مدیرانی که بدون آمایش سرزمین و آینده نگری، سکان هدایت بخش‌های مربوطه را در دست گرفتند و مدتی بعد به نفر دیگری سپردند. اما طرح مسأله و مرور خاطرات تلخ این بخش مشکلی را حل نخواهد کرد و اکنون هم مسئولان باید برای جبران عقب ماندگی و خسارات وارده با شتاب بیشتری تصمیم‌گیری صحیح، برنامه‌ریزی دقیق و عمل کنند. به هر حال قیمت خودرو و کیفیت آن، کیفیت بنزین، نحوه ساخت و سازها در کلانشهرها، توجه به انرژی پاک، گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی و در نهایت رابطه قیمت خودرو و بنزین از جمله اجزای این زنجیره هستند و تا زمانی که نگاه دولت‌ها به این بخش‌ها کارشناسانه و به هم پیوسته نباشد، مشکلی حل نخواهد شد.
گرانی بنزین، در نبود زیرساخت‌ها
مدتی است که زمزمه‌های اصلاح قیمت بنزین به گوش می‌رسد. تصمیمی که دولت در قالب لایحه بودجه سال آتی گرفت و برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با آن مخالفت کردند. البته هنوز سرنوشت قیمت بنزین در بودجه مصوبه مشخص نیست اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی که یکی از ارکان تصمیم ساز کشورند با اعتقاد به اینکه «مردم توان خرید اندکی دارند و افزایش قیمت بنزین به صلاح کشور نیست» تا این لحظه با درخواست دولت مخالفت کرده‌اند. اما آیا نگاهی جامع به مشکلات مربوط به بنزین و خودرو در مجلس وجود دارد؟
در این باره احمد صفری عضو کمیسیون تلفیق بودجه 1397 گفت: «سال آینده زمان مناسبی برای جهش قیمت بنزین نیست. زیرا توان خرید مردم اندک است. از طرف دیگر با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت که دولت درخواست افزایش 50 درصدی قیمت بنزین و رسیدن آن به 1500 تومان برای هر لیتر داده است. این جهش قیمتی به هیچ وجه منطقی نبود.»
او ادامه داد: «اما از نظر بررسی جامع مشکلات کشور و تنظیم قانون بودجه بر اساس نیازها باید بگویم که مواردی در خصوص تخصیص منابع مالی به بهسازی ناوگان حمل و نقل کشور و موارد مربوطه دیده شده؛ هرچند که کافی نیست.» بر اساس اطلاعات منتشر شده، تخصیص 8 هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت به کلان شهرها درلایحه بودجه 97، دیده شده که 50 درصد آن مربوط به توسعه حمل و نقل عمومی است؛ رقمی بسیار اندک که باز هم نسبت به سال‌های گذشته رشد داشته است. استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی درحوزه مدیریت شهری، حمل و نقل عمومی، محیط زیست و هوای پاک یکی از راهکارهای مهم بهبود شرایط این بخش است اما متأسفانه یا محقق نشده یا با تأخیر قابل توجهی رو‌به‌رو است.
برنامه توسعه حمل و نقل درگام اول مترو، تکمیل خطوط قطار شهری، افزایش ناوگان و درواقع افزایش زمان تردد قطارها است، اولویت دوم نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و سوم نوسازی تاکسی‌هاست. کند بودن اجرای برنامه‌ها به خاطر کمبود منابع مالی کشور یکی از مشکلات بزرگ محسوب می‌شود اما مسئولان وعده داده‌اند که بزودی شرایط بهتر خواهد شد.
به هر حال اگر قرار است قیمت بنزین اصلاح و واقعی شود، باید همزمان با آن برای توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی اقدام شود. تعداد وسایل حمل و نقل عمومی و کیفیت آنها ارتباط مستقیمی با رضایت مردم و میزان استقبالشان از ناوگان حمل و نقل عمومی دارد. برای درک این موضوع کافی است که سری به متروی تهران بزنیم. ازدحام مسافران بخوبی گویای کمبودهاست. از طرف دیگر در شرایطی که کشورهای توسعه یافته به سمت برقی کردن تاکسی‌ها و دیگر وسایل نقلیه عمومی رفته‌اند، فقط در تهران17 هزار تاکسی فرسوده تردد دارد که نتیجه آن چیزی جزآلودگی‌ها نیست.
به‌نظر می‌رسد که اکنون تفکر انتقال مسافران به ریل و برقی کردن خودروها در مسئولان کشور نیز شکل گرفته و چند سالی است که از آن صحبت می‌کنند اما متأسفانه روند اجرای این طرح‌ها به خاطر محدودیت منابع مالی بشدت کند است. البته راه‌هایی برای جبران این کمبود منابع وجود دارد. نظیر استفاده از بند «ق» قانون بودجه و همین‌طور همکاری با شرکت‌های برتر حوزه حمل ونقل دنیا.
به نظر می‌رسد تا زمانی که دولت، مجلس و شهرداری‌ها معادله قیمت بنزین و ناوگان حمل و نقل عمومی را حل نکنند؛ افزایش قیمت بنزین و رساندن آن به قیمت فوب خلیج فارس که حدود 45 سنت است، منطقی نباشد.
نگاهی به ناوگان حمل و نقل
در ایران بیش از 17 میلیون دستگاه خودرو تردد می‌کند که حدود یک میلیون و 350 هزار دستگاه آن فرسوده است و مابقی نیز اغلب غیر استاندارد و با مصارف حدود 10 تا 12 لیتر در هر 100 کیلومتر هستند. هرچند که برخی از خودروهای داخلی اکنون به مصرف 6 لیتر در 100 کیلومتر نزدیک شده‌اند اما هنوز غالب خودروهای کشور که در سال‌های گذشته ساخته شده‌اند، بنزین بیشتری را می‌سوزانند. این خودروها کیفیت احتراق پایینی نیز دارند و در نتیجه برای اغلب خودروهای داخلی خروجی بنزین یورو 4 یا یورو 2 و 3 چندان فرقی ندارد. در حالی که اکنون در اتحادیه اروپا و همین‌طور امریکا استاندارد کیفی بنزین، یورو 5 و یورو 6 است. البته وزارت نفت وعده داده که در 2 یا 3 سال آینده با به روز‌رسانی پالایشگاه آبادان به تولید بنزین یورو 5 نیز خواهیم رسید اما تا زمانی که خودروسازان داخلی تولیدات خود را با استانداردهای جهانی سوق ندهند و خودروهای بی‌کیفیت از رده خارج نشوند؛ مشکل آلودگی هوا و همین‌طور مصرف بالای بنزین حل نخواهد شد.برای مثال هر خودرو فرسوده بین 60 تا 100 درصد یک خودرو صفر کیلومتر مشابه خود بنزین مصرف می‌کند و به طور معمول هر خودروی ایرانی حدود 3 لیتر بیشتر از خودروهای خارجی سوخت مصرف می‌کند.در این زمینه نیز اگر قرار است قیمت بنزین اصلاح شود، باید کیفیت خودروهای تولیدی کشور نیز بهبود یابد. خودروهایی که قیمت‌شان با امکانات و کیفیت‌شان همخوانی ندارد. در اغلب کشورهای دنیا قیمت بنزین مانند هر کالای دیگر منطقی و بدون یارانه است، اما قیمت خودرو به نسبت کم است. این موضوع باعث شده که مردم خودشان مصرف بنزین را مدیریت کنند.
از سوی دیگر استفاده از خودروهای برقی در کشورهای توسعه یافته رواج پیدا کرده و علاوه بر ناوگان حمل و نقل عمومی، شهروندان نیز به سمت استفاده از این خودروها گرایش یافته‌اند، در حالی که در ایران این بخش یکی از حلقه‌های مفقوده ناوگان حمل و نقل کشور است.
خودروی برقی و موانع پیش رو
معاون مرکز خودرو و توسعه فناوری خودروهای برقی پژوهشگاه نیرو می‌گوید که در زمینه طراحی و ساخت خودرو و موتورسیکلت برقی چندین سال است که ایران تحقیق و توسعه خود را آغاز کرده است و تخمین زده می‌شود که 2500 ایستگاه شارژ، یک میلیون و 200 هزار خودرو و 600 هزار موتورسیکلت در افق 1404 ایجاد شود.
مهدیه علی بخشی با اشاره به‌بررسی‌های مرکز خودرو و توسعه فناوری خودروهای برقی پژوهشگاه نیرو روی ظرفیت شبکه برق کشور گفت: «این مرکز بررسی‌ها و مطالعه روی نحوه تامین انرژی مورد نیاز کشور را بیش از 2 سال است که آغاز کرده و در ساخت خودروها به طور مستقیم نقشی ندارد. هرچند که آمادگی ساخت تجهیزات و قطعات نظیر موتورهای الکتریکی و سیستم های کنترلی و نظایر آن را دارد.»
او ادامه داد: «در حال حاضر خودروسازی‌های داخلی در مرحله نمونه‌سازی هستند و ما نیز در حال برنامه‌ریزی برای مدیریت شبکه هستیم.»
به گفته معاون مرکز خودرو و توسعه فناوری خودروهای برقی پژوهشگاه نیرو، استفاده از «شارژ هوشمند در ایستگاه های شارژ خانگی» در ساعات خارج از پیک در کنار استفاده از انرژی های تجدیدپذیرنظیر ایستگاه های خورشیدی می‌تواند به مدیریت شبکه برق کمک کند و این مرکز در حال بررسی راهکارهای کنترل و شارژ از طریق ایجاد یک سیستم مانیتورینگ و کنترل است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در مرحله اول اجرای این طرح می‌تواند شارژ کند خودروهای برقی را که حدود 10ساعت زمان نیاز دارد، در دستور کار قرار دهد. هرچند که در امریکا موتورهایی با قابلیت شارژ سریع 10 دقیقه‌ای نیز توسط شرکت تسلا ایجاد شده است. با وجود این نخستین گام در این مسیر را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم که ایران در کنار برنامه‌های اصلاح قیمت بنزین، کاهش آلودگی در کلانشهرها و بهبود خودروسازی داخلی به این موضوع نیز با اهتمام بیشتری بپردازد. البته ناگفته نماند که قیمت خودروهای برقی برای ایران چندان صرفه اقتصادی ندارد و این موضوع در گام اول نیازمند حمایت دولت است. به طور کلی 40 درصد از قیمت خودروهای برقی و هیبریدی به هزینه باتری‌های الکتریکی آنها باز می‌گردد و به همین خاطر قیمت خودروهای برقی بالاتر از خودروهای دیزلی است. متأسفانه با وجود این اختلاف قیمت، قوانین ایران و همین‌طور رانت موجود در بخش توزیع خودرو شرایط را سخت‌تر می‌کند. به طوری که با شرایط موجود حتی اگر خودروهای برقی به بازار عرضه شوند؛ مردم توان خرید آن را نخواهند داشت. در حالی که ایران نیازمند بازنگری جدی در ناوگان حمل و نقل خود است؛ حتی بیش از اصلاح قیمت سوخت. به هر روی تا زمانی که سیستم حمل و نقل عمومی ایران متنوع، قابل اطمینان و کافی نیست، اصلاح قیمت سوخت هم دردی را دوا نخواهد کرد.
