همایش "امنیت زنان در فضای عمومی با محوریت آزار خیابانی" عصر روز گذشته با حضور دکتر شهلا اعزازی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر گروه علمی تخصصی مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی؛ دکتر شیوا دولت‌آبادی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و رییس هیأت مدیره انجمن روان‌شناسی ایران؛ شیما قوشه، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز؛ سرهنگ علیرضا حمیدی‌فر، معاون اجرایی معاونت اجتماعی ناجا؛ فاطمه راکعی، مشاور شهردار تهران در امور زنان و نماینده مجلس ششم؛ لیلا ارشد، مددکار اجتماعی و مدیر مإسسه خانه خورشید در دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست فائزه مسعودیان، عضو انجمن مطالعات زنان آفاق و دانشجوی رشته صنایع دانشگاه تهران به ارایه اطلاعات آماری پژوهشی که توسط دانشجویان این دانشگاه انجام شده بود، پرداخت و گفت: عموماً زمانی که از یک مسأله اجتماعی صحبت می‌شود، عادت داریم از کلیدواژه‌هایی مانند اسفبار استفاده کنیم که پایه آماری ندارند. ما به‌عنوان دانشجویان مهندسی علاقه‌مند بودیم که این مسأله را واقعی‌تر و بر مبنای آمار و اطلاعات موجود در جامعه بررسی کنیم؛ از معضل آزار خیابانی تصویری واقعی داشته باشیم؛ نحوه کنش و مدل‌های رفتاری دختران و زنان جامعه را ببینیم و جایگاه ایران را در مقایسه با سایر کشورهای درگیر با مسأله آزار خیابانی بررسی کنیم.
820 زن و 40 مرد پرسشنامه را پر کردند
او به جزبیات این پژوهش اشاره کرد و افزود: نظرسنجی را طی 10 روز به‌صورت آنلاین برگزار کردیم که 860 نفر تمامی سؤالات را پاسخ دادند. اشکال آزار خیابانی، واکنش افراد، احساس آنها، تکرر وقوع آزار و مکان‌های بروز آزار مواردی بود که مورد پرسش قرار گرفت. 820 زن (95 درصد جامعه آماری) و 40 مرد (4.6 درصد جامعه آماری) پرسشنامه را پر کرده بودند. افراد 15 تا 20 سال 32 درصد پاسخ‌گویان؛ 21 تا 25 سال 25 درصد پاسخ‌گویان؛ 26 تا 30 سال 16 درصد پاسخ‌گویان؛ 31 تا 36 سال 10 درصد پاسخ‌گویان و 36 تا 50 سال 7 درصد پاسخ‌گویان بودند. افراد دارای مدرک دیپلم 20 درصد پاسخ‌گویان؛ افراد دارای مدرک فوق‌دیپلم 2 درصد پاسخ‌گویان؛ افراد دارای مدرک کارشناسی 38 درصد پاسخ‌گویان؛ افراد دارای مدرک کارشناسی ارشد 21 درصد پاسخ‌گویان؛ افراد دارای مدرک دکتری و دانشجویان پزشکی 11 درصد پاسخ‌گویان را تشکیل می‌دادند.
محل اقامت 71 درصد پاسخ‌گویان شهر تهران است
این عضو انجمن مطالعات زنان آفاق ادامه داد: تعداد زیادی از پاسخ‌دهندگان دانشجوی شاغل و افراد بازنشسته و همچنین پژوهشگر، مددکار اجتماعی، روان‌شناس و مشاور، از دیگر پاسخ‌دهندگان بودند. محل اقامت 71 درصد پاسخ‌گویان شهر تهران؛ 23 درصد پاسخ‌گویان مراکز استان‌ها و 6 درصد سایر شهرها بود. اشکال مختلف آزار خیابانی شامل نگاه‌های آزاردهنده، سوت‌زدن، استفاده از کلمات جنسی، لمس جنسی، تعقیب، حرکات مبتذل، مسدود کردن مسیر عبور، عورت‌نمایی و حمله به افراد هرکدام دارای درصدهای مختلفی بود که نگاه کردن با 85 درصد در صدر و صدا درآوردن با 4 درصد کمترین آمار را برای اشکال مختلف آزار خیابانی داشتند.
2 درصد پاسخ‌دهندگان تجربه آزار خیابانی نداشتند
مسعودیان با تأکید بر این‌که مسأله تکرر آزار برای ما داده پررنگی بود، اظهار کرد: از بین پاسخ‌دهنگان تنها 2 درصد که شامل 15 نفر می‌شد اعلام کردند که تجربه‌ای ندارند که 8 نفر از این 15 نفر پسر بودند. به عبارت دیگر در میان جامعه آماری ما 20 درصد مردان و 99 درصد زنان پاسخ‌دهنده در طول زندگی‌شان تجربه آزار خیابانی را احساس کرده‌اند.
افراد آزاررسان عموماً در بازه سنی 18 تا 39 قرار دارند
او در مورد ویژگی‌های افراد آزاررسان گفت: جنسیت مزاحمان خیابانی نیز مورد سؤال قرار گرفته بود. 91 درصد اعلام کردند که مردان، مورد آزار قرار می‌دهند. 1 درصد اعلام کرده بودند که عموماً مردان و گاهی زنان و یک درصد اعلام کرده بودند که زنان آنها را مورد آزار خیابانی قرار می‌دهند. در بازه سنی 18 تا 39 سال بیشترین میزان فرد آزاردهنده را داریم که 60 درصد از مخاطبان، این طیف سنی را اعلام کردند. مکان‌های آزار خیابانی نکته‌ای است که برای ما جالب بود. خیابان با 91 درصد در صدر قرار داشت. پس از آن در مورد وسایل حمل و نقل عمومی و ایستگاه‌ها پرسشی را مطرح کردیم که آمار ایستگاه‌ها کمتر است زیرا در این فضا افرادی را داریم که مسؤولیت نگهبانی و حفظ امنیت محیط را برعهده دارند و به همین دلیل میزان آزار بسیار کاهش یافته است. چراکه فرد آزاررسان در محیط بسته‌ای قرار دارد و احساس می‌کند امکان پیگیری وجود دارد.
84 درصد افراد پس از مورد آزار قرار گرفتن، سریع محل را ترک می‌کنند
این دانشجوی دانشگاه تهران به واکنش‌های پس از بروز آزار خیابانی اشاره و بیان کرد: به‌عنوان یک زن همواره با این سؤال مواجهیم که آیا باید واکنشی داشته باشیم یا سکوت کنیم یا عبور کنیم. 666 نفر (حدود 84 درصد) پاسخ‌دهندگان گفتند که بر سرعت خود می‌افزاییم و محل را ترک می‌کنیم. 599 نفر گفته‌اند که به روی خودمان نمی‌آوریم. 151 نفر گفته‌اند که واکنش فیزیکی خواهیم داشت و واکنش با زبان بدن، گزارش به پلیس و درخواست کمک از ناظران در مراتب بعدی قرار گرفته است.
37 درصد ناظران توجهی نمی‌کنند
مسعودیان درباره واکنش ناظران اظهار کرد: از افراد پرسیدیم که اگر ناظر واقعه بودید چه می‌کردید؟ به‌طور فزآینده‌ای با تماس با پلیس مواجه شدیم. زمانی که فرد در حادثه درگیر نیست به راحتی به نهادی که امنیت را برقرار کند، رجوع می‌کند اما زمانی که خود درگیر است، به‌واسطه سردرگمی و خشمی که در او وجود دارد، به نهاد معتبری مراجعه نمی‌کند. 37 درصد پاسخ‌دهندگان در پاسخ به واکنش در برابر آزار خیابانی به دیگری، گفته‌اند که توجهی نمی‌کنند. 24 درصد به قربانی و 16 درصد به آزاردهنده نزدیک می‌شوند. نکته جالب این بود که 37 درصد گفته‌اند توجهی نمی‌کنیم. این را در مقابل سؤال بعدی قرار دادیم که از آنها پرسیدیم آیا تاکنون کمکی از ناظران گرفته بودید؟ پاسخ 76 درصد از افراد، منفی بود. از بین این 76 درصد، 45 درصد نیاز داشتند تا ناظری به آنها کمک کند اما می‌بینیم 37 درصد اساساً توجهی نمی‌کردند.
6 درصد ناظرانی که کمک کرده بودند، راننده تاکسی بودند
او ادامه داد: 6 درصد ناظرانی که کمک کرده بودند، راننده تاکسی بودند و فرد آزاردهنده را از خودرو پیاده یا با او برخورد فیزیکی کرده بودند. 2 درصد، آشنایان بودند که این 2 درصد نکته مهمی است. نزدیکانی که بابت آزار خیابانی وارد نزاع می‌شوند، می‌توانند خشونت‌های عمیقی را به‌وجود آورند. 16 درصد با افراد عادی مواجه شده بودند که مداخله و سعی کرده بودند برای فرد آزاردیده فضای امنی ایجاد کنند. طی سؤال دیگری مطرح کرده بودیم که آیا شما می‌توانید کنترلی روی کاهش آزارهای خیابانی داشته باشید؟ پاسخ 62 درصد منفی بود و گفته بودند که نمی‌توانیم هیچ کنترلی داشته باشیم. 21 درصد گفته بودند تا حدودی می‌توانیم و 16 درصد گفته بودند بله می‌توان کنترل داشت.
"پوشیدن لباس‌هایی که کمتر جلب توجه کند"؛ راه‌کارها ارائه‌شده توسط پاسخ‌دهندگان برای پیشگیری از آزار
عضو انجمن مطالعات زنان آفاق درباره احساس پاسخ‌دهندگان پس از مورد آزار قرار گرفتن، گفت: احساس‌ها از شادی تا عصبانیت، سردرگمی، ترس، انزجار، مورد اهانت قرار گرفتن، فریب‌خوردگی، احساس گناه؛ همه مورد سؤال قرار گرفته بود که بیشترین پاسخ، عصبانیت و انزجار بود. به عبارتی با خشمی مواجه هستیم که فرد واکنش فیزیکی یا کلامی از خود نشان نمی‌دهد و این خشم در تعداد بسیاری از افراد خورده شده بود و شخصیتی خشن از او به جای می‌گذارد. همچنین افراد برای کنترل و کاهش آزار خیابانی مطرح کرده بودند که از تنها بیرون رفتن خودداری می‌کنیم؛ سعی می‌کنیم مسیر رفت‌وآمد خود را تغییر دهیم؛ از بیرون رفتن از منزل در ساعاتی خاص خودداری می‌کنیم؛ تردد در مناطق خاصی از شهر را تا جای امکان کاهش می‌دهیم. بیشترین پاسخ‌ها مربوط به دو گزینه بود؛ خودداری از برقراری ارتباط چشمی به این معنا که زمانی که تو را نمی‌بینم پس در فضای امنی قرار دارم و پس از آن پوشیدن لباس‌هایی که کمتر جلب توجه کند برای فردی که دائماً در شهر در تردد است به عنوان راهکار مطرح شده بود.
مسعودیان در مورد درجه اهمیت پرداختن به مسأله آزار خیابانی تصریح کرد: 710 نفر با درجه اهمیت 5 و بالا، 125 نفر با درجه اهمیت 4 ، 26 نفر با درجه اهمیت 3، 6 نفر با درجه اهمیت 2 و 4 نفر با درجه اهمیت 1 پاسخ دادند. در نهایت می‌توان گفت که 99 درصد زنان تجربه آزار خیابانی را دارند و به‌طور میانگین هر زن بین 15 تا 35 سال هر 5 روز یک‌بار امکان تجربه آزار خیابانی را دارد. 69 درصد تجربه خشم و انزجار را دارد و 46 درصد تمایل داشتند که ناظرین مداخله کنند. در مجموع فقدان نهادی احساس می‌شود که به مردم برای رفع نیازشان را در زمینه امنیت در فضاهای عمومی کمک کند. مسأله دیگر مواجه بودن با واکنش‌های انفعالی است؛ زنان در چنین موقعیت‌هایی سعی می‌کنند فضا را سریع‌تر ترک کنند. در عین حال با خشمی مواجه هستیم.
او ادامه داد: مجموعه این مسائل باعث می‌شود که یک زن فرآیندهای اجتماعی خود را محدود کند. یعنی همین‌طور که منطقه‌ها، مکان و زمان را کوچک‌تر می‌کند، حضور و فعالایت‌ها نیز کمتر می‌شود. تصور کنید پرستار یا پزشکی که باید در جامعه و در زمان خاص و مکان‌های تاریک و خلوتی رفت و آمد کند و دچار مشکل و ناامنی می‌شود. در نهایت فعالیت‌های اجتماعی خود را کاهش می‌دهد که به‌طور کلان‌تر به نهاد جامعه بزرگ‌تر ضربه می‌زند.
