سبع سماوات به معنای هفت آسمان، عبارتی است که در هفت مورد به صراحت و در دو مورد به اشاره در قرآن به کار رفته است. به عنوان نمونه در آیه 29 سوره بقره می فرماید: «هُوَ الَّذِى خَلَقَ لَکُم مَّا فىِ الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلىَ السَّمَاءِ فَسَوَّئهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ هُوَ بِکلُِّ شىَْءٍ عَلِیمٌ» اوست آن کسى که آنچه در زمین است، همه را براى شما آفرید سپس به [آفرینش] آسمان پرداخت، و هفت آسمان را استوار کرد و او به هر چیزى داناست.
خداوند در قرآن علاوه بر اینکه از هفت آسمان سخن می گوید، در آیه 6 سوره صافات به آسمان دنیا اشاره می کند که با ستارگان زینت داده شده اند «إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَةٍ الْکَواکِب» ستارگان را زیور نزدیک ترین آسمانها به شما قرار دادیم. برخی مفسران با استناد به این آیه معتقدند تنها آسمانی که انسان می تواند ببیند آسمان دنیا است و شش آسمان دیگر از دید انسان پنهان است. در واقع موقعیت و کیفیت آسمان های ششگانه دیگر در قرآن کریم صریحا بیان نشده است. [1]بنابراین نمی توان درباره شش آسمانی که از حیطه علم انسان خارج است نظر قطعی داد.
برخی مفسران مراد از هفت آسمان را هفت لایه فلکی[2] یا هفت کره منظومه شمسی[3] دانسته اند. اما این سخن صحیح به نظر نمی رسد چرا که این تطبیق ها نوعی تحمیل به قرآن است. زیرا علم بشر به مرور زمان تغییر می کند و نمی توان به استناد آن قرآن را که حقیقتی ثابت و جاودانه است تفسیر نمود.
اما احتمال دیگری که برخی مفسران مطرح کرده اند این است که مراد از هفت آسمان، کثرت تعداد آسمان ها باشد. چرا که عرب کلمه "سبع" به معنی هفت را در برخی موارد به معنای کثرت بکار می برد و منظورش از آن تعداد دقیقی نیست. مانند آیه ای از قرآن که خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: اگر برای ایشان هفتاد بار هم استغفار کنی خداوند آنها را نمی بخشد.«إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ[4]».[5] در این آیه منظور تعداد دقیق هفتاد نیست، بلکه منظور این است که هر چقدر هم برایشان استغفار کنی خدا آنها را نمی بخشاید.
بنابراین دو دیدگاه در این مورد قابل تأمل است: یا هفت آسمان، شامل یک آسمان دنیاست که به زینت ستارگان آراسته شده و برای بشر قابل رویت است و شش آسمان دیگر که برای انسان قابل مشاهده نمی باشد. و یا منظور کثرت تعداد آسمان هاست که هر دو پاسخ می تواند صحیح باشد.
پی نوشت:
[1] . طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1417ق، ج17، ص: 370؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374ش، ج20، ص: 230؛ جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، قم:اسراء1378، ج2، ص616
[2] . شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد، 1373، ج1، ص: 28
[3] . ابن عاشور،محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص: 379-381
[4] . اگر هفتاد بار برایشان آمرزش طلب کنى هرگز خدا آنان را نخواهد آمرزید. توبه، 80
[5]. طنطاوی جوهری، الجواهر فی تفسیر القران، بیروت: موسسه التاریخ العربی،داراحیاءالتراث العربی، 1412ق، ج1، صص46-51؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف،تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1424ق، ج1، ص: 78؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج20، ص: 230
