ویتامین D در حضور نور خورشید ساخته می‌شود؛ به همین دلیل به ویتامین آفتاب مشهور شده است. اگر افراد به اندازه کافی یعنی چیزی در حدود 15 الی 20 دقیقه در روز در مقایل نور آفتاب باشند، طی واکنشی که کلسترول با نور UV خورشید در پوست انجام می‌دهد، می‌توانند این ویتامین را در بدن خود بسازند. در بسیاری از کشورهایی که آفتاب کمتر می‌بابد، ویتامین D به عنوان مکمل به غذاها افزوده می‌شود. ویتامین D تنها ویتامینی است که به آن هورمون می‌گویند؛ زیرا این ویتامین در بدن تولید و سپس وارد خون می‌شود و در نهایت بر روی اندام هدف خود اثر می‌گذارد.
پیش‌سازهای این ویتامین در حیوانات (D3) 7-Dehydrocholestrol و در گیاهان (D2) Ergostrol می‌باشد.
عملکرد ویتامین D چیست؟
این ویتامین نقش‌های متابولیکی ضروری در تامین هومئوستاز کلسیم و فسفر و تمایز سلولی دارد.
محصولات حیوانی، روغن کبد ماهی (غنی‌ترین منبع)، کره، خامه، زرده تخم مرغ، جگر از منابع غنی این ویتامین می‌باشند. شیر مادر و شیر غنی نشده گاو از منابع فقیر این ویتامین هستند. در ایالات متحده آمریکا محصولاتی نظیر شیر، مارگارین، کره، شیر سویا، برخی حبوبات و تمامی محصولات مکمل غذایی نوزادان با ویتامین D غنی می‌شوند.
کمبود این ویتامین در بدن باعث نرمی استخوان یا ریکتز در کودکان و پوکی استخوان یا استئومالاسی در بزرگسالان می‌شود. مسمومیت ناشی از ویتامین D در بدن نیز شامل افزایش کلسیم و فسفر خون، سنگ‌های کلیه، کلسیفیه شدن بافت‌های نرم (کلیه، قلب، ریه و پرده صماخی) سردرد، تهوع، یبوست، افزایش حجم ادرار و افزایش تشنگی می‌شود.
فیزیولوژی ویتامین D3
نور خورشید به هنگام خوردن غذایی که در آن کلسترول دارد، با تابش بر روی پوست و طی واکنش‌هایی، سبب تبدیل کلسترول موجود در غذا به D3 می‌شود. پس از آن ویتامین D3 ساخته شده در پوست به کبد وارد می‌شود و در آنجا توسط آنزیم‌هایی به 25-OH-D3 تبدیل می‌گردد. سپس 25-OH-D3 وارد کلیه شده و در نتیجه عملکرد آنزیم α1-hydroxylase به 1,25-(OH)2D3 تبدیل خواهد شد. 1,25-(OH)2D3 از طریق جریان خون وارد ارگان هدف خود (استخوان یا روده) می‌شود. در استخوان باعث تجزیه بافت استخوانی و افزایش کلسیم خون، در دستگاه گوارش سبب افزایش جذب کلسیم و فسفر غذا می‌شود و در کلیه‌ها بازجذب کلسیم و فسفر ادرار را افزایش می‌دهد. (هومئوستاز کلسیم و فسفر بستگی به وجود این ویتامین دارد.)
در تنظیم کلسیم و فسفر خون، غده پاروتید نیز نقش دارد. کمبود ویتامین D باعث کمبود کلسیم می‌شود که این کمبود کلسیم باعث بروز تشنج در خصوص در بچه‌ها می‌شود.
کمبود ویتامین D و بیماری راشیتیسم
علائم راشیتیسم در بدن: استخوان‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند به تدریج غیرطبیعی می‌شوند، سبب درد استخوان‌ها، حساسیت عضلانی، بروز تشنج به علت میزان پایین کلسیم می‌شود. از علائم دیگر کمبود ویتامین D به Rachitic Rosary می‌توان اشاره کرد که محل اتصال دنده‌ها به استخوان جناغ مثل دانه تسبیح برجسته خواهد شد (Rosary به معنای دانه تسبیح است.) این کمبود همچنین باعث بروز Pigeon Breast یا سینه برجسته خواهد شد. سینه برجسته به علت عدم رسوب کلسیم در استخوان در نتیجه کمبود ویتامین D و به دنبال آن عدم توقف رشد استخوان‌ها و بزرگ شدن استخوان‌ها رخ خواهد داد. بروز Frontal Bossing Of Skull Bone نیز به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی است.
راه های تشخیص کمبود ویتامین D
یکی از راه‌های تشخیص از طریق اشعه ایکس است. با عکس‌برداری از مچ دست مشاهده می‌شود که به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی، مچ دست پهن‌تر از حالت معمول خود می‌باشد. راه دیگر تشخیص کمبود این ویتامین در بدن ارزیابی میزان آنزیم Alkaline Phosphatase است.
ویتامین D و تغذیه نوزادان
شیر مادر تمامی نیازهای کودک به ویتامین‌ها را تامین می‌کند به جز ویتامین D. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، حدودا یکی دوماه بعد از تولید باید از مکمل ویتامین D (قطره ویتامین A-D یا مولتی‌ویتامین) استفاده کنند یا به طور منظم در معرض نور خورشید قرار بگیرند. در صورتی که نوزاد فقط قنداق داشته باشد، هفته‌ای 30 ذقیقه و در صورتی که به طور کامل پوشیده باشد (البته بدون کلاه) هفته‌ای 2 ساعت بایستی در معرض نور خورشید قرار بگیرد. البته کمبود این ویتامین بیشتر در کودکانی دیده می‌شود که در ماه مهر به دنیا می‌آیند (چون به علت سردی هوا تا حدود 7 ماه نمی‌توان او را از خانه بیرون آورد.)
کمبود ویتامین D و استئومالاسی در بزرگسالان
در نتیجه کمبود ویتامین D در بزرگسالان، چگالی استخوانی به طور گسترده کم می‌شود و شکستگی‌های کاذب ایجاد می‌شود. علائم کلینیکی استئومالاسی (پوکی استخوان) شامل ضعف عضلانی و حساسیت استخوان‌ها (از جمله استخوان‌های مچ و ناحیه لگن) هستند. برای جلوگیری از بروز استئومالاسی بایستی میزان مناسبی از ترکیب ویتامین D، Ca و فسفر در رژیم غذایی فرد به کار گرفته شود. همچنین باید هفته‌ای 2 یا 3 بار و هر بار حدود 10 الی 15 دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیریم.
مسمومیت ویتامین D چیست؟
سطح کلسیم و فسفر در اثر مسمومیت این ویتامین به شدت بالا می‌رود و بافت‌های نرم بدن از جمله کلیه‌ها، شش‌ها، قلب و پرده صماخی کلسیفیه می‌شوند. از نشانه‌های کلینیکی مسمومیت این ویتامین می‌توان به سردرد و تهوع اشاره کرد. مسمومیت در نوزادان سبب ناراحتی گوارشی، شکنندگی استخوانی و عقب ماندگی از رشد خواهد شد.
