سازمان منع سلاح‌های شیمیایی پس از سازمان ملل متحد، بزرگترین سازمان جهان به شمار می‌آید. فجایع ناشی از کاربرد سلاح‌های شیمیایی به ویژه در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، از جمله مهمترین دلایل پدیداری این سازمان است. احمد اوزومجو، مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در سفری که به مناسبت سی‌امین سالگرد بمباران شیمیایی سردشت به تهران داشت علاوه بر سخنرانی در نشست سالگرد این بمباران در تهران و دیدار با مقامات ایرانی از جمله زیر امور خارجه کشورمان، از موزه صلح تهران نیز بازدید کرد. در حاشیه این بازدید، خبرگزاری آنا با اوزومجو، گفت‌و‌گو کرده است.
مشروح مصاحبه ما را با مدیر کل خلع سلاح‌های شیمایی بخوانید:
* به نظر شما چرا قدرت‌های جهانی با موضوع خلع سلاح شیمیایی راحت کنار آمدند اما در مورد خلع سلاح اتمی چنین وضعیتی وجود ندارد و همچنان در برابر این موضوع مقاومت می‌کنند؟
رسیدن به این مرحله از خلع سلاح شیمیایی کار ساده‌ای نبود و سال‌ها طول کشید. در قرن گذشته و همچنین در جریان جنگ جهانی اول میلیون‌ها تن در اثر کاربرد سلاح شیمیایی کشته شدند. همچنین تعداد قابل توجهی از سربازان نیز تحت تأثیر این سلاح‌ها قرار گرفتند.
بعد از این، تلاش‌هایی شد تا پروتکلی برای ممنوعیت کاربرد سلاح‌های شیمیایی تهیه شود. این پروتکل فقط کاربرد سلاح‌های شیمیایی را ممنوع می‌کرد اما متأسفانه این تلاش شکست خورد و مجددا سلاح‌های شیمیایی از جمله در جنگ ایران و عراق و در فجایع حلبچه و سردشت مورد استفاده قرار گرفت. بر مبنای همین تجربه‌ها، جامعه بین‌المللی نهایتا تصمیم گرفت که این سلاح‌ها را به کناری بگذارد.
این تصمیم راحتی نبود چراکه قدرت‌های جهانی مواد شیمیایی را تولید و تحت آزمایش قرار دادند و منابع مالی قابل توجه در این منابع خرج کردند. در نتیجه پذیرفتن مسئولیت این سلاح‌ها و اقدام برای حذف آنها کار دشواری بود و سال‌ها زمان می‌برد. به این ترتیب، پدیداری یک اراده سیاسی برای نابودی سلاح‌های شیمیایی دهه‌ها زمان برد.
بنابراین از اولین کاربرد سلاح‌های شیمیایی تا این زمان سالیان طولانی گذشته است و اگر این زمان را جنگ جهانی اول و کاربرد گسترده سلاح‌های شیمایی در این جنگ قرار دهیم، پس دست کم صد سال از کاربرد این سلاح‌ها می‌گذرد تا به این اراده برسیم.
درباره کاربرد سلاح‌های هسته‌ای این موضوع فراتر از مسئولیت من به عنوان رئیس سازمان منع سلاح‌های شیمایی و خارج از کارکردهای این سازمان است، اما اکنون تلاش‌های جدیدی برای خلع سلاح اتمی در حال انجام است. من این فرصت را داشتم که سال گذشته از هیروشیما بازدید کنم. من به صحبت‌های بازماندگان حمله اتمی به این شهر گوش دادم. در جریان گفت‌وگوهای ما خانمی بود که کاملا برای من از آنچه که بر سرش گذشته بود توضیح داد. من فکر می‌کنم در آینده نزدیک شاهد تحقق وضعیت‌هایی باشیم که در آن کشورهای دنیا آماده تصمیم‌گیری برای خلع سلاح اتمی باشند.
* آشکار است که امروزه خاورمیانه با بحران سلاح شیمیایی مواجه است. به نظر می‌رسد که خلع سلاح شیمیایی گامی ضروری در دستیابی به صلح و ثبات در منطقه است؛ اما برخی کشورها همچون اسرائیل و مصر به این کنوانسیون نپیوسته‌اند. چه برنامه یا کاری باید انجام داد که کنوانسیون توسط این کشورها انجام شود؟
در حال حاضر 4 کشور هنوز به کنوانسیون سلاح‌های شیمایی نپیوسته‌اند یعنی کره شمالی، اسرائیل، مصر و سودان جنوبی. تلاش من به عنوان مدیر کل این است که این کشورها بدون تأخیر به کنوانسیون بپیوندند. چند سال پیش من نامه‌ای به آقای بان کی مون، دبیر کل وقت سازمان ملل متحد نوشتم. علاوه بر این نامه‌ای به وزرای امور خارجه دولت‌های این 4 کشور نوشته و نامه مشترک دیگری نیز به همراه آقای گوترش به این 4 کشور نوشته‌ام تا بتوانیم آنها را با کنوانسیون همراه کنیم و تماس‌هایی با آنها داشته باشیم اما تاکنون این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز نبوده است.
مصر موضوع خلع سلاح‌های شیمیایی‌اش را به توانایی‌های اتمی اسرائیل و توقف سلاح‌های کشتار جمعی در کل منطقه موکول کرده است. اسرائیل هم این موضوع را به ایجاد ثبات در منطقه موکول کرده اما ما همچنان به تلاش خودمان ادامه خواهیم داد.
این موضوع برای هیچ کشوری مناسب نیست که از کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی دور باشد. این مسأله درست نیست که کشوری خلع سلاح شمیایی را به موضوع دیگری موکول کند.
امیدواریم این وضعیت خیلی زود تغییر کند اما متأسفانه درباره کره شمالی این کشور تاکنون از مشارکت در هرگونه مذاکرات با ما خودداری کرده است. کره شمالی مظنون به در اختیار داشتن برنامه شیمیایی و همچنین سلاح شیمیایی است. چنین موضوعی برای ثبات و صلح در شبه جزیره کره مناسب نیست.
* اقدام ایران در اجرای تعهدات در سازمان منع سلاح شیمیایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ایران از زمان آغاز کنوانسیون سلاح‌های شمیایی بسیار فعال بوده است. ایران، مسئولیت‌های خود را به خوبی اجرا کرده و با هماهنگی و همکاری تعهداتش را به اجرا در آورده است. همه تعهدات ایران از جمله انجام بازرسی‌ها و صدور اعلامیه‌های مواد شیمایی بسیار مناسب و حرفه‌ای انجام شده است. همکاری میان ایران و سازمان منع سلاح شیمایی در سطح عالی قرار دارد و در نتیجه من این موارد را خیلی خوب ارزیابی می‌کنم.
* دولت‌های عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی متعهد به خلع سلاح شده‌اند. آیا این تعهد انجام شده است؟
روند نابودی سلاح روندی طولانی است و طبق کنوانسیون 10 سال زمان می‌برد. البته این زمان تا 5 سال قابل تمدید است. آمریکا و روسیه این 5 سال را تمدید کرده‌اند چون نابودی سلاح‌های شیمیایی با برخی دشورای‌های مالی، محیط زیستی و مکانی رو به رو است، در نتیجه نیاز به تمدید زمان برای این کار وجود دارد.
احتمالا روسیه تعهدش را به صورت کامل در سال آینده انجام می‌دهد. آمریکا ممکن است 5 تا 6 سال دیگر این کار را انجام دهد. روند مربوط به اجرای این تعهدات از سوی دیگر کشورها با استحکام در حال انجام است.
