مطابق با آمارهای وزارت نفت، در چهار ماه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، مصرف بنزین رشد کم سابقه 8.5 درصدی را تجربه کرده و به 79.2 میلیون لیتر در روز رسیده است. دو سوال مهم درباره این وضعیت مطرح است:
الف-دلایل رشد کم سابقه مصرف بنزین چیست؟
ب-راهکارهای کنترل مصرف این فرآورده نفتی چیست؟
بیژن زنگنه، وزیر نفت در گفتگوی ویژه خبری 1 مردادماه در پاسخ به سوالی درباره دلایل افزایش مصرف بنزین و راهکارهای کنترل آن گفت: «این افزایش مصرف به صورت افسارگسیخته شده اما طبیعی است؛ چرا که در طول سال گذشته یک میلیون و 350 هزار خودروی جدید اضافه شده است و 700 هزار موتورسیکلت تولید شده که از طرف دیگر خروجی هم نداشتیم، یعنی خودرویی اسقاط نشده و از رده خارج نشده است که این خود موجب افزایش مصرف بنزین به میزان 8 درصد شده است. نمی توانیم بگوییم خودروسازان ما خودرو تولید نکنند، اما باید خودرویی تولید کنند که مصرف بنزین کمتری داشته باشد، از طرف دیگر باید به گونه ای عمل شود که ناوگان حمل و نقل عمومی فعال تر شده و مردم تشویق به استفاده از ناوگان عمومی شوند. اگر بخواهیم همینطور از خودروهای شخصی استفاده کنیم، هیچ کاری در مدیریت مصرف بنزین نمی توانیم انجام دهیم؛ البته سیاست های قیمتی هم اثر گذار است که ما متأسفانه دو سال قیمت را افزایش نداده ایم و این علامت بدی است». زنگنه با بیان اینکه اعتقادی به این ندارم که برداشتن سهمیه بندی تأثیری در افزایش مصرف بنزین داشته، افزود: «این دولت که در حال تمام شدن است و روزهای پایانی خود را می گذارند اما دولت بعدی باید روی افزایش قیمت بنزین فکر کند».
بنابراین وزیر نفت اعتقاد دارد که مهمترین دلیل افزایش افسارگسیخته مصرف بنزین در چهار ماه ابتدایی امسال، افزایش تولید خودرو و موتور سیکلت بوده است و این موضوع ارتباطی به حذف سهمیه بندی این فرآورده نفتی ندارد. همچنین مهمترین راهکار پیشنهاد زنگنه برای کنترل مصرف بنزین، افزایش قیمت این فرآورده نفتی در دولت دوازدهم است. درباره این دیدگاه های وزیر نفت دولت یازدهم نکات زیر مطرح است:
1- نگاهی به روند مصرف بنزین و تولید خودرو در دو دهه اخیر نشان میدهد که لزوما رشد تولید خودرو در کشور، افزایش نرخ رشد مصرف بنزین را به همراه ندارد. مهمترین دلیل این موضوع هم روند عموما نزولی مصرف بنزین در دوره اجرای طرح سهمیه بندی بنزین بر بستر کارت سوخت یعنی سال های 86 تا 93 است. در این دوره زمانی، علی رغم اینکه تعداد خودروها در مقایسه با سال 85، 2.2 برابر شد، مصرف بنزین به قدری کنترل شده بود که مصرف این فرآورده نفتی در سال 93 کمتر از سال 85 بود. جالب اینجاست که اتفاقا دوره اوج کنترل مصرف بنزین و روند نزولی آن یعنی سال های 86 تا 90 دقیقا مصادف با دوره اوج رشد سالانه تولید خودرو در کشور بوده است. بنابراین ادعای زنگنه مبنی بر طبیعی بودن افزایش افسارگسیخته مصرف بنزین بخاطر رشد تولید خودرو، از لحاظ کارشناسی محل ایراد است. طبیعتا استدلال مشابهی در زمینه تولید موتور سیکلت هم قابل طرح است.
2- زنگنه در حالی پیشنهاد افزایش قیمت بنزین با هدف کنترل مصرف آن را می دهد که همچنان مخالف بازگشت سهمیه بندی آن است و حذف آنرا در رشد قابل توجه مصرف این فرآورده نفتی در ماه های اخیر بی تاثیر می داند. این در حالی است که تجربه افزایش قیمت بنزین در دوره اصلاحات (سال های 76 تا 83) اثبات کرد، تکیه صرف بر سیاست های قیمتی مانند افزایش قیمت لزوما کاهش مصرف بنزین را به همراه نخواهد داشت. در آن دوره زمانی، قیمت بنزین به صورت سالانه افزایش یافت و از لیتری 13 تومان به لیتری 80 تومان رسید ولی نه تنها مصرف بنزین کنترل نشد بلکه از 35 میلیون لیتر در روز به 60.7 میلیون لیتر در روز رسید یعنی رشدی 73 درصدی. از سوی دیگر همانطور که در بالا توضیح داده شد، اجرای طرح سهمیه بندی بنزین در سال های 86 تا 93 در زمینه کنترل مصرف این فرآورده نفتی به شدت موفقیت آمیز بود به گونه ای مصرف این فرآورده نفتی در سال 93 کمتر از سال 85 بود. همچنین با حذف این سیاست غیرقیمتی و تک نرخی شدن بنزین در خردادماه 94 که زمینه مرگ تدریجی کارت سوخت هم فراهم کرد، روند مناسب کنترل مصرف بنزین متوقف شد و نرخ رشد مصرف این فرآورده نفتی به شدت افزایش یافت. بر همین اساس نرخ رشد مصرف بنزین در سال 95 به 5.1 درصد رسید و این در حالی بود که این رقم در سال 94، 2.1 درصد و در سال 93، 1.7 درصد بود.
با توجه به آنچه گفته شد، دلیل اصلی افزایش کم سابقه رشد مصرف بنزین در چهار ماه ابتدایی امسال، افزایش تولید خودرو و موتور سیکلت نبوده است بلکه اقدام غیرکارشناسی وزارت نفت دولت یازدهم مبنی بر حذف سهمیه بندی آن در خردادماه 94 بوده است. همچنین اگر دولت دوازدهم مانند دولت اصلاحات، صرفا بر سیاست های قیمتی مانند افزایش قیمت بنزین تکیه کند، شاهد کنترل مصرف این فرآورده نفتی نخواهیم بود.
* محسن دانشمند - کارشناس انرژی
