزرگترین تأمین‌کننده ال‌ان‌جی منطقه تبدیل کند.
بر اساس پیش بینی های انجام شده، بازار ال‌ان‌جی با مازاد عرضه روبرو می‌شود. چرا که علاوه بر تولیدکنندگان آسیایی تعداد زیادی از واحدهای تولیدی در منطقه آمریکای شمالی هم اقدام به افزایش ظرفیت تولید کرده‌اند. نتیجه این سیاست مازاد عرضه بر تقاضای این محصول ارزشمند گاز طبیعی خواهد بود و نکته مهم این است که این مازاد تا سال ۲۰۲۴ در بازار باقی می‌ماند.
افزایش استفاده از گاز طبیعی در بازار جهانی به دلیل آلایندگی کمتر این منبع انرژی در مقایسه با نفت باعث شده تا سرمایه گذاری در صنعت ال‌ان‌جی در دنیا رشد کند و به دنبال آن تولید هم افزایش یابد. با وجود این که تولید ال‌ان‌جی در کشورهای مختلف آسیایی در سال ۲۰۱۷ میلادی افزایش خواهد یافت، ولی به دلیل بیشتر بودن تقاضا در این قاره نسبت به میزان تولید، باز هم آسیا یک واردکننده خالص ال‌ان‌جی خواهد بود.
عرضه و تقاضای جهانی ال‌ان‌جی
از مجموع ۲۶۴ میلیون تن تولید جهانی ال‌ان‌جی در سال ۲۰۱۶، ۷۷ میلیون تن سهم قطر بوده است و کشورهای استرالیا، مالزی، نیجریه و اندونزی از دیگر تولیدکنندگان اصلی بوده اند. در میان متقاضیان نیز در سال جاری، ژاپن، کره جنوبی، چین و هند بیشترین سهم را در واردات ال‌ان‌جی داشته اند. روند رشد ظرفیت فروش نیز بسیار قابل توجه بوده به طوری که قطر با ظرفیت فروش سالانه ۵ میلیون تن ال‌ان‌جی در سال ۲۰۰۰ به ظرفیت قراردادی فروش ۸۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ رسیده است و پیش بینی می شود استرالیا در مدت زمان مشابه از ۷ میلیون به ۳۶ میلیون تن و ایالات متحده از یک میلیون تن در سال ۲۰۰۰ به ۶۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ برسد.
با در نظر گرفتن پیشرفت های فنی، افزایش تقاضا و تعریف قراردادهای جدید نفتی در دوران پسا برجام، سودآوری فعالیت در بازار ال‌ان‌جی برای ایران نیز انکارناپذیر خواهد بود. البته باید در نظر داشت که حرکت در مسیر توسعه صنعت ال‌ان‌جی، مستلزم بهینه سازی مصرف انرژی و نظارت دقیق تر بر روند مصرف این انرژی در بخش خانگی و صنعتی است زیرا تا زمانی که روند مصرف داخل بهینه نشود گازی برای صادر کردن آن هم به صورت ال‌ان‌جی نمی ماند که برایش برنامه ریزی کرد.
وضعیت ایران در صنعت ال‌ان‌جی
پروژه هایی تحت عناوین «پرشین»، «پارس» و «ایران ال‌ان‌جی» از مهم ترین طرحهای تولید ال‌ان‌جی کشور در عسلویه به شمار می‌روند که هم اکنون بنا به دلایلی احداث دو پروژه پارس و پرشین ال‌ان‌جی متوقف شده است و پروژه ایران ال.ان.جی با پیشرفت حدود ۵٠ درصدی در جریان است که برای تکمیل این طرح نیاز به حضور شرکت‌های خارجی است.
در پروژه ایران ال‌ان‌جی، شرکت ملی نفت ایران در نظر دارد یک کارخانه تولید ال‌ان‌جی مشتمل بر دو ردیف فرآیندی موازی به ظرفیت سالیانه هر کدام حدود ۵.۴ میلیون تن ال‌ان‌جی، ۰.۲۶۳ میلیون تن پروپان، ۰.۱۹۴ میلیون تن بوتان، ۰.۲۱۳ میلیون تن میعانات گازی و ۰.۱۳۳ میلیون تن گوگرد در سواحل جنوب غربی ایران واقع در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس احداث کند. همچنین میزان گاز خوراک کارخانه تولید ال‌ان‌جی مربوط به این پروژه، ۱۹۱۰ میلیون استاندارد فوت مکعب در روز برای هر دو ردیف فرآیندی است که از فازهای میدان گازی پارس جنوبی تامین می‌شود.
آینده پیش روی ورود ایران به بازار ال‌ان‌جی
یکی از برنامه‌های ایران برای تولید ال‌ان‌جی در آینده نزدیک، صادرات گاز به عمان است. تا از این طریق بتواند از بخشی از ظرفیت خالی عمان برای تولید ال‌ان‌جی بهره گیرد و صادرات گاز به نقاط دورتر را آغاز کند. اما به هر حال تنها راه ایران برای ورود به بازارهای اروپایی و آسیایی دورتر، داشتن تکنولوژی تبدیل گاز طبیعی به مایع است. البته تاکنون شرکت‌های خارجی زیادی به بحث تبدیل گازطبیعی به گاز مایع به خصوص طرحهای مینی ال‌ان‌جی با ایران وارد مذاکره شده‌اند.
سهم ال‌ان‌جی از کل تجارت گاز دنیا ٣١ درصد است که از این میزان ٧٠ درصد آن در آسیا و خاورمیانه صورت می‌گیرد. از این رو بازار این کشورها به نحو قابل توجهی به ال‌ان‌جی وابسته است و موقعیت استراتژیک ایران، در صورت توسعه این واحدها، فرصت خوبی را برای عرضه گاز به بازارهای آسیا و صدور ال‌ان‌جی فراهم خواهد کرد.
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در ضمیمه حکم ابلاغی به وزارت نفت، اولویت‌های عمومی و تخصصی وزارت نفت در دولت دوازدهم را برشمرد و در بخش اولویت‌های تخصصی بر ضرورت تلاش برای ایفای نقش ایران در بازار جهانی ال‌ان‌جی تاکید کرد که این امر نشان از اهمیت توجه به ایجاد ساز و کارهای لازم برای ورود ایران به این بازار است.
در مجموع جدا از بحث جهانی شدن بازار گاز، با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقه، تجارت گاز هم به صورت صادرات و هم واردات با کشورهای منطقه می‌تواند موجب شکل گیری یک بازار موثر منطقه ای با محوریت ایران شود که این امر افزون بر ایجاد وابستگی متقابل انرژی با کشورهای منطقه و تقویت امنیت ملی کشور، موجب اثرگذاری ایران بر قیمت گذاری این بازار و در نتیجه حداکثر کردن منافع اقتصادی کشور شود.
همچنین دست یافتن به یک برنامه بلندمدت برای صادرات ال‌ان‌جی نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده است و توسعه آن ممکن است سال‌ها طول بکشد. اما با امید استفاده از منابع غنی تحت اختیار، می توان موانع پیش رو را از میان برداشت و در آینده در صنعت ال‌ان‌جی حرفی برای گفتن داشت.
