امداد غیبی به معنای کمک هایی است که از غیب و از ناحیه خدا برای انسان اتفاق می افتد. تعبیر امداد غیبی در قرآن بکار نرفته است ، اما آیات متعددی به مصادیق امدادهای غیبی الهی اشاره کرده و شرایط برخورداری انسان از آن را بیان کرده است. گرچه مضمون بعضی آیات این است که خداوند به هرکس بخواهد یاری می دهد: «وَاللَّهُ یُؤَیِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یَشَاءُ»[1] اما با توجه به اینکه خواست خدا حکیمانه است ،ضوابط و شرایطی برای برخورداری از کمک های ویژه الهی وجود دارد، چنانکه قرآن به طور آشکار شرایطی را برای آن آورده است. شاید بتوان حدود 20 شرط برای امدادهای غیبی بر شمرد که مهم ترین آنها بدین شرح است:
1.ایمان: نخستین شرط برخورداری از امدادهای الهی ایمان است. در چند جای قرآن وقتی از یاری و دستگیری خدا و نجات بخشی او سخن او رفته مومنان را مشمول این لطف خاص دانسته است: « وَکَانَ حَقًّا عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ»[2] این وعده ای به نوع مومنان است. خداوند در آیات مختلف ایمان را شرط برخورداری از برخی امدادها می داند، از جمله: آرامش بخشی، گشایش رحمت ها و برکات الهی، تقویت و تایید با روحی از جانب خدا، القای محبت شخص در دل دیگران، کمک رسانی با سپاهی نامرئی، محکم شدن دل، و بشارت دادن.
2. تقوا و پارسایی:« وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا*وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ»[3] در صورت برخورداری از تقوای الهی، انسان مشمول برخی امدادها می شود، مانند: فروفرستادن فرشتگان در جنگ، جاری ساختن حکمت بر دل، قدرت تمیز حق از باطل، خارج کردن انسان از تنگناهای دنیوی و اخروی، بشارت های فرشتگان و بالاخره توفیق یابی در انجام نیکی ها. در آیه 125 سوره آل عمران که مربوط به جنگ احد است، شرطهایی را برای امداد الهی ذکر کرده که از جمله آنها پارسایی است:« بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَیَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُسَوِّمِینَ»[4] اما چون این شرط ها محقق نشد، امداد غیبی خدا به 5000 فرشته نیز شامل حال مسلمانان نگشت.
3.پایداری: مدد غیبی در قالب فرو آمدن 5000 فرشته که در آیه 125 آل عمران آمده، مشروط به اموری از جمله صبر و پایداری است. دو آیه دیگر نیز استقامت شرط برخورداری از امدادهای غیبی ذکر شده است:
«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ»[5]
«وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا»[6]
4. جهاد: تلاش و کوششی که انسان را به زحمت زیاد اندازد، راه رسیدن به هدایت الهی است: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»[7] جهاد شامل مبارزه با دشمنان حق در میدان کارزار، جنگ با هوا و هوس در میدان جهاد با نفس، و جهاد و تلاش در راه کسب علم و معرفت می شود. بدون شک مجاهدان در این عرصه ها مشمول امدادهای غیبی در لباس هدایت بخشی خواهند شد.
5. مخلَص بودن: قرآن کریم نجات یوسف از دام گناه خطرناکی که همسر عزیز مصر برایش گسترده بود ، در سایه برگزیدگی می داند: «کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ»[8] و این نشانه آن است که خداوند بندگان خالص شده خویش را در این بحران ها تنها نمی گذارد، بلکه با امدادهای غیبی نجات می دهد، عبارت اخیر آیه در مقام تعلیل برای این مدد الهی است.[9]
6. دفاع از دین: دفاع از دین از امور مهم در دریافت و کمک و امداد الهی به شمار می آید و هرکسی برای یاری دین خدا تلاش کند، خداوند نیز او را یاری می کند تا به نتیجه برسد. در آیه شریفه سوره حج به نقش دفاع از دین اشاره شده است: «الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً وَ لَیَنْصُرَنَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ»[10] علامه طباطبایی ذیل این بخش از آیه « وَ لَیَنْصُرَنَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ » می فرماید: در این بخش سوگند و تاکید فراوانی است بر یاری رسانی و امداد الهی نسبت به کسانی که با مبارزه از دین خدا حمایت می کنند.
7.استغاثه و نصرت طلبی از خداوند: استغاثه که عبارت از یاری طلبی و نصرت خواهی است، یکی از مفاهیم مورد توصیه قرآن کریم به بندگان مومن می باشد. این مددخواهی و تقاضای کمک در قرآن از زبان برخی از پیامبران و بزرگان مانند نوح(ع)، لوط(ع)، طالوت و یارانش، رسول اکرم(ص) و مومنان نقل شده است. به عنوان مثال در آیه 9 سوره انفال از زبان پیامبر(ص) و مومنان می فرماید: « إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُرْدِفِینَ»[11] این آیه به جنگ بدر اشاره دارد که هنگامی که مومنان سپاه دشمن را دیدند دلهایشان لرزید و از خدا طلب یاری و کمک کردند؛ خداوند نیز آنها را اجابت کرد و هزاران فرشته را به یاری ایشان فرستاد.
8. توبه و استغفار: گرچه برخورداری از نعمت های مادی دنیا ،مرهون اسباب و علل مادی است، اما به طور قطع عوامل معنوی نیز در آن نقش موثری خواهد داشت. نزول باران، بهره مندی از امکانات مادی دنیا و فرزند دار شدن همه از نعمت هایی است که در کنار علل مادی، دارای علل معنوی نیز هستند که از جمله آنها توبه و استغفار است: « فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا* یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا* وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا»[12]
9. احسان و نیکی: خداوند در آیه 69 سوره عنکبوت می فرماید: «...وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»[13] بهره مندی نیکوکاران از امداد الهی از واژه «مع» بدست می آید؛ چرا که معیت خداوند با محسنین به امدادالهی تفسیر شده است. طبرسی در این باره می گوید: همراهی خدا با محسنین، به این معنا است که خداوند نصرت و امداد خود را دردنیا همراه آنان ساخته و در آخرت نیز از پاداش و مغفرت بهره مندشان می کند. علامه طباطبایی نیز معیت را به معنای یاری و کمک دانسته است.[14]
بنابراین باید دانست که امدادهای غیبی از جانب خداوند بصورت رایگان نیست، چنین نیست که انسان در خانه اش بنشیند و منتظر باشد دستی از غیب برون آید و کاری بکند؛ چنین انتظاراتی برخلاف ناموس آفرینش است. بلکه می توان با کسب شرایط آن خود را مشمول مدد الهی کرد. اگر زندگی انسان مقرون به حق جویی و حقیقت خواهی و اخلاص و عمل و کوشش باشد مورد حمایت حقیقت قرار می گیرد و از راه هایی که برای ما مجهول است دست غیبی ما را تحت عنایت خود قرار می دهد. علاوه بر اینکه این امر یک امر ایمانی است ، یک حقیقت تجربی و آزمایشی نیز هست. یعنی هر کسی لازم است در عمر خویش این اعمال را انجام دهد تا اثر لطف و عنایت پروردگار را در زندگی خود ببیند.[15]
پی نوشت:
[1] . و خداوند، هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، با یاری خود، تایید می کند. آل عمران،13
[2] . و همواره یاری مؤ منان حقی است بر ما. روم،47
[3] . و هر کس تقوای الهی پیشه کند خداوند راه نجاتی برای او فراهم می کند. و او را از جائی که گمان ندارد روزی می دهد. طلاق2-3
[4] . آری (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید - و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید - خداوند شما را به پنجهزار نفر از فرشتگان که نشانه های مخصوصی دارند مدد خواهد داد. آل عمران،125
[5] . کسانی که گفتند پروردگار ما خداوند یگانه است سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنها نازل میشوند که نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشت...فصلت،30
[6] . و اگر آنها (جن و انس) بر طریقه (ایمان) استقامت ورزند ما آنها را با آب فراوان سیراب می کنیم. جن،16
[7] . و آنها که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد کنند قطعا هدایتشان خواهیم کرد. عنکبوت،69
[8] . اینچنین کردیم تا بدی و فحشاء را از او دور سازیم چرا که او از بندگان مخلص ما بود. یوسف،24
[9] .دائره المعارف قرآن کریم، مرکز فرهنگ قرآن، بوستان کتاب، 1382، ج4،ص321-323
[10] . همانها که از خانه و شهر خود، به ناحق رانده شدند، جز اینکه مىگفتند: «پروردگار ما، خداى یکتاست!» و اگر خداوند بعضى از مردم را بوسیله بعضى دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه ها، و معابد یهود و نصارا، و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده مى شود، ویران مى گردد! و خداوند کسانى را که یارى او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یارى مى کند. حج،40
[11] . (به خاطر بیاورید) زمانی را (که از شدت ناراحتی در میدان بدر) از پروردگارتان تقاضای کمک می کردید و او تقاضای شما را پذیرفت (و گفت) من شما را با یک هزار از فرشتگان که پشت سر هم فرود می آیند یاری می کنم. انفال،9
[12] . به آنها گفتم از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است. تا باران های پر برکت آسمان را پی درپی بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان امداد کند، و باغ های سر سبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد. نوح،10-12
[13] . و خدا با نیکوکاران است. عنکبوت،69
[14] .امدادهای الهی و شرایط بهره مندی از آن در قرآن، یحیی حیدری، ولی الله نقی پورفر، 1384،ص226-246
[15] . امدادهای غیبی در زندگی بشر، مرتضی مطهری، صدرا، 13تهران،1390،ص71 و 75
