مدیرعامل بورس کالای ایران افزود: در ماه‌های اخیر مذاکرات متعددی با مسؤلان وزارتخانه‌های متولی تنظیم بازار داشته‌ایم. نخستین اقدام در زمینه گندم بود. براساس مذاکراتی که با دولت شده بود قرار شد تا برای خرید تضمینی گندم از ظرفیت‌های بورس کالا استفاده شود و سیاست قیمت تضمینی جایگزین خرید تضمینی شود. مصوبات این طرح جدید پس‌از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ابلاغ و سیاست قیمت تضمینی در چهار استان کشور اجرایی شد.
وی اظهار داشت: سیاست قیمت تضمینی به دنبال حمایت از کشاورزان است. در این روش گندمکار پس از فروش محصول خود در صورتی که قیمتی کمتر از نرخ مصوب دولت دریافت‌کرده باشد مابه‌التفاوت آن را از دولت دریافت می‌کند. اجرای سیاست قیمت تضمینی نیاز به بسترها و اطلاعات دقیقی دارد. در ابتدا باید اطلاعات تمام کشاورزان را جمع‌آوری کرد و سپس با اطلاعات بانکی آنها (شماره حساب و شبا) چک شود، چرا که پول به‌طور مستقیم به حساب کشاورز واریز می‌شود. یکی از ابزارهایی که در همین راستا در بورس کالا دنبال می‌شود «اختیار، معامله» است.
سلطانی نژاد افزود: اقدام دیگری که برای تنظیم بازار، از طریق ابزارهای بورس کالا در دستور کار قرار گرفته، روش «اختیار معامله» است. در این روش بر اساس برآوردی که از برداشت محصول هر کشاورز به‌دست می‌آید، اختیار معامله طبق قیمت مصوب به آنها اعطا می‌شود تا کشاورزان محصول خود را به هر خریداری بفروشند. در اختیار معامله نیز قیمت محصولی که به فروش می‌رسد شامل مابه‌التفاوت است. به این معنا که اگر کشاورز محصول خود را با نرخ کمتری از قیمت تضمینی به فروش رساند، مابه‌التفاوت آن را از دولت دریافت می‌کند.
مدیرعامل بورس کالای ایران گفت : در روش خرید تضمینی، کشاورز تنها باید محصول خود را به دولت و کارگزارانی که از سوی آن معرفی شده بفروشد، در حالی که در روش «اختیار معامله» محصول با یک ابزار مالی ترکیب شده است؛ در این روش دخالت دولت نیز به حداقل می‌رسد.
وی افزود: هر ساله دولت برای اجرای خرید تضمینی هزینه‌های کلانی برای لجستیک و انبارداری می‌پردازد که در اختیار معامله این هزینه‌ها به حداقل می‌رسد. ضمن اینکه کشاورز هم مجبور نیست برای فروش محصول خود صبر کند و احتمالاً پول آن را با تأخیر دریافت کند.کشاورز می‌تواند محصول خود را به هر خریداری که خواستار آن است بفروشد. ابزار اختیار معامله هم‌اکنون در بورس کالای آرژانتین و برزیل اجرا شده و موفق هم بوده است.
سلطانی نژاد گفت: استفاده از این ابزار دشواری خاصی ندارد. مهمترین دغدغه کشاورز فروش به موقع محصول خود با حداکثر قیمت است که این روش هر دوی آن را تأمین می‌کند چرا که کشاورز هم می‌تواند محصول خود را زودتر و هم به خریداران غیر دولتی به‌فروش برساند و البته قیمت آن هم توسط دولت تضمین شده است.
وی اعلام کرد : سال گذشته اعتبار خرید تضمینی که توسط دولت تأمین و پرداخت شد حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان یعنی نیمی از بودجه عمرانی بود که با افزودن هزینه‌های دیگر مانند حمل ونقل و سیلوداری افزایش می‌یابد.حال می‌توان با استفاده از این ابزار، اعتبار خرید تضمینی را به یک سوم کاهش داد. به‌جای پرداخت کل ۱۵ هزار میلیارد تومان، دولت تنها مابه‌التفاوت را می‌پردازد که رقم آن به حدود ۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد.علاوه بر این، کار خرید گندم هم زودتر انجام می‌شود. هم‌اکنون برای خریدتضمینی تمرکزی ایجاد شده که تمام کشاورزان باید محصول خود را در مقطع‌زمانی محدودی به کارگزاران محدودی تحویل دهند. از سوی دیگر برای دریافت پول نیز به‌دلیل همین تمرکز تأخیر زمانی به‌وجود می‌آید.
وی در باره اینکه به جز گندم، کالای اساسی دیگری هم در بخش تنظیم بازار تعریف شده است؟ هم گفت : در حوزه شکر هم با استفاده از ابزارهایی مانند خرید نقدی و سلف بازار این محصول پرتقاضا در سال‌جاری کنترل شد. این در حالی است که احتمال آن می‌رفت که مانند سال‌های گذشته قیمت شکر در ماه‌های پر تقاضا با افزایش مواجه شود.
کنترل بازار و قیمت محصولات از طریق بورس
سلطانی نژاد افزود: در حوزه گوشت باید تمام زنجیره تولید مورد بررسی و حمایت قرار گیرد. برای مثال نهاده‌های دامی مانند علوفه و ذرت به‌عنوان خوراک تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی محصول دارد و بر همین اساس از نخستین حلقه‌های این زنجیره باید اقدام کرد. به این ترتیب در سال‌های اخیر بازار نهاده‌های دامی را نظم دادیم. از این نظر که بازار اوراق بهادار و در بلندمدت نهاده‌های دامی شکل بگیرد . همچنین جوجه یک روزه به‌عنوان یکی از متغیرهای مهم قیمت مرغ وارد بورس کالا شد و در آینده معاملات آن بلند مدت‌تر خواهد شد.
وی گفت: این در حالی است که به‌طور معمول ورود واسطه‌ها به زنجیره تأمین نهاده‌های دامی به افزایش قیمت آن منجر می‌شود ولی ورود آن به بازار شفاف بورس دست واسطه‌ها راکوتاه می‌کند.دولت و نهادهای متولی تنظیم بازار هم به راحتی می‌توانند با بهره‌گیری از ابزار و بازار سرمایه، بازار قیمت نهاده‌ها و محصول نهایی را تنظیم و مدیریت کنند. در خصوص قیمت‌گذاری کالاهای اساسی نیز ابزارهای بورس نقش مهمی بر عهده دارند. وقتی محصولی از طریق بورس کالا کشف قیمت شود براساس اطلاعات شفاف و دقیقی بوده که بدون حضور واسطه‌ها به‌دست آمده و بنابراین واقعی است و می‌توان روی آن برنامه‌ریزی کرد. متولیان بازار براحتی می‌توانند از میزان عرضه و تقاضایی که در بورس صورت می‌گیرد، بازار و قیمت محصولات را مدیریت کنند.
مدیر عامل بورس کالا اظهار داشت: به طور معمول خودرو در بورس‌های کالایی عرضه نمی‌شود ولی هر کالایی که همگن باشد می‌تواند در بورس معامله شود. مزیت‌های آن هم در ابتدا از بین بردن حاشیه بازار است. هر گاه خودرویی به بازار عرضه می‌شود قیمت آن در کارخانه با بازار تفاوت دارد و با ورود واسطه‌ها نرخ بازار آن بیشتر است که این افزایش قیمت به رقابت پذیر بودن آن با محصولات مشابه خارجی آسیب می‌زند. برای اینکه این حاشیه بازار حذف شود و قدرت رقابت خودروساز بیشتر شود باید واسطه‌ها از بین بروند.این در حالی است‌که در بازار خودرو و با وجود اجرای روش‌های مختلف همچنان شاهد فعالیت واسطه‌ها هستیم و به دلیل محدودیت شمارگان خودرو، ممکن است فردی که پول بیشتری دارد با خرید تعداد زیادی از یک مدل خودرو انحصار آن را در اختیار بگیرد. بنابراین در حوزه خودرو اهدافی مانند از بین بردن حاشیه بازار، تخصیص بهینه وتأمین مالی خودروساز را دنبال می‌کنیم.
وی گفت: خودروساز برای اینکه از محل بازار سرمایه تأمین مالی کند باید در ابتدا توانایی خود را در زمینه عرضه به موقع شمارگان معینی از یک مدل خودرو به اثبات رسانده باشد. در واقع در صورتی که عرضه یک خودرو در بورس کالا مداوم و ثابت باشد، خودروساز می‌تواند برای خود تأمین مالی کند. خودروهایی که برای عرضه در بورس کالا انتخاب شده‌اند مشمول قیمت‌گذاری نیستند و به همین دلیل می‌توان آنها را عرضه کرد ولی خودرویی مانند پراید که مشمول قیمت‌گذاری است این قابلیت را ندارد. با توجه به شرایط خاص بازار خودروی ایران، فکر می‌کنید عرضه این کالا نیز مانند خودرو کالایی است که پیچیدگی بیشتری نسبت به سایر کالاها دارد. موفقیت عرضه آن به رفتار عرضه‌کننده یعنی خودروساز هم بستگی دارد، چرا که تداوم عرضه یکی از شروط اصلی آن است. یکی از مشوق‌هایی که خریدار را ترغیب می‌کند از طریق بورس کالا خودرو خریداری کند این است که خودروی خود را نسبت به روش‌های دیگر زودتر تحویل می‌گیرد. بنابراین اگر خودروساز در بخش عرضه هم از نظر تعداد و همزمان به تعهدات خود عمل کند به‌طور قطع به تشویق خریداران منجر می‌شود.
مدیر عامل بورس کالای ایران اعلام کرد : در بورس کالا امکان عرضه اینترنتی خودرو نیز وجود دارد. هم‌اکنون حدود ۸۰ درصد عرضه سکه آتی در بورس کالا به صورت اینترنتی صورت می‌گیرد. ضمن اینکه تأیید هویت خریداران در بورس کالا دقیق‌تر انجام می‌شود. ولی از طریق روش‌های غیر بورسی، احراز هویت خریداران به زمان تحویل خودرو موکول می‌شود که آن هم با یک وکالت قابل تغییر است. در مرحله نخست با توجه به این که تعداد خودروهای عرضه شده تنها ۵۰ دستگاه بود، در همان روز اول تمام خودروها فروش رفت ولی همانگونه که اشاره شد موفقیت این طرح به تداوم عرضه بستگی دارد لذا برنامه دقیق عرضه باید از سوی خودروساز ارائه شود تا براساس آن برنامه‌ریزی کرد.
عرضه خودرو از بورس هیچ زیانی به فعالیت نمایشگاه‌ها وارد نمی‌کند
وی در باره اینکه آیا با ورود خودرو به بورس کالا، نمایندگی‌های خودرو حذف نمی‌شوند؟ گفت : عرضه خودرو از طریق بورس هیچ زیانی به کار و فعالیت نمایندگی‌ها وارد نمی‌کند. در روش سنتی نیز خریداران پول خودرو را به حساب خودروساز واریز می‌کنند، نمایندگی‌ها کار تحویل خودرو و خدمات پس از فروش را انجام می‌دهند. در بورس کالا نیز نمایندگی‌ها همین خدمات را ارائه می‌کنند. طبق برنامه‌ریزی‌ها دنا در ابتدا در بازار فرعی بورس کالا عرضه می‌شود سپس وارد بازار اصلی می‌شود. هیأت پذیرش بورس خودروی دنا را نیز برای عرضه در بورس کالا مورد تأیید قرار داد. با این شرط که در ابتدا سابقه‌ای از عرضه منظم آن در بورس مشاهده شود.
سلطانی‌نژاد ادامه داد: با بررسی عملکرد بورس کالا شاهد موفقیت عرضه کالاهایی که وارد آن شد و همچنین تحقق اهداف پیش‌بینی نشده از جمله تنظیم بازار آن هستیم. به طور قطع این روند مدنظر مسئولان و مدیرانی است که حوزه کاری آنها عرضه و تنظیم بازار برخی از کالاهای مهم را برعهده دارد ولی همچنان شاهد استقبال از روش بورس نیستیم.
وی درباره مقاومت برخی مدیران هم گفت: عمده مانع در این بخش به مسائل فرهنگی برمی‌گردد. در کشور ما افراد ترجیح می‌دهند دارایی خود را پنهان کنند در حالی که در بورس همه چیز شفاف می‌شود. خیلی وقت‌ها عرضه و توزیع کالایی از طریق یک رابطه دوطرفه صورت می‌گیرد و ذی‌نفعان آن از روشن شدن این رابطه می ترسند. بخشی ازمشکل هم به این برمی‌گردد که ساز و کار بورس علاوه‌بر شفافیت، اطلاعات طرفین به سایر نمادها مانند سازمان امور مالیاتی ارسال می‌شود که خوشایند برخی نیست. این درحالی است که روابط دوطرفه شاید تأمین کننده منافع اشخاص باشد ولی منافع بنگاه‌های اقتصادی را تأمین نمی‌کند. زمانی منافع بنگاه تأمین می‌شود که رقابتی وجود داشته باشد.
مدیرعامل بورس کالای ایران تصریح کرد: با وجود این از طریق اطلاع‌رسانی و آموزش و ارائه برخی مشوق‌ها به فعالان می‌توان بتدریج این مقاومت‌ها را شکست. درواقع ابزارهای جدیدی که در بورس کالا عرضه می‌شود به نوعی مشوقی برای فعالان اقتصادی محسوب می‌شود چرا که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارد.
سلطانی نژاد درباره اینکه از نظر ابزارهای مالی که در بورس کالا عرضه می‌شود به نظر نمی‌رسد نسبت به سایر بورس‌های کالایی کمبودی داشته باشیم؟ هم پاسخ داد: در بخش منطقه‌ای هیچ کاستی وجود ندارد و حتی از بسیاری از بورس‌های کالای کشورهای منطقه جلوتر هستیم. به غیر از بورس کالای ترکیه و بورس کالای دوبی، بورس کالایی به‌بزرگی ایران در منطقه وجود ندارد اما در سطح جهانی تفاوت زیادی وجود دارد و بورس‌های کالایی بسیار بزرگی وجود دارد که برای کالاهای مختلف و خاص ابزارهای خاصی هم عرضه می‌کنند. در سال گذشته ارزش معاملات بورس کالا از بورس اوراق بهادار تهران نیز بیشتر بوده است. درحالی که ارزش معاملات بورس اوراق بهادار تهران ۶۳.۵ هزار میلیارد تومان بوده ارزش معاملات در بورس کالای ایران به ۸۱.۷ هزار میلیارد تومان رسیده است که ۶.۵ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را در برمی‌گیرد.
وی درباره بازار ارز هم اعلام کرد: از آنجا که عمده ارز کشور حاصل از فروش و صادرات است بخش اعظم آن در اختیار بخش خصوصی قرار دارد. هرچند در گذشته عمده ارز در دست بانک مرکزی بود ولی اکنون این قاعده تغییر کرده است. از سوی دیگر این ارزها که در اختیار بخش خصوصی است با نرخ آزاد خرید و فروش می‌شود بنابراین هم‌اکنون یک بازار نقد ارزی قوی در کشور داریم. زمانی که بازار مشتقه ارزی بخواهد راه‌اندازی شود باید سیگنال‌های قوی از بازار نقد دریافت کند که هم‌اکنون این شرایط مهیاست. مهمترین عملکرد بازار مشتقه ارزی تضمین و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی است. وقتی سرمایه‌گذاری خارجی وارد کشور می‌شود باید با استفاده از ابزارهای روز جهان ارز آن را در مقابل نوسانات احتمالی به نوعی بیمه کرد و این ابزار، بازار مشتقه ارزی است.
مهمترین چالش بورس کالا
مدیرعامل بورس کالای ایران همچنین با اشاره به عضویت در سازمان‌های بین‌المللی گفت: درحالی که قبلا تلاش زیادی برای عضویت در WFE یا مجمع بورس‌های کالایی جهان انجام شد که موفقیت‌آمیز نبود ولی خوشبختانه توانستیم به عنوان عضو وابسته به عضویت WFE درآییم، در صورتی که سازمان بورس ایران عضو آیسکو (کمیسیون نهادهای ناظر سازمان بورس‌های جهانی) شود، بورس کالا هم می‌تواند عضو دائم WFE شود. در مجموع رفع تحریم‌ها و اجرای برجام راه‌های همکاری بین‌المللی با سایر بورس‌های کالایی را فراهم کرده است.
وی درباره مهمترین چالش بورس کالا نیز گفت : مهم ترین چالش‌های بورس کالا برخی مقاومت‌ها در برابر آن و نبود آشنانی با مزیت‌ها و سازوکارهای آن است. برای مقابله با این چالش‌ها، برنامه‌ریزی مفصلی برای اطلاع‌رسانی صورت گرفته است. بسته‌های آموزشی آماده شده و قرار است برخی از دروس مرتبط با بورس کالا در دانشگاه‌ها تدریس شود.
