برنامه‌های گفت‌وگو محورِ چالشی که در اصل با نام «هاردتاک» شناخته می‌شوند، مدتی است در دنیا علاوه بر فضای ژورنالیستی وارد شبکه‌های تلویزیونی هم شده و رنگ تصویر به خود گرفته‌اند. مخاطبان سیما نیز مدتی است شاهد پخش این سبک از گفت‌وگو در قالب برنامه‌های مختلف هستند. یکی از نمونه‌های این دست برنامه‌ها با نام «سختانه» چند هفته‌ای است که پنجشنبه‌ها از شبکه سوم سیما در حال پخش است؛ برنامه‌ای که با وجود عمر کمی که دارد، اما توانسته در همین مدت کوتاه، نظر بسیاری را به خود جلب کند.
از کجا آغاز شد؟
شاید نخستین نکته جالب توجه در مورد این برنامه، نام متفاوت و کمتر شنیده شده آن باشد که به گفته میلاد دخانچی مجری، سردبیر و تهیه‌کننده آن، سختانه یک نام فارسی است که در واقع معنای هاردتاک یا گفت‌وگوی سخت را تداعی می‌کند.
دخانچی که پیش از این نیز با ساخت و اجرای برنامه‌های چالشی و حساسیت‌برانگیز چون «جیوگی» خود را به مخاطبان سیما معرفی کرده است، اظهار می‌کند احتمالا تمایلش به تولید چنین برنامه‌هایی از علاقه‌اش به خطرپذیری و ورود به عرصه‌های کمتر تجربه شده، ناشی می‌شود.
او درباره شکل‌گیری ایده برنامه به جام‌جم می‌گوید: در زمان مدیر وقت گروه اجتماعی شبکه دو و با پیگیری یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده صدا و سیما ایده این برنامه شکل گرفت؛ من هم از ابتدا در جریان و پیگیر تولید برنامه بودم. اعضای اتاق فکر این برنامه در واقع گروهی از دانشجویان مقطع دکتری و کارشناسی ارشد دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی هستند.
مثبت و منفی نگاه‌ها
سختانه، از آن دست برنامه‌هایی است که از روز نخست پخش، با واکنش‌های مثبت و منفی تندی همراه بوده است. این میزان از بازخورد با توجه به سبک برنامه و شخصیتی‌هایی که به عنوان مهمان در آن حضور داشته‌اند، دور از ذهن نیست. دخانچی می‌گوید همین که سختانه، جنجال ایجاد کرده و منتقدان و طرفدارانی دارد؛ نشان می‌دهد برنامه در حال دیده شدن است. او اضافه می‌کند، برخی از واکنش‌ها متعلق به منتقدان سیاسی برنامه است که با توجه به علایق‌شان نسبت به نظام معرفتی و فکری مهمان؛ تصمیم‌شان را در مورد دوست داشتن یا دوست نداشتن برنامه می‌گیرند و بازخوردهای دیگر معطوف به فرم، لحن و محتوای برنامه است.
این مجری و تهیه‌کننده می‌گوید: به طور کلی می‌توان گفت این‌که تلویزیون به سمت چنین برنامه‌هایی رفته برای مخاطبان نقطه مثبتی است و سبب می‌شود منتقدان و طرفداران خود را راضی کند.
تلاش برای بی‌طرفی
بخشی از منتقدان چنین برنامه‌هایی، نوک پیکان انتقادات خود را سمت سوگیری‌های عوامل سازنده برنامه می‌گیرند و معتقدند پرسشگر به عنوان نماینده عوامل، باید در حین گفت‌وگو ضمن به چالش کشیدن مصاحبه‌شونده، اصول حرفه‌ای را نیز رعایت کند و همچون یک ناظر، تا حد زیادی از نگرش و اندیشه خود نسبت به موضوع گفت‌وگو فارغ شود. از این رو بدیهی است که حرکت بر مرز بی‌طرفی و دوری جستن از خنثی بودن، مسیر دشواری را پیش روی مصاحبه‌کننده قرار می‌دهد.
مجری و تهیه‌کننده «سختانه» نیز بر این باور است که اصل بی‌طرفی گاه در مغایرت با برخی از ملاحظات سیاسی قرار می‌گیرد. وی در مورد تعارض این دو رویکرد اظهار می‌کند: در مورد لحن، انتقاداتی مطرح شد که من پاسخ دادم و در صفحه اینستاگرامم هم به اشتراک گذاشتم. درگفت‌وگوهای چالشی یا «هاردتاک» شما باید با ادبیات بی‌طرفانه گفت‌وگو کنید و به اصل عینیت پایبند باشید. باید سعی کنید که از سوژه فاصله بگیرید و سپس آن را روایت کنید. کار آنجایی سخت می‌شود که شما می‌خواهی این زبان بی‌طرفانه را وارد گفت‌وگوی چالشی و جدل کنی و در عین حال فاصله‌ات را با سوژه نقد حفظ کنی تا بحث شخصی تلقی نشود. در واقع می‌خواهی بیان بی‌طرفانه را به خدمت جدل درآوری. من با آگاهی به این موارد لحنم را برای گفتوگوها انتخاب کردم. به نظرم واکنش‌های ایجاد شده در این مورد چند علت دارد. یکی این‌که این لحن مصداق آشنازدایی است، یعنی برخی از مخاطبان برای نخستین‌بار است که با چنین لحنی مواجه می‌شوند و برایشان عجیب به نظر می‌رسد. دلیل دیگر این است که زبان فارسی چندان زبان واقع‌گرایی نیست تا جایی با این زبان شعر را راحت‌تر می‌توان خواند، پس نمی‌تواند به طور کامل در خدمت آنچه گفتم قرار بگیرد.
سردبیر برنامه می‌افزاید: به هر روی معتقدم این سبک از برنامه‌ها برای پخته‌تر شدن در ساختار و پذیرش آن از سوی مخاطبان نیاز به تجربه و گذر زمان دارد.
اجرا یا بازجویی؟!
«سختانه» پس از پخش نخستین قسمت خود با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. برخی جسارت برنامه در انتخاب مهمان و پرسش‌های مطروح در آن را تحسین کردند و بعضی از لحن و نحوه اجرای میلاد دخانچی خرده گرفتند و در نقد‌های خود میان «هاردتاک» و جدل تمایز قائل شدند و گفتند اجرای دخانچی به بازجویی نزدیک‌تر است تا «هاردتاک»!
او در این‌باره اما نظر کاملا متفاوتی دارد و می‌گوید: به نظر من وقتی برنامه بازجویی را تداعی می‌کند در واقع دارد کارش را درست انجام می‌دهد. این برنامه هاردتاک است و در این گونه گفتوگوها شما از مصاحبه‌شونده تعریف و تمجید نمی‌کنید بلکه او را به چالش می‌کشید.
معیار انتخاب مهمانان برنامه
مهمانان سختانه از میان کسانی هستند که اغلب نامشان با جنجال یا اظهارنظرهای تند همراه بوده است؛ کسانی‌که برخی معتقد بودند حضورشان در تلویزیون با دشواری‌هایی مواجه خواهد بود. دخانچی در ارتباط با نحوه گزینش مهمانان می‌گوید: سعی کردیم مهمانان را از افراد فعال و تاثیرگذار در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انتخاب کنیم. کسانی که در عرصه عمومی شناخته شده هستند و قابلیت نقد و به چالش کشیده شدن را دارند.
او اضافه می‌کند: ما در دعوت مهمانان سعی در رعایت بی‌طرفی داشتیم؛ پس همان‌گونه که از محمد قوچانی دعوت کردیم، شهریار زرشناس را نیز به برنامه آوردیم. در حقیقت در پی آن بودیم و هستیم که از حضور افرادی از طیف‌های مختلف در برنامه بهره ببریم.
در این میان و با توجه به حرف و حدیث‌های پس از پخش برنامه این شائبه ایجاد می‌شود که معیار اتاق فکر برنامه در دعوت از مهمانان، جنجال‌آفرینی و ایجاد جذابیت صرف است. دخانچی اما در پاسخ اظهار می‌کند: در دعوت مهمان‌ها صرفا به دنبال ایجاد جنجال و شکستن خط قرمزها نیستیم بلکه بر این باوریم که برخی حرف‌ها باید گفته شود. البته در این میان حواسمان به فرم و بافتی که قرار است این صحبت‌ها در آن بیان شود نیز هست؛ پس معتقدم که خط قرمزها را رد نکردیم بلکه کلیشه‌‌ها را شکانده‌ایم.
در آخر می‌توان به پرسش بسیاری از بینندگان و پیگیران «سختانه» پرداخت و از ادامه پخش برنامه مطلع شد. دخانچی در پاسخ اذعان می‌کند که تعدادی از قسمت‌های برنامه ضبط شده است و ضبط دیگر قسمت‌ها نیز همچنان ادامه خواهد یافت اما اسامی مهمانان آینده هنوز مشخص نیست.
