امروز نظام بانکی کشور با بحران روبرو است و این موضع مورد اتفاق‌نظر همه کارشناسان قرار دارد؛ از طرفی اقتصاد ایران بانک محور است و بازار سرمایه و بازارهای مالی نقش حداقلی در تأمین مالی دارند. امروز 90 درصد تأمین مالی از طریق نظام بانکی انجام می‌شود.
اگر مقصر همه مشکلات اقتصاد ایران را متوجه نظام بانکی ندانیم، اما در شرایط امروز ایران، علت‌العلل رکود و مشکلات اقتصادی، مسائل اجتماعی و فرهنگی و فساد، نظام پولی و بانکی ایران است؛ نظامی که در آن تجارت پول رسماً وجود دارد؛ آن‌هم در یک کشور اسلامی و دارای قانون بانکداری بدون ربا که اجرا نمی‌شود.
این نظام پولی و بانکی به دلیل پرداخت و دریافت سود بانکی بسیار بالا، تولید را در کشور به لحاظ منطقی، بی‌معنا کرده و در حال ورشکستگی است که صورت خود را سیلی سرخ نگه‌داشته است؛ البته اقتصاد ایران مشکلات دیگر هم دارد، اما نقش نظام بانکی در این وضعیت کاملاً مشهود است.
یکی از مشکلات نظام بانکی، نرخ سود بالا است که بانک‌ها به دلیل مطالبات معوق و بدهی دولت و... برای ادامه سرخ نگه‌داشتن صورت خود، به دنبال جذب منابع مردم است؛ در حالی تورم امروز در حدود 8 درصد است، اما نرخ سود بانکی چه در بخش سپرده و چه تسهیلات بیش از 20 درصد است.
در کنار موارد فوق، وجود مؤسسات غیرمجاز نیز آفتی برای بخش پولی کشور است که بارها مسئولان به سپرده‌گذاری این مؤسسات غیرمجاز هشدار می‌دادند، اما امروز مؤسساتی مثل کاسپین هم داریم که دارای مجوز بانک مرکزی است، اما نمی‌تواند پول سپرده‌گذاران خود را برگرداند.
مجوز بانک مرکزی؛ تضمین فعالیت‌های بانک و نتایج عملیات آن نیست
حال چند روزی است که ولی ا... سیف رئیس‌کل بانک مرکزی دائماً به مردم در خصوص سپرده‌گذاری در بانک‌ها و مؤسسات مجاز و دارای مجوز بانک مرکزی نیز هشدار می‌دهد. هشدار نخست این بود که وی خطاب به مردم گفت در بانک و یا موسسه‌ای که بیشترین سود بانکی را پرداخت می‌کند، سپرده‌گذاری نکنید، زیرا امکان ورشکستگی آن وجود دارد.
اما آقای سیف در هفته جاری و دوباره و بازهم از تریبون عمومی خطاب به مردم گفت اعطای مجوز فعالیت توسط بانک مرکزی به مؤسسات اعتباری دارای معنای روشن و تعریف‌شده حقوقی است و در هیچ کجای دنیا، این مجوز به معنای تضمین فعالیت‌های بانک و نتایج عملیات آن نیست که این موضوع باعث ایجاد نگرانی در سپرده‌گذاران شد.
این سخنان آقای سیف باعث بی‌اعتمادی و نگرانی در جامعه شد؛ هرچند بانک مرکزی در مقابل مشکل سپرده‌گذاران موسسه دارای مجوز کاسپین خنثی عملکرد و به‌نوعی این بخش از سپرده‌گذاران را به حال خود رها کرد.
این مواضع رئیس‌کل بانک مرکزی، در حالی است که مردم بر این باورند وقتی بانک مرکزی مجوزی برای بانک و مؤسسه اعتباری صادر می‌کند، باید در خصوص صیانت از سپرده‌های مردم هم پاسخگو باشند.
بانک مرکزی وظیفه دارد بر عملیات بانک‌ها نظارت کند و نسبت به فعالیت آن‌ها هشدارهای لازم را بدهد تا مدیران بانک‌ها به‌گونه‌ای تصمیم‌گیری و اقدام کنند که سپرده‌های مردم قابل بازیافت باشد تا این سپرده‌ها در حاشیه امنیت قرار بگیرند و از آن‌ها صیانت شود.
البته نه در ایران که در جهان، بانک مرکزی ضامن سپرده‌های مردم نیست و مردم یا سپرده‌گذاران بانکی باید ارزیابی نسبی از ریسک احتمالی بانک‌ها داشته باشند و با آگاهی نسبت به سپرده‌گذاری اقدام کنند، اما تفاوتی که دارد اینجا است که بانک مرکزی اطلاعات لازم را برای ارزیابی در اختیار عموم و مردم قرار نمی دهند. یعنی یک فرد برای سپرده گذاری و بررسی بانک هیچ اطلاعاتی ندارد، در حالی که در دنیا تمام اطلاعات به صورت شفاف در اختیار فردی که می خواهد سپرده گذاری کند، قرار می گیرد.
مثلا بانک مرکزی اقداماتی در خصوص رتبه‌بندی بانک‌ها انجام داد که نتایج آن به مردم اعلام‌نشده و یکی از مطالبات از بانک مرکزی بحث رتبه‌بندی بانک‌ها و اعلام نتایج آن به مردم است تا مردم بدانند کدام بانک عملکرد مناسب را دارد، اما هیچ وقت نتایج این رتبه بندی اعلام نشده است که مردم بدانند کدام بانک بهتر است.
بانک مرکزی بر مبنای مجوزی که داده، مسؤولیت دارد
حیدر مستخدمین حسینی، معاون اسبق بانک مرکزی در مورد سخنان آقای سیف، به الف، گفت: بانک مرکزی بر مبنای مجوز فعالیتی که داده، مسؤولیت سیاست‌گذاری و نظارت بر موضوع فعالیتی که بر اساس آن مجوز صادر کرده را به عهده دارد و هر زمان احساس کند بانک‌ها و مؤسسات اعتباری از خط استانداری که تعیین‌شده، عدول می‌کنند، باید برخورد کند.
وی با اشاره به هیئت انتظامی بانک مرکزی، افزود: این هیئت که نماینده دادستان هم عضو آن است، این اختیار را دارد که بدون ارجاع پرونده به قوه قضاییه در مجموعه خودش بررسی و در هیئت انتظامی تصمیم بگیرد. اگر بانک و یا موسسه‌ای در فرآیندِ فعالیت خود انحراف ایجاد کرده است و اینکه این موضوع را به دامان جامعه کشاندند، می‌تواند بازتاب‌های منفی در برداشته باشد.
وظیفه صدوق ضمانت سپرده چیست؟ / حتی مدیران و هیئت‌مدیره بانک‌ها مورد تائید بانک مرکزی هستند
مستخدمین حسینی ادامه داد: نکته‌ای رسانه‌ها و حتی بانک مرکزی به آن کمتر می‌پردازند، صندوق ضمانت سپرده است که سه سال قبل در مجلس تصویب شد که هر بانک و موسسه‌ای 0.25 درصد از مجموعه سپرده‌های جذب‌شده در آن قرار می‌دهند که اگر برای بانک و یا موسسه‌ای مشکلی ایجاد شد؛ این صندوق بتواند به سپرده‌گذاران کمک کند؛ البته این میزان کمک در حال حاضر، حداکثر 100 میلیون تومان است؛ یعنی اگر سپرده‌های جذب‌شده بیش از این رقم تعیین‌شده باشد، نمی‌توان پرداخت کرد و اما صندوق تا 100 میلیون تومان به آن بانک بابت سپرده‌گذاران پرداخت می‌کند.
معاون اسبق بانک مرکزی در مورد سخنان سیف، تصریح کرد: بانک مرکزی اشاره کند که زمانی فرآیند مجوزی اعطا می‌شود، عملیات آن را تضمین نمی‌کنیم، این موضوع را در یک تریبون بیان کردند، البته شاید جمله کامل رسانه‌ای نشده باشد، ولی بانک مرکزی به علت اینکه مسؤولیت سیاست‌گذاری و نظارت بر مجموعه فعالیت بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مجاز را دارد و حتی مدیران و هیئت‌مدیره بانک‌ها را تائید صلاحیت می‌کند و مفهوم این است که پیمانی با مدیران می‌بندد که در چارچوب ضوابطی که تعیین‌شده را رعایت کنند.
به گفته وی، اگر بانک و موسسه اعتباری در چارچوب بانک مرکزی عمل حرکت کند، برای آن موسسه اتفاقی رخ نخواهد داد؛ مانند رعایت شاخص‌هایی مثل کفایت سرمایه، حداکثر تسهیلاتی که بانک می‌توانند پرداخت و یا حتی حداکثر سپرده‌ای که می‌توانند جذب کند؛ یعنی یک بانک و موسسه نمی‌تواند با تبلیغات عجیب‌وغریب هر آنچه منابع می‌خواهد را تجهیز کند و بر مبنای سرمایه خود می‌تواند یک نسبت سپرده‌ها جذب کند.
اگر بانک مرکزی وظیف خود را درست انجام دهد، مشکلی ایجاد نخواهد شد
مستخدمین حسینی اضافه کرد: اگر بانک مرکزی فرآیندِ عملیات بانک‌ها و مؤسسات را به‌خوبی نظارت کند، مشکلی برای ایجاد نخواهد شد و مشکل از زمانی آغاز می‌شود که نظارت بانک مرکزی کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود و حتی نظارت بر بانک‌ها در برخی از مواقع به فراموشی سپرده می‌شود و آن زمان مشکل ایجاد خواهد شد که سپرده‌گذاران زیان آن را می ببیند.
این اقتصاددان و کارشناس مدیریت با اشاره به اینکه در تریبون عمومی اعلام می‌کنند بانک مرکزی مسئولیتی نمی‌پذیرد، تأکید کرد: بنابراین بانک مرکزی اصلاً برای چه چیزی مجوز صادر می‌کند؛ اجازه دهد هر فردی تمایل و توان دارد، بیایید و از مردم پول جمع کند و وام و تسهیلات دهد.
خلبانی که هواپیما را خود هدایت نمی‌کند؛ سقوط خواهد کرد
وی افزود: بانک مرکزی مجوز می‌دهد که تمام فرآیند را تحت کنترل خود دربیاورد و در کوچک‌ترین انحرافی که ایجاد می‌شود مانند یک خلبان، مسئول است. همان‌طور که خلبان نمی‌تواند به مسافران بگوید، مسؤولیت شما با ما نیست و اگر هواپیما سقوط کرد، مقصر نیستم؛ درحالی‌که مسؤولیت پرواز با خلبان است که هواپیما را خوب هدایت کند و مسافران را به مقصد برساند.
مستخدمین حسینی گفت: بانک مرکزی زمانی که مجوزی صادر می‌کند، درواقع تا انتها باید با سپرده‌گذاران و تسهیلات گیرندگان همراه باشد؛ اینکه از زیر بار این مسؤولیت شانه خالی کند به‌هیچ‌عنوان در هیچ کجای دنیا مُد نبود که بیایند و بگویند ما مسئول نیستیم.
معاون اسبق بانک مرکزی تأکید کرد: هیئت انتظامی بانک مرکزی وجود قانونی دارد و در قانون هم پیش‌بینی‌شده که اگر هر بانک و موسسه‌ای در هر مقطعی در اجرای استاندارد و ضوابط، سیاست‌های پولی بانک مرکزی و مصوبات شورای پول و اعتبار کوتاهی کند باید بانک مرکزی وارد میدان شده و اقدامات لازم را انجام دهند.
بانک مرکزی نمی‌تواند از زیر بار مسؤولیت خود فرار کند
وی در مورد اینکه چند گذشته نیز رئیس‌کل بانک مرکزی در سخنانی خطاب به مردم گفت در بانک‌هایی که سود بالایی می‌دهند، سپرده‌گذاری نکنید و ریسک آن‌ها بالا و ممکن است ورشکسته شوند؟ گفت: این‌ها سخنان چه مفهومی دارد؛ این وظیفه مردم نیست که بررسی کنند و به بانک‌های متعدد سرکشی کنند و بدانند کدام بانک سود کمتری می‌دهد و آنجا سپرده‌گذاری کنند و منظور بانک مرکزی این است.
مستخدمین حسینی در پایان عنوان کرد: بانک مرکزی نمی‌تواند از مسؤولیت اصلی خود بر اساس قانون، شانه خالی کند، مسوولیتی که نظارت بر بانک ها است و آن براساس کنترل میزان سپرده قانونی که بانک ها می توانند جذب کنند که بانک مرکزی اطلاعات آن را به‌صورت هفتگی از بانک‌ها و مؤسسات مجاز دریافت می‌کند.
