طی دهه‌های گذشته تأکید متخصصان به انجام زایمان به روش سزارین بود. از طرفی اطلاعات نادرستی که مادران در زمینه زایمان طبیعی پیدا کرده بودند و ترس آن‌ها از تحمل درد در زایمان طبیعی منجر به افزایش بی‌رویه زایمان به روش سزارین شد. این گرایش به سزارین تا جایی پیش رفت که در حالی‌که آمار سزارین در جهان بین 10 تا 15 درصد است، این آمار در ایران در سال 75 حدود 35 درصد و در سال 92 نزدیک 55 درصد بود که کاملاً گویای نرخ بالای سزارین در ایران در مقایسه با میانگین جهانی است. به گفته متخصصان زنان و زایمان حدود 20 سال در ایران نرخ زایمان سزارین بالا بوده است که عوارض آن پس از این دوره قابل مشاهده است.
آگاهی خانواده‌ها از خطرات سزارین، ارایه روش‌های کاهش درد برای زایمان طبیعی و انجام رایگان زایمان طبیعی در برخی مراکز درمانی از جمله اقداماتی بود که وزارت بهداشت انجام داد و تا حدودی منجر به کاهش نرخ سزارین شد. تا جایی‌که تیرماه سال جاری دکتر محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت اعلام کرد که میزان زایمان سزارین براساس سامانه اطلاعات مادر و نوزاد در سال‌های 92 تا 95 به ترتیب 54.8، 51.3، 49.8 و 50.5 است.
از افراط و تفریط دوری کنیم
پس از کاهش تدریجی نرخ سزارین و افزایش آگاهی نسبت به مزایای زایمان طبیعی در شرایط نرمال، یکی از دغدغه‌های زنان امکان انجام زایمان طبیعی پس از سزارین است. به همین منظور به سراغ دکتر اعظم السادات موسوی، رییس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران رفتیم. او با تأکید بر دوری از افراط و تفریط بیان کرد: سزارین از زمانی که در 100 سال پیش به‌عنوان یک روش جراحی ابداع شد و متخصصان در این زمینه تبحر کافی پیدا کردند، یکی از عوامل مؤثر در کاهش میزان مرگ و میر مادری و نوزادی شد. نمی‌توانیم بگوییم سزارین مضر است؛ در صورت انجام به‌موقع، سزارین می‌تواند در برخی موارد برای مادر و جنین نجات‌دهنده باشد.
سزارین می‌تواند عوارض خاص یک عمل جراحی بزرگ را داشته باشد
او با اشاره به سنگین‌بودن عمل جراحی سزارین گفت: از آن‌جایی که سزارین یک عمل جراحی بزرگ است، می‌تواند عوارض خاص یک عمل جراحی بزرگ را داشته باشد. خداوند متعال برای تولد نوزاد راه زایمان طبیعی را گذاشته است که راهی فیزیولوژیک و طبیعی است و بهترین مزایا را برای مادر و جنین در صورت وجود روند طبیعی بارداری دارد. گاهی شرایط خاص مادر، سلامت جنین را به خطر می‌اندازد و راه نجات‌شان با سزارین است.
آموزش و ورزش بارداری فرد را برای زایمان طبیعی آماده می‌کند
رییس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران به استفاه بی‌رویه از روش زایمان سزارین در کشور اشاره کرد و افزود: مشکل کشور ما این است که زنان طی سال‌های گذشته از زایمان طبیعی و درد آن ترسیده‌اند. در مواردی نیز به‌طور غیرواقعی از عوارض زایمان طبیعی واهمه دارند. در حالی‌که اگر در دوران بارداری آموزش‌های کافی ببینند و ورزش‌های کافی در این دوران انجام دهند، می‌توانند زایمانی طبیعی داشته باشند.
یک‌بار سزارین مساوی همیشه سزارین نیست
دکتر موسوی درباره امکان انجام زایمان طبیعی پس از سزارین گفت: یک‌بار سزارین مساوی همیشه سزارین نیست. طبق پروتکل کشوری اگر فردی یک‌بار سزارین شده باشد، می‌تواند در بارداری بعدی، به روش طبیعی زایمان کند. البته این موضوع شرایط خاصی دارد. فاصله سزارین تا زایمان طبیعی اگر بیشتر از 2 سال باشد، مناسب‌تر است. در حال حاضر در کشور اگر فردی 2 مرتبه سزارین انجام داده باشد، اجازه زایمان طبیعی ندارد. همچنین نباید جراحی دیگری روی رحم فرد انجام شده باشد؛ مثلاً سابقه برداشتن فیبروم نداشته باشد. علت سزارین قبلی مشخص باشد؛ مثلاً تنگی مطلق لگن وجود نداشته باشد. یعنی علت سزارین قبلی خواست مادر، رشد قلب جنین و درشتی جنین بوده باشد. اگر در بارداری جدید این مشکلات را نداشته باشد، می‌تواند زایمانی طبیعی داشته باشد. همچنین می‌تواند در دفعات بعد در صورتی‌که شرایط اجازه دهد، زایمان طبیعی داشته باشد.
باید پرونده قبلی بیمار بررسی شود
او ادامه داد: همچنین باید شرح عمل قبلی موجود باشد. در بسیاری از کشورهای دنیا که سزارین و پس از آن زایمان طبیعی انجام می‌شود، پرونده‌ها کاملاً در سیستم کامپیوتری وجود دارد و پزشکی که بعداً می‌خواهد اجازه زایمان طبیعی بدهد، می‌تواند به راحتی به سیستم پرونده قبلی دسترسی پیدا کند اما متأسفانه در کشور ما به این صورت نیست. در این شرایط اگر فرد زایمان قبلی خود را در بیمارستان دیگری انجام داده باشد، باید به آن بیمارستان مراجعه و شرح عملش را دریافت کند. باید پرونده قبلی بیمار بررسی شود که ببینیم علت سزارین بیمار چه بوده است. اگر علت تکرارشونده نباشد، می‌تواند زایمان طبیعی داشته باشد.
شرایط زایمان طبیعی بعد از سزارین
رییس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران درباره شرایط انجام عمل سزارین بعد از زایمان طبیعی افزود: در این شرایط باید جنین وزن نرمالی داشته باشد. به وزن‌های بالای 4 کیلوگرم اجازه زایمان طبیعی بعد از سزارین داده نمی‌شود. باید قرار گرفتن جنین داخل رحم به خوبی و نرمال باشد؛ سر پایین باشد، جفت پایین نباشد و در بالای رحم قرار گرفته باشد. در سونوگرافی‌ها محل سزارین قبلی قوی و دارای بافت خوب نشان داده شود. کنترل زایمان در اتاق زایمانی با تجهیزات کافی باشد. از ابتدای شروع زایمان، باید مادر و جنین مانیتورینگ قوی شوند. به محض عدم پیشرفت زایمان طبیعی، باید سزارین انجام شود و مانند یک زایمان طبیعی فرصت زیادی داده نمی‌شود. معمولاً در این گروه، از تحریک‌کننده‌های رحم که قدرت انقباض را بالا می‌برد، استفاده نمی‌شود و زایمان باید کاملاً به‌طور طبیعی و نرمال پیش برود.
اهمیت محل ترمیم شکاف سزارین قبلی
دکتر موسوی با اشاره به مراقبت‌های پیش از زایمان گفت: اگر فردی به‌صورت جدی تصمیم دارد زایمان طبیعی داشته باشد، قبل از بارداری با انجام سونوگرافی دقیق، محل شکافی که در سزارین قبلی روی رحم ایجاد شده، به دقت بررسی می‌شود. این بررسی در دوران بارداری نیز ادامه می‌یابد. این کار برای بررسی محل اسکار سزارین قبلی (یعنی محلی که سزارین انجام شده و بخیه خورده) انجام می‌شود که از قوی‌بودن این بافت مطمئن شوند. گاهی اوقات در برخی از افراد محل ترمیم سزارین نازک می‌شود و بافت ضعیفی به‌وجود می‌آید که ممکن است در دردهای زایمان پاره شود؛ لذا حتماً این محل را پزشک بررسی می‌کند تا مطمئن شود بافت آن ناحیه قوی است و تحمل دردها و انقباضات رحم را در زمان زایمان دارد.
نباید درد را در خانه تحمل کنند
او با تأکید بر لزوم تحت نظر کامل قرار گرفتن در دوران بارداری افزود: تحت نظر قرار گرفتن مادر در دوران بارداری بسیار مهم است؛ بایستی مادر از نظر افزایش وزن، ورزش‌های دوران بارداری و تغذیه مناسب تحت کنترل باشد. همچنین این نوع زایمان باید تحت مراقبت کامل انجام شود و مادر نباید درد را در خانه تحمل کند. مراجعه در زمانی که فرصت چندانی تا زایمان نمانده، بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به عوارض جدی برای مادر و جنین شود. پس باید به محض این‌که درد زایمان شروع یا کیسه آب پاره شد، مراجعه کنند و تحت کنترل و مانیتورینگ دقیق قرار بگیرند. اتاق عمل باید امکانات سزارین اورژانسی را داشته باشد؛ چراکه ممکن است فرد هر لحظه نیاز به سزارین اورژانسی داشته باشد.
سزارین به خودی خود محدودیتی برای تعداد بارداری ایجاد نمی‌کند
رییس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران درباره امکان انجام چه تعداد سزارین برای یک فرد بیان کرد: سزارین محدودیتی برای تولد فرزند ایجاد نمی‌کند. شخصی که سزارین می‌شود، می‌تواند چندین‌بار باردار و سزارین شود؛ اما گاهی شرایط خاصی به‌وجود می‌آید که امکان زایمان را محدود می‌کند. مثلاً ممکن است محل ترمیم شکافی که ایجاد شده، بافت نازکی ایجاد شود که احتمال چسبیدن جفت به آن قسمت در بارداری‌های بعدی وجود دارد؛ بنابراین شانس جفت‌های سر راهی یا چسبندگی‌های غیرطبیعی جفت در محل اسکار سزارین در حاملگی‌هایی که چندین‌بار سزارین شده‌اند بیشتر می‌شود؛ نه این‌که مطلقا ایجاد شود. اگر چنین اتفاقی برای زن رخ دهد، به او توصیه می‌شود که حاملگی بعدی نداشته باشد زیرا عوارض و خطرات زیادی برایش دارد. گاهی ممکن است سزارین‌های مکرر منجر به چسبندگی‌های زیاد داخل لگنی شود که معمولاً به این گروه نیز توصه می‌شود از حاملگی مکرر خودداری کنند. اگر چسبندگی نداشته باشند و تمام موارد برای یک زایمان نرمال باشد، محدودیتی برای تعداد سزارین‌ها وجود ندارد.
ترس از درد زایمان، توهمی است که باید از بین برود
دکتر موسوی در توصیه‌ای به زنان گفت: توصیه می‌کنیم که زنان سعی کنند زایمان را به‌عنوان یک پدیده فیزیولوژیک و یکی از فرآیندهای طبیعی زندگی‌شان قبول کنند. آموزش‌های لازم را در این زمینه ببینند. در دوران بارداری مراقبت خوبی برای کنترل وزن و انجام ورزش‌های دوران بارداری داشته باشند. زمانی که عضلات قوی باشد، زایمان پدیده خوشایندی خواهد بود و حتی دردهای زایمان دردهای سنگینی نیست. روش‌های زایمانی در کشور وجود دارد که می‌توانند از این روش‌ها برای کاهش درد استفاده کنند. در زایمان طبیعی، مادر به محض زایمان، مانند فردی نرمال است و سریع به حالت عادی بازمی‌گردد. در نتیجه می‌تواند به فرزند خود رسیدگی کند. بنابراین باید ترس از زایمان را با اقداماتی فرهنگی و آموزشی از بین برد. این ترس، توهمی است که باید از بین برود.
او ادامه داد: اگر زنان در دوران بارداری به خوبی مراقبت شوند و حمایت خوبی از سوی خانواده و به‌ویژه همسرشان داشته باشند و در زمان زایمان توسط پرسنل اتاق زایمان به‌خوبی مراقبت شوند، زایمان برایشان یکی از فرآیندهای بسیار شیرین و خوشایند در زندگی می‌شود.
