گیاه دارویی ترشک با نام علمی: Rumex acetosella گیاهی است تک جنسی(دو پایه) که برگ، ریشه و دانه آن برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته شده است.
ترشک، گیاه شبیه اسفناج و بومی قاره اروپا بوده که این گیاه حاوی اسید اگزالیک بوده که باعث طعم اسیدی آن می گردد که این گیاه کم کالری و دارای میزان بالایی آب بوده. برگ این گیاه مصرف غذایی و ریشه و برگ آن دارای خاصیت دارویی بوده.
نام‌های دیگر گیاه ترشک: حماض، ترشک اسفناجی، حماض البقر، حماض‌الماء، ترشه، حمیضه، ساق تروشک،، رومکس، ساق ترشک، نیره خراسانی، اوزیل ، استاک، ترشک درشت، حماض شیرین ، پاسیانها، ترشکهای شیرین ، حلیمون، طوطاق، اشلیه پاتم، امروله و اشلیه کیاتم می بوده است.
اکولوژی گیاه ترشک:
این گیاه در مناطق معتدل کشور ایران رویش می کند و از قدیم الایام به عنوان یک سبزی مفید و مؤثر از آن استفاده می شده ، گرچه در رابطه با مسائل غذایی از آن استفاده های فراوانی گردیده ، ولی اکنون این استفاده کاهش پیدا کرده و در عوض موارد درمانی این گیاه افزایش پیدا نموده و در همه زمینه ها از آن استفاده شده و هیچگونه عارضه ای را به دنبال نداشته.
ترشک معمولی امروزه بعنوان چاشنی همچون اسفناج مورد استفاده قرار گرفته و ترشک به عنوان یک گیاه علفی مرتعی به دلیل دو پایه بودن و دارا بودن کروموزوم های جنسی و دوره رشد و نمو کوتاه به عنوان یک گیاه مدل در مطالعات ژنتیکی و مولکولی تعیین جنسیت بکار رفته و برگ این گیاه مصرف غذایی و ریشه و برگ آن نیز خاصیت دارویی داشته است.این گیاه به عنوان علف هرز در برخی مزارع دیده می شود مانند مزارع علف هرز گندم.
خصوصیات ظاهری گیاه ترشک :
ترشک مربوط به جنس Rumex با ۲۰۰ گونه گیاهی بوده که عموما دارای ریشه هایی بلند و برگهای چرم مانند می باشند،این گیاه گیاهی چندساله بوده که در کشورهای آمریکای شمالی و اروپا به عمل می آیدو گیاهی تک جنسی دارای گلهایی به رنگ سبز یا سبز مایل به قرمز بوده و ارتفاع این گیاه بین ۰٫۳ تا یک متر و دارای ریشه ضخیم و ساقه‌ی راست و بدون کرک می‌بوده.
برگ ها ان متناوب و ساده و بیضویو تیرکمانی شکل بوده و گلهای کوچک با پوششی مرکب از شش کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های ۳ تا ۸ تایی در قسمت انتهایی ساقه قرار گرفته شده اند.
شرایط محیط رشد گیاه ترشک:
ترشک در ایران، در مناطق معتدل کشور رویش داشته و این گیاه آب و هوای سرد را بیشتر می‌پذیرد، لذا اگر در مناطق گرم و مرطوب کشت گردد احتمال ابتلا به بیماری سفیدک پودری زیاد خواهد شد ،این گیاه مقاوم می باشد و از لحاظ نیاز آبی جزو گیاهانی بوده که به آبیاری بسیار کمی احتیاج داشته و بهمین دلیل بایستی در هنگام آبیاری بسیار دقت کرد تا زمین غرقاب نشود.
این گیاه چند ساله تا ۳ سال بازدهی اقتصادی دارد و در برخی مواقع مشاهده می شود که برگهای این گیاه تغییر رنگ داده که در این صورت می‌توان با افزودن فسفر به خاک نسبت به رفع این مشکل اقدام نمود.
نحوه تکثیر کاشت گیاه ترشک:
کشت این گیاه توسط بذر، به صورت مستقیم در زمین اصلی انجام می گیرد و نکته قابل توجه اینکه عملیات کشت این گیاه می‌بایست به صورت بسیار تنک صورت پذیرد و در صورتی که هدف برداشت گل بود می بایست عملیات برداشت در مرحله گلدهی یعنی قبل از تشکیل میوه و بذر صورت گرفته شود. اما در مقیاس وسیع کشت، زمانی که ۵۰ تا ۶۰ درصد گل ها باز بشوند،
برداشت کل خوشه‌ها اعم از باز شده و باز نشده صورت می‌پذیردو سپس خوشه‌‌های جمع‌آوری شده را در سایه و در محلی که دارای تهویه مناسب باشد خشک می نمایند.
ترکیبات موجود درترشک:
درگیاه ترشک پتاسیم اگزالات و تارتاریک اسید وجود داردوسدیم، پتاسیم،ویتامین سی، کلسیم و فسفر در ترکیب آن گزارش شده .
خواص دارویی گیاه ترشک
یک معجون از ترکیبی از آب ترشک و روغن کرچک به اندازه مساوی، به طور موثر بی خوابی را درمان نماید وعملکرد قلب و کبد را تقویت نموده که با التهاب های مختلف بدن مقابله می نماید، دم کرده ترشک کاهش دهنده کلسترول و کاهش دهنده میزان تری گلیسیرید بوده، با افزایش تولید ادرار در پایین آوردن وزن موثر بوده و کاهش وزن را به دنبال دارد.
آنتی اکسیدان موجود در آن با پیری و چین و چروک پوست مقابله نموده و منبع عالی ویتامین A، B۹ و C بوده است،خشکی و آسیب دیدگی مو را برطرف و خاصیت سم زدایی آن باعث شده که سموم مضر بیماری زا و عامل عفونت را از بدن دفع کند واین گیاه دارویی اشتهاآور نیز بوده و تصفیه کننده خون و هضم کننده غذا محسوب می شود.
گیاه ترشک دارای منبع ویتامین C بوده و بنابراین افرادی که کمبود ویتامین C را دارند این گیاه می تواند برای آنها منبع ویتامین C باشد و علاوه بر آن، این گیاه دارای آهن و فسفر کافی نیز می باشد،همچنین این گیاه دارویی تصفیه کننده و هضم کننده بسیار خوبی نیز می باشد و به خاطر خاصیت تصفیه کنندگی اش برای افرادی که دارای جوشهای موضعی و پوستی هستند بسیار مفید می باشد.این ویتامین برای درمان ناراحتی های ادراری ،اسهال خونی وبیماری های کلیوی ضروری و موثر بوده است.
از نظر طب سنتی دارای طبع سرد و خشک است، انواع ترشک ها حاوی ویتامین ث می بوده در نتیجه مدر نیزاست، همان طور که گفته شد این گیاه خنک کننده و تب‌بر است، تصفیه کننده خون می‌باشد، شادی آور بوده، جهت خنازیر به صورت ضماد اسفاده می شود. جهت رفع بیماری یرقان از دم کرده ریشه آن استفاده و برگ آن به طور مستمر میل گردد،جهت تقویت معده از برگ آن همانند سبزی خوردن به طور مستمر استفاده شود،تقویت کننده کبد بوده.
مصرف این گیاه برای رفع اختلالات خونی، آلرژی های بهاری، سل، غدد لنفاوی گردن، اختلالات حاد پوستی و نوعی بیماری خونی کهناشی از کمبود ویتامین C توصیه می گردد،برای دفع زرداب و کارآیی کبد، کلیه و روده ها موثر بوده، تنظیم کننده طبیعی اسیدمعده بوده،
جهت درمان درد و زخم معده ترشک را پخته با سماق میل ،برای رفع زگیل ترشک را به موضع مالیده شود،خوردن ترشک مقاومت بدن را در مقابل امراض و بیماری ها بالا می‌برد، جهت ورم لثه و دندان که ناشی از کمبود ویتامین ث می‌باشد مفید بوده،افرادی که گواتر دارند از ترشک مانند سبزی خوردن در برنامه غذایی خود استفاده نمایند تا در تسریع درمان بیماری کمک نمایند،
برای رفع تب‌های نوبه حدود ۱۵۰ گرم شیره ترشک را به بیمار طی چند نوبت بدهند، کسانی‌که بیماری کلیه دارند با احتیاط مصرف نمایند زیرا برای بیماران کلیه مضر بوده . جهت رفع بیماری جرب ترشک را بپزید و با آرد تخم کتان و پیه بز ضماد درست نموده و در محل قرار داده شود.
برای درمان سفتی شرائین از ترشک به صورت آش استفاده نموده شود و برای درمان بیماری پیسوریازیس مفید است، برای رفع نارسائی دستگاه دفع ادرار از جوشانده ترشک استفاده شود، سبزی این گیاه باعث هضم غذاهای ثقیل شده، ترشک پاک کننده خوبی بوده و اگر چند برگ ترشک را در شیشه‌ای روغنی بریزید و آب بریزیم روغن آن شیشه را پاک می نماید.
جهت پائین آوردن فشار خون و چربی خون ترشک سبزی مناسبی بوده و به بیماران دارای فشار خون وچربی خون بالا توصیه شده. جهت رفع کم‌خونی از دم کرده ریشه ترشک روزی سه فنجان نوشیده شود این گیاه دارای میزان آهن بالایی است. جهت رفع ترشحات زنانه از این گیاه استفاده ،اما کسانی که اسید اوریک دارند از خوردن این گیاه خودداری نمایند
برای معالجه یبوست صد گرم برگ ترشک، سیصد گرم کاهو، کمی جعفری خشک، یک لیتر آب حدود دویست گرم نان برشته سبوس‌دار با کمی ادویه پخته و هر شب از این سوپ استفاده شود و هر شب یک بشقاب میل گردد و بعد از چند روز یبوست از بین خواهد رفت.
برای پاک کردن لکه جوهر از لباس چند برگ تازه ترشک را به لکه مالیده و سپس با صابون شسته شود این عمل را چند بار تکرار کنید تا کاملاً پاک گردد.جهت تسکین کمردرد از دانه ترشک به صورت دمکرده استفاده کنید اما کسانی که درد مفاصل و یا نقرس دارند از خوردن ترشک خودداری نمایند.
ماسک صورت با گیاه ترشک :جهت جمع شدن و سفت شدن پوست صورت برگ ترشک را له کرده با عرق رازیانه مخلوط کرده به صورت ضماد گذاشته.
طریقه استفاده ترشک:
در میان مردم عشایر مرسوم بوده که از دانه های این گیاه استفاده می کرده و طریقه استفاده ی آن هم به این ترتیب بوده که دانه های این گیاه را می کوبند و پس از مرطوب کردن در محل درد و مفاصل می گذارند و به عنوان تسکین دهنده از آن استفاده می شده است.
نکته مهم درمصرف ترشک: ترشک را نباید در ظروف مسی پخت زیرا باعث مسمومیت می شود.
مضرات مصرف ترشک:
این گیاه به خاطر داشتن اسید اکسولید نباید زیاد و بطور مداوم مورد مصرف قرار گرفته شود، زیرا برای مثانه و کلیه می تواند مضر باشد و برای استفاده موضعی از این دارو اگر برگ یا دانه ی له شده، پخته شده یا جوشانده آن روی دمل ها گذاشته به راحتی درمان شود.
