لیلا وصالی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر سواد رسانه ای، در کارگاه آموزشی «سواد رسانه ای» که در سازمان بسیج جامعه زنان کشور و با حضور مدیران اقشار این سازمان برگزار شد، در تعریف رسانه گفت: هرچیزی که بتواند پیامی را منتقل کند رسانه نام دارد و این رسانه ممکن است شامل روزنامه، سایت، تلویزیون، رادیو، گفت و گو، تبلت، ماهواره، یک تابلوی نقاشی و یا کتاب باشد.
وی ادامه داد: اولین گام در سواد رسانه ای این دانست که بدانیم، رسانه وسیله ای است که بتواند پیام یعنی اطلاعات، ایده ها و افکار افراد یا جامعه را منتقل کند و باید بدانیم که رسانه یک وسیله و ابزار است مثل چاقو که اگر دست پزشک باشد جان یک نفر را نجات می دهد و در دست یک جانی، جان یک نفر را می تواند بگیرد، پس باید در انتخاب رسانه دقت کرد.
این استاد علوم ارتباطات در خصوص اعتماد به رسانه های مختلف نیز گفت: برخی شبکه های اجتماعی را منبع اصلی خبر می دانند در حالیکه این رسانه به تنهایی مرجع مناسب و موثقی برای دریافت اطلاعات نیستند و در مجموع اطلاعات گرفتن از یک رسانه به معنی صد درصد درست بودن پیام نیست.
وی با بیان اینکه رسانه با توجه به اینکه ابزاری در دست چه کسی یا کسانی باشد می تواند اثرات متفاوتی داشته باشد، افزود: در نظر داشته باشید که همانطور که جامعه پزشکان و حقوقدانان منشور اخلاقی دارند و به اصطلاح به آن قسم یاد می کنند که از این ابزار یا دانش درست استفاده کنند، خبرنگاران و اصحاب رسانه هم این سوگند را دارند، اما واقعیت این است که اگر کسی بخواهد هیچ گونه سوگیری هم نداشته باشد، یعنی اراده اش این باشد، باز هم هر کسی خودش، به ذاته دارای هنجار یا ناهنجاری هایی است و چیزهایی را خوب یا بد می داند.
ذهنیات صاحب رسانه در انتقال محتوا موثر است
وصالی ادامه داد: اینکه خبرنگار چه چیزی را به عنوان خبر یا مطلب جالب توجه انتخاب کند، چه چیز را بد یا خوب بداند، ناخودآگاه بر روی خبرش تاثیر می گذارد، پس آن خبرنگاری که در سطح شهر خبر تهیه می کند اینکه از نظر خودش چه چیزی مهم و ارزشمند باشد، در انتخاب خبرش تاثیر دارد. آنکه در اهداف خاصی سازمانی، منافع مجله و سازمان و خبرگزاری تامین شود، جای خود دارد، حرف این است که حتی اگر قرار باشد که کاملا بدون سوگیری عمل کند، باز هم ناخودآگاه دارای ذهنیاتی هستیم که مسلما با هم متفاوت است و این می شود که از بین هزاران خبر و اطلاعاتی که در طول روز در کل دنیا اتفاق می افتد، هر خبرگزاری یک چیزهایی را انتخاب یا حذف می کند.
وی در ادامه به معرفی وسایل ارتباطی به عنوان رسانه پرداخت و گفت: فیلم ها، اینترنت، بازی های کامپیوتری که به عنوان بازی های تحت وب هستند، هر نوع بازی کامپیوتری، مجلات، علائم راهنمایی و رانندگی از این جهت که با یک علامت همه متوجه می شوند که در لحظه، چه حرکتی را باید انجام دهند.
پول، یک نوع رسانه است
این استاد سواد رسانه ای تمبر، نقشه و پول رایج کشور را نیز به عنوان رسانه معرفی کرد و گفت: اسکناس و سکه ی رایج در هر کشوری پیام های مختلفی را از جمله ملیت آن کشور منتقل می کند؛ بر روی سکه و اسکناس یکسری علائم و تصاویر می بینیم که به فرهنگ آن کشورها مرتبط می شود، معمولا مشاهیر، بزرگان، اماکن مقدس و علمی یا مراکزی که از نظر تاریخی قابل اعتنا بوده بر روی تمبر و پول رایج می بینید معمولا ما تصاویر مشاهیر خودمان را روی تمبرها داریم اما کسانی مثل ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، جمال الدین اسدآبادی، که ایرانی هستند تصاویرشان را در کشورهای خارج می بینیم، بعد از مدتی چه اتفاق می افتد؟
وی افزود: شما سردر دانشگاه تهران را روی پول می بینید اگر کشوری ادعا کند سردر دانشگاه ما است، باور می کنید؟ کسی که حتی یک بار هم به دانشگاه نیامده باشد می گوید این دانشگاه برای کشور ماست، یعنی نوعی حس مالکیت هم به افراد القا می کند؛ برخی کشورها به دنبال تمدن سازی برای خود هستند و کشورهایی که مشاهیر بزرگ زیاد دارند ادعای قدرتمندی بیشتری دارد و رفته رفته وقتی هر کسی این مشاهیر را به خود نسبت می دهد، چطور می توانید ادعا کنید این فرد ایرانی است؟ طرف ادعا می کند که 20 سال است تصویر این فرد بر روی پول یا تمبر رایج کشورم است.
وصالی تاکید کرد: الان اختلاف ما بر روی خلیج فارس و خلیج عربی به چه دلیل است؟ عربستان در کتاب هایش می نویسد خلیج عربی، اما اگر بعد از 20 سال اگر روی نقشه ها خورده باشد خلیج عربی، عربستان بخواهد حمله کند، مردم دنیا بر روی نقشه ها استناد می کنند که 20 سال است نام این خلیج عربی است، پس نقشه و پول رسانه های غیرقابل تاثیرگذاری نیستند.
نوع پوشش در انتقال پیام موثر است
وی در معرفی دیگر رسانه ها گفت: انواع تلویزیون و هرچه صفحه نمایش داشته باشد مثل سینما، کتاب، نرم افزارهای موبایلی، رادیو مطبوعات و لباس یک رسانه است، حتی لباس کاملا ساده هم یک رسانه است و فرهنگ و ملیت را نشان می دهد، به طور مثال چادر حجاب ایرانی است، زنان ایرانی انتخاب کرده اند، مثل هر چیز دیگری که در طول سالیان شکل متنوع می گیرد، چادر و حجاب، به این شکل شده است، حجابی که با چادر های عربی و لبنانی و دیگر کشورهای مسلمان متفاوت است.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: با پوشیدن لباس هم ما انتقال پیام می دهیم، پوشیدن لباس رسمی به مخاطب نشان می دهد که ما حریم داریم و از این حریم نمی شود جلوتر رفت اما وقتی لباس راحت می پوشیم پیام می دهیم که ناخودآگاه دایره محیط شخصی اطراف خود را بازتر می کنیم یعنی اجازه می دهیم به طرف مقابل که حریم خود را کم کرده ایم و راحت تر می شود حرف زد و اینکه با چه ادبیاتی با شما صحبت کند یک بخشی بر می گردد به اینکه ما چه پیامی به این شخص منتقل می کنیم.
وی در مورد تقلید از غرب بدون توجه به پیامی که در پوشش و استفاده از تکنولوژی گفت: شما این اصطلاح را شنیده اید که در کشورهای وارد کننده تکنولوژی، خود تکنولوژی آمده اما فرهنگش نیامده است و یکسری ابزارهای پیشرفته تکنولوژی زمانی بر حسب نیاز در این کشورها تولید شده اند چون احساس نیاز بود و بر این اساس مراحلی را طی کردند به طور مثال در مورد کامپیوتر از یک فلاپی شروع کردند و بعد به سی دی، دی وی دی و بعد فلش رسیدند که صدها سی دی را در خود جای می دهد و یک انقلاب در انتقال اطلاعات به وجود آورد، اما نسل فعلی ما اصلا این مراحل را درک نکرده است و فقط با فلش آشناست، بر این اساس به احتمال قوی ارزش فلش را درک نکند.
این استاد ارتباطات افزود: در کشورهایی مثل ما که مصرف کننده تکنولوژی هستیم، دورانی که بر اساس احساس نیاز تکنولوژی پیشرفت می کند را درک نکرده ایم و این دوران، گذار نام دارد، کشورهایی که این ها را اختراع کردند بر اساس نیاز به این تکنولوژی رسیدند و می دانستند که این چه نیازی دارد، اما در کشورهای در حال گذار از همان اول این فلش را دیدند و از همان اول قبل از تلفن معمولی گوشی موبایل، لبتاب یا تبلت را دیدند که دنیایی از اطلاعات را می توانند جا به جا کنند.
وی تصریح کرد: قرار گرفتن این ابزار در دست کسانی که پیش از این، احساس نیاز نداشتند، به این معنا که نمی دانستند قبل از این چه نیازی هست و چه لزومی دارد، باعث شد که استفاده صحیح از آن را هم یاد نگیرند، به طور مثال چرا بردن تلفن همراه به مدارس ممنوع است، اما در خارج دانش آموزان با تبلت می روند سر کلاس یا میزهای دیجیتالی دارند؟ یا در چندسال آینده ما حتما اینترنت اشیاء را تجربه می کنیم و هر چیزی کدگذاری شده است و با اینترنت همه چیز را می توان چک کرد، چه چیزهایی در یخچال داری یا نداری؟!
وصالی ادامه داد: اینترنت وارد زندگی های ما می شود در حالیکه الان بچه ها حداکثر با موبایل گیم، بازی می کنند، بنابراین یک بخش از مشکل ما بر می گردد به اینکه ما نرم افزارهای درون سازی شده نداریم و متوجه نیستیم که همین الان که بچه های ما چیزی را دانلود می کنند لا به لای آن محتواهایی در قالب کلمات تبلیغی که ممکن است غیراخلاقی یا سیاسی باشند منتقل می شوند.
موسیقی با کلام، رسانه ای قدرتمند
این استاد سواد رسانه ای موسیقی را هم به عنوان یک رسانه دانسته و گفت: موسیقی بی کلام فرهنگ، احساس را منتقل می کند، به طوری که اگر کاملا بی حال باشید با شنیدن آن احساس شادی کنید یا احساس های دیگر به شما دست بدهد اما موسیقی با کلام هم پیام آشکارتری را منتقل می کند چون با روان انسان سر و کار دارد، بنابراین جزو لاینفک انقلاب های بزرگ دنیاست و در کشورهای افریقایی نگاه می کنیم موسیقی خاصی جزو انقلاب هایشان است.
وی افزود: در زمان جنگ ایران و عراق نیز ما این را تجربه کردیم، مانند آقای آهنگران در جبهه ها که به خواست امام(ره) شعرهایی را خواندند که شور ایجاد کند و حس وطن پرستی را تقویت کند، همه به ارزش و اهمیت موسیقی اثرگذار در دنیا واقفند، اینکه مهمترین مفاهیم سخت را به زبان شعر می گفتند.
وصالی اظهار کرد: ترانه چون با موسیقی همراه است و فعل های کمتری دارد، مدل نوشتنش ساده است و معمولا از اشعاری استفاده می شود که زیاد احتیاج به فکر کردن ندارد ، رسانه ی قوی ای است و فهم متن این رسانه خیلی سخت نیست، شاید یک ابیاتی ترانه های فاخر نیاز به فکر داشته باشد اما واقعیت این است که زبان ساده دارد و ریتمیک است و دائم تکرار می شود این تکرار را در متن ترانه می بینید و هرچند دقیقه یک بار تکرار می شود، تن صدا، جذاب بودن خواننده، جذابیت صدای آن خواننده، جوان بودنش، شخصیت آن خواننده هم در انتقال ترانه تاثیر گذار است.
وی تاکید کرد: بنابراین همیشه موسیقی یکی از ابزارهای قدرتمند رسانه بوده که در دست قدرت ها قرار داشته و حتما از آن استفاه می کردند.
کانال ارتباطی چیست؟
وی دریافت پیام را هم در جریان رسانه موثر دانسته و گفت: در هر ارتباط یک فرستنده و گیرنده داریم، کسی که پیام می فرستد، اگر حرف خنده دار یا تاسف آور بزند عکس العمل می بیند، این رفتار متقابل در مقابل پیام دریافت شده، بازخورد نام دارد و تمام فرایند ارسال و دریافت پیام در فضایی اتفاق می افتد، این فضا کانال ارتباطی نام دارد و کسی که پیام را دریافت می کند قادر است که پیام را رمزگشایی کند، قادر به رمزگشایی نباشد قادر به دریافت هم نیست بنابراین فرایند ارسال و دریافت پیام، موارد مشخص دارد و هیچوقت دونفر یک پیام را دریافت نمی کنند، زیرا برداشت ها مختلف است، هر کسی بر اساس سلایق و تجربیات خودش و اینکه در چه جامعه ای زندگی می کند. کاملا متفاوت است و اثرگذار است.
وصالی در پایان حالات روحی دریافت کننده پیام را نیز بسیار موثر دانسته و گفت: اینکه فرد خوش بین باشد یا بد بین، مشکل خانوادگی داشته باشد یا چه حالت روحی و تجربه قبلی داشته باشد در دریافت پیام موثر است و اینکه در دستورات اسلامی از امام صادق(ع) روایت داریم که اگر رفتاری را از کسی دیدی 40 دلیل برای خودت بیاور که این کار منظورش این نبوده و تشویق به خوش بینی عامل موثری در دریافت صحیح پیام است.
