روستایی کوچک در استان سیستان و بلوچستان و در نزدیکی شهر سراوان محل ساخت محصولی است که قدمت هفت هزار ساله دارد. سفال کلپورگان صنایع دستی این روستاست که توسط زنان تولید می شود. تولید آن به روش بدوی و به صورت کاملا دستی و بدون چرخ سفال است. این روش تولید محصولاتی را ایجاد می کند که برای برخی شاید واجد ارزش نباشند اما کلپورگان میراث کهنی است که همه ارزشش در نحوه ساخت آن است. خریداران کلپورگان اگر اهل فن نباشند شاید فکر کنند سفالی با کیفیت پایین می خرند. اما تمام شکل ظاهری و روش ساخت این محصول، میراثی است که قرن ها در گنجه این روستا مانده تا هنوز آثاری تولید شود که شکل و شمایل قرن ها قبل را دارد.
سفال کلپورگان مسافر زمان و نشانی از هنر و تکنیک مردمان در هفت هزار سال پیش است. سفال کلپورگان هنر هفت هزار ساله ای است که به دست زنان سیستان و بلوچستان زنده نگه داشته شده. هنری که سینه به سینه نقل شده و فرزند به فرزند آموزش داده شده تا حالا که شهرت جهانی پیدا کند. در راستای حفظ و معرفی صنایع دستی در سطح بین الملل قرار است که سفال کلپورگان هم به جمع ثبت جهانی ها بپیوندند تا هم تبلیغی برای این اثر ارزشمند سیستان و بلوچستان در سطح بین الملل باشد و هم برای حفظ و حمایت آن تلاش شود.
سفال کلپورگان جهانی می شود
کامبیز مشتاق گوهری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان به خبرنگار گروه جامعه خبرگزاری میزان می گوید: معاونت صنایع دستی کشور به دنبال ثبت جهانی سفال کلپورگان است و ما در استان برنامه ها در راستای تلاش برای ثبت جهانی روستاهای صنایع دستی کلپورگان هماهنگ می کنیم.
حالا شهرهای صنایع دستی ایران به دنبال جهانی شدند هستند تا به معرفی بیشتر محصولات خود کمک کنند. سفال لالجین یکی از شهر های صنایع دستی ثبت جهانی شده ایران است و حالا کلپورگان نیز قدم های جهانی شدن رو بر میداد. مشتاق گوهری در این باره می گوید: این بار برای ثبت جهانی دو شهر و یک روستا کاندیدا بودند که در این بین روستای کلپورگان انتخاب شد.
وی درباره ویژگی های این محصول صنایع دستی می گوید: سفال کلپورگان بدوی ترین دست ساخته بشر است که هنوز تولید می شود. آنچه زنان این منطقه می سازند به تاریخ پیش از اختراع چرخ بر می گردد و مربوطه به نقطه آغاز صنایع دستی است.
مشتاق گوهری درباره اهمیت حفظ شیوه ساخت این سفال می گوید: سفال کلپورگان تنها یک سفال کاربردی نیست بلکه یک عنصر فرهنگی و نماد تمدنی است.
کلپورگان باید حمایت شود
این روستا در نقطه صفر مرزی و در نزدیکی شهر سراوان جذابیت های تاریخی و گردشگری دارد با این حال با سفال هایش شناخته می شود. سفال کلپورگان مشتریان خارجی هم دارد و حالا قرار است با ثبت جهانی، رونق تازه ای بگیرد.
مشتاق گوهری درباره روند ثبت جهانی می گوید: ثبت سفال کلپورگان تعهد آور است. و ما در حال اجرای برنامه های معاونت صنایع دستی و ضوابط ثبت جهانی هستیم.
وی معتقد است که باید طرح های حمایتی شکل بگیرند تا این هنر حفظ شود و از بین نرود و می گوید: در دوره های قبل گاهی فقط چند زن بودند که سفال تولید می کردند و اگر حمایت های مختلف در بزنگاه ها نبود، این هنر از بین می رفت.
مدیر کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان درباره اقدامات تازه برای حفظ و حمایت این هنر می گوید: در دوره جدید ما توانستیم تلاش هامان را با تجربه های دهه 60 و 70 گره بزنیم. هنوز کارگاه های باقی مانده از دهه 50 رونق دارد و چند نسل در آن فعال است. همچنین استانداری به توسعه این روستاها در سالهای اخیر توجه داشته است.
تنها نقوش سنتی و ثبت شده را به رسمیت می شناسیم
نقش های کلپورگان، گردشگران را یاد سفال های کشف شده در محوطه ثبت جهانی شوش می اندازد. طرح و نقش های روی سفال ها پیچیده و چشمگیر است.
مشتاق گوهری درباره آموزش برای حفظ این هنر در نسل های بعد می گوید: در استان برای آموزش کلپورگان اعتبار ویژه ای در نظر گرفته ایم. برای افزایش تولید و تشویق اهالی به افزایش تولید این سفال در شکل سنتی تلاش می کنید.
افزایش تولید و استقبال از این هنر اما می تواند موجب دست بردن در آن و فراموش شدن شکل های قدیمی شود، مدیر کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان در این باره می گوید: از الهام بخشی نمی توان ممانعت کرد و هنرمندان گاهی روایت های معصر خود را دارند و این باعث افزایش شناخت عموم نیز می شود. تمامی و طرح ها و نقوش سنتی ثبت شده است و غیر آن از چیزی را به رسمیت نمی شناسیم.
انحصار فروش کلپورگان باید شکسته شود
برخی مدعی هستند که پخت سفال کلپورگان را خارجی ها از مدت ها قبل پیش خرید می کنند و در بازار هنری اروپا این محصول شناخته شده ای است. اما کلپورگان را ایرانی ها نیز به خوبی نمیشناسند و دلیل اهمیت آن را نمی دانند. در این بین برخی نیز با دست گرفتن بازار در تلاش برای انحصار فروش این محصول و افزایش قیمت آن هستند. اتفاقی که می تواند ضررهای چند جانبه برای این میراث ملی داشته باشد.
مشتاق گوهری درباره وضعیت فروش این سفال می گوید: حتی در شهر تهران هم سفال کلپورگان پیدا نمی شود. صادراتی اگر بوده مربوط به شاخه ای خاص و به طور انحصاری بوده است. ما معتقدیم در قدم نخست باید این انحصار شکسته شود و در سطح ملی توسعه مناسب داشته باشیم، بعد از آن باید به سراغ بازارهای خاص برویم. بازار های بین المللی باید سنجیده شوند و این محصول نیز بعد از طی این مراحل به این بازارها ورود کند.
