حدود 2 دهه است که دهیاریها در کشور آغاز به کار کرده‌اند و در همین زمان زنان توانسته‌اند با رشد قابل توجهی مدیریت امور روستا را به‌دست گیرند.
پس از تصویب «قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا» و در راستای تقویت بنیان مدیریت روستایی، وزارت کشور سیاست راه‌اندازی، تقویت و ساماندهی تشکیلات دهیاریها را در پیش گرفت و بر این اساس تاکنون قریب به 33 هزار و 535 دهیاری در اقصی نقاط کشور فعالیت می‌کنند. دهیار، مدیر ارشد روستاست و از طریق شورا انتخاب می‌شود. فعالیت‌های دهیار به صورت عمومی، غیردولتی و به‌عنوان یک شخصیت حقوقی مستقل انجام می‌گیرد.
دهیاریها در سراسر کشور با سه شاخص درآمد، جمعیت و وسعت روستا درجه‌بندی می‌شوند. بر این اساس تا اردیبهشت 94 دهیاری‌های درجه یک، 44.45 درصد و دهیاری‌های درجه دو 34.09 درصد دهیاری‌های کشور بودند.
اولین دهیاریها و ورود دهیاران زن
اولین دهیار زن در سال 84 در استان خراسان رضوی انتخاب شد. پس از آن حضور زنان به‌عنوان دهیار به‌تدریج رشد یافت. در سال 84، 150 دهیار داشتیم که در پایان سال 86 با رشدی 156 درصدی به 400 نفر رسید. با نگاه به سال‌های 86 تا 90 می‌بینیم رشدی 123 درصدی در تعداد دهیاران زن داریم؛ یعنی از 400 دهیار زن به 888 نفر در پایان سال 90 رسیدیم. از سال 90 تا 93 نیز با رشد 74 درصدی روبه‌رو هستیم که تعداد دهیاران زن به 1523 رسید. همچنین از سال 93 تا پایان 95، 43 درصد رشد داشتیم و 2167 دهیار زن در کشور فعالیت می‌کردند.
مشاهده وضعیت دهیاران زن در آغاز و پایان دوره چهارم شوراهای اسلامی شهر و روستا نشان می‌دهد که در اکثر استان‌های کشور تعداد دهیاران زن در پایان دوره چهارم شورای اسلامی نسبت به آغاز دوره چهارم افزایش یافته است. بدین ترتیب استان کرمان با 11.63درصد، استان گیلان با 7.34 درصد و سپس استان سیستان و بلوچستان با 6.32 درصد، به ترتیب بیشترین میزان افزایش تعداد دهیاران زن را به خود اختصاص داده‌اند.
گسترش تحصیلات در بین دهیاران
وضعیت تحصیلی دهیاران زن بیان‌گر این است که حدود 54 درصد از دهیاران زن با تحصیلات دانشگاهی (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری) در عرصه مدیریت روستایی فعالیت دارند که این رقم در کل کشور 39 درصد است.
وظایف دهیار چیست؟
دهیاریها نقش مهمی در گسترش و پایداری روستاها دارند و با توجه به ماده 10 اساسنامه دهیاریها، 48 وظیفه برای دهیاران در نظرگرفته شده است. از جمله این وظایف بهبود وضع زیست محیطی روستا، کمک به شورا در خصوص بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی‌‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و امور رفاهی روستا، تشویق و ترغیب روستاییان به انجام اقدامات لازم جهت رعایت سیاست‌های دولت و تشویق و ترغیب روستاییان به توسعه صنایع دستی و اهتمام به ترویج، توسعه و بازاریابی محصولات کشاورزی و دامی روستاست.
دهیاران بیشترین تعداد مدیران کشوری هستند
برای روشن شدن وضعیت حال حاضر دهیاران زن به سراغ سعیدرضا جندقیان، معاون دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور رفتیم. او در گفت‌و‌گو با مهرخانه با تأکید بر این‌که 33 هزار و 500 دهیاری در کشور داریم که در روستاهای بالای 20 خانوار فعالیت می‌کنند، افزود: 61 هزار و 800 روستا داریم و این تعداد بسیار زیاد دهیاران، بیشترین تعداد مدیران کشوری در یک مقیاس کوچک در روستاهای کشور هستند. در اجلاس سران زمین که با هدف بررسی و رسیدن به توسعه پایدار تشکیل شد، به چند مؤلفه بسیار اساسی تأکید شد؛ محور اصلی این نشست، انسان بود که باید به رفتار اجتماعی و محلی انسان توجه بیشتری شود. موضوعی که متأسفانه از آن دور شده‌ایم و همسایه‌ها نیز از حال و هوای یکدیگر با خبر نیستند. دوم به محیط زیست یعنی بر عناصر بوم‌شناختی توسعه پایدار تأکید شد. سوم زنان مورد تأکید قرار گرفتند که مبحث بزرگی بود. این گروه به‌عنوان نیمی از جمعیت دنیا، هر کشور و حتی هر شهر شناخته می‌شوند و در مقیاس کوچک‌تر عرصه‌های زیستی روستایی نیز از این منظر دور نیستند.
سرعت توجه ما به عرصه‌های فعالیت زنان زیاد است
او به رشد تعداد دهیاران زن اشاره کرد و گفت: در ابتدای سال 84، 150 دهیار زن در کشور داشتیم که در حال حاضر به 2167 نفر رسیده‌اند. این امر نشان می‌دهد که سرعت توجه ما به عرصه‌های فعالیت زنان زیاد است. بر حضور زنان تأکید داریم تا زنان در عرصه‌های روستایی هم عضو شورا شوند و هم برای دهیاری و عرصه‌های زیستی شرکت کنند؛ زیرا ادعا داریم که نیمی از جمعیت‌مان زن هستند و نیمی از جمعیت 21 میلیون و 800 هزار نفری عرصه‌های روستایی زنان هستند. از طرفی زنان در عرصه‌های روستایی فعالیت بسیار چشمگیری دارند. گاهی در عرصه‌های روستایی به‌ویژه در استان‌های شمالی حضور زنان در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتر از مردان است. این موضوع می‌طلبد که مدیران عرصه‌های روستایی نیز از همان زنانی باشد که در آن‌جا فعالیت‌های بیشتری دارند و ضمن فعالیت اقتصادی و فعالیت اجتماعی مثل تربیت بچه، آموزش نیز داشته باشند.
خراسان رضوی بیشترین تعداد دهیار زن را دارد
جندقیان درباره پراکندگی دهیاران زن در کشور بیان کرد: استان خراسان رضوی بیشترین تعداد دهیار زن را دارد و پس از آن به ترتیب استان کرمان، مازندران، گیلان و سیستان و بلوچستان قرار دارند. در این بین وضعیت سیستان و بلوچستان بسیار جالب است زیرا در این استان چندین بخشدار و فرماندار زن فعالیت می‌کنند. نکته جالب‌تر این است که در آن استان به هم‌گرایی بسیار توجه دارند تا عرصه‌های زیستی خود را براساس یک الگوی مبتنی بر توسعه از پایین به بالا ایجاد کنند.
ورود زنان به عرصه‌های مدیریتی خرد، مقدمه‌ای برای ورود به عرصه‌های کلان کشور است
معاون دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور به دستاوردهای دهیاران زن اشاره کرد و ادامه داد: 2167 دهیار زنی که در 2337 دهیاری فعالیت می‌کنند، یکی از بهترین مدیران عرصه‌های خرد کشور (روستاها) هستند. در بررسی فعالیت این دهیاران دیدیم که فعالیت‌های جالبی انجام داده‌اند. خانم سیده معصومه طباطبایی دهیار روستای سیجان در جاده چالوس، کل خانه‌های روستایی را بدون اطلاع ساکنان روستا به ازای هر خانه 15 هزار تومان بیمه کرد. بلافاصله پس از این‌که سیل آمد مردم غصه‌دار را در مسجد جمع کرد و بیمه‌نامه‌ها را به آن‌ها داد که به هر کدام مبلغ بسیار قابل توجهی از طرف بیمه دادند. ما در هیچ‌جا گزارش نداشتیم که مردان دهیار چنین کاری کرده باشند اما این زن، روستاییان را نجات داد. ورود زنان به عرصه‌های مدیریتی خرد، مقدمه‌ای برای ورود به عرصه‌های کلان کشور است و می‌تواند این ظرفیت بزرگ را ایجاد کند که ضمن تربیت درونی در خانواده، تربیت برونی را در عرصه وسیع‌تری مثل جامعه داشته باشیم و از حضور زنان نجیب، عفیف و بزرگواری که مبانی تربیتی را خوب می‌دادند و از دانش کافی نیز برخوردارند، استفاده کنیم. همچنین بسیاری از دهیاران در مقاطع فوق‌لیسانس و دکتری هستند. دهیار برتری که از رییس‌جمهور و وزیر جایزه گرفت، از دهیاران استان یزد بود که دانشجوی دکتری معماری است. پیش از این به نظر می‌رسید، نیازی نیست که دهیار دانش و سواد چندانی داشته باشد اما الان به اینجا رسیده‌ایم که بسیاری از دهیاران در مقطع دکتری هستند و بسیار قابل، خوب و آبرومند مدیریت می‌کنند.
او در مورد اقدامات زنان دهیار برای فروش محصولات زنان روستا اظهار کرد: گرچه معاونت امور دهیاری‌های کشور نقش سیاست‌گذاری برای امور دهیاریها را دارد و متولی توسعه اقتصادی روستا نیست اما به این موضوع ورود کردیم؛ به‌طوری که گفتیم برای توسعه باید دهیاران، مستقل از منابع دولتی باشند و خودشان فعالیت اقتصادی کنند تا درآمد کسب کنند. در حال حاضر شهرداری‌ها گرفتار درآمد‌های پایدار هستند. تصمیم گرفتیم دهیاران را در مقیاس‌های کوچک‌تر آموزش دهیم تا به عرصه‌های اقتصادی ورود پیدا کنند. وقتی دهیار زن محورها و ظرفیت‌ها توسعه در استان را خوب شناخت، می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. بسیاری از دهیاران کار خیاطی انجام می‌دهند. دهیاری در روستای تاجمیر سربیشه در استان خراسان جنوبی با تولید عروسکی به نام دهتوت که نماد عروسک روستایی ایران نیز شده، آن روستا را توانمند کرد. در روستا مردم نیاز به کمی مدیریت دارند تا کنار هم حول یک محور جمع شوند. اگر این تجمع هوشمندانه باشد و یک نظام اقتصادی تدوین کند، سازمان شهرداری‌ها و دهیاریها نیز متولی است و کمک خوبی می‌کند. منابعی را به عنوان وام می‌دهیم. مجوزهای لازم صادر و تسهیلات و مشارکت بخش خصوصی را تزریق می‌کنیم تا ان‌شاالله فعالیت‌هایشان بهتر باشد.
آموزش اختصاصی برای زنان نداریم
جندقیان با بیان این‌که به طور ویژه برنامه آموزشی مخصوص دهیاران زن نداریم، افزود: با توجه به این‌که تعداد دهیاران زن حدود کمتر از 10 درصد از مجموع دهیاران هستند لذا نمی‌توانیم برنامه اختصاصی داشته باشیم. اما به‌طور کلی برای تمام دهیاران سالانه آموزش‌های مالی، ظرفیت‌شناسی و آینده‌پژوهی ارایه می‌شود که طبیعتاً زنان هم در آن‌ها شرکت می‌کنند. یکی از اقدامات، پروژه تاب‌آوری دهیاران بود. یکی از کارشناسان سؤالی را مطرح کردند که در عرصه‌های مدیریت روستایی کدام‌یک از گروه‌ها می‌توانند بیشتر تحمل داشته باشند و به دنبال آن این پروژه شکل گرفت. دهیاران زن قابلیت هم‌سازی و هم‌گامی با محیط اطراف و مدیران ارشدشان را دارند، ارتباط بسیار خوبی با مردم برقرار می‌کنند، عملکردشان مناسب است و کمتر به حاشیه می‌رود و تخلفات مادی بسیار بسیار اندکی در آن‌ها دیده شده است؛ بر این اساس تاب‌آوری اجتماعی، مدیریتی و تحمل سختی‌ها را در زنان بیشتر دیدیم که قابل تقدیر و ستایش است. در روزهای اخیر دو دهیار زن اعلام کردند که هر کدام 600 میلیون تومان آسفالت کرده بودند. در صورتی که درآمدهای‌شان کمتر از 120 تا 130 میلیون بوده و مابقی را از مشارکت‌های مردمی و خیرین تهیه کرده بودند.
به دنبال استفاده از دهیاران در عرصه‌های بالاتر هستیم
معاون دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی با دستگاه‌های مختلف گفت: با سازمان توسعه روستایی و مناطق محروم کشور تفاهم‌نامه‌ای داریم. همچنین با وزارت جهاد کشاورزی در حال مراوده هستیم تا از آن‌ها بیشتر بهره‌مند شویم؛ زیرا بیشترین دامنه فعالیت روستاییان در عرصه‌های کشاورزی روستایی است لذا باید حتماً هماهنگی بین دستگاه‌ها وجود داشته باشد. قبلاً تفاهم‌نامه‌ای شکل گرفت اما تمدید نشد. در حال بروزآوری این تفاهم‌نامه هستیم که تفاهم‌نامه‌ای کارآمد باشد؛ زیرا برخی امور روی کاغذ نوشته می‌شود اما به اجرا درنمی‌آید. می‌خواهم هرچه نوشته می‌شود، قابلیت اجرا داشته باشد. به دنبال این هستیم که وقتی دهیاران شروع به فعالیت کردند و توانایی‌های خود را نشان دادند، بتوانیم در عرصه‌های بالاتر هم از آن‌ها استفاده کنیم.
