از جمله کسانی که حق عظیمی به گردن انسان دارد؛ معلم است. شخصیتی که در روایات ما احترام او را در کنار احترام به پدر ذکر کردند. امیر المومنین (علیه السلام) می فرماید: «به احترام پدر و معلم خود، از جایت برخیز، اگر چه فرمانروا باشی».
و یا در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) راجع به حق معلم چنین آمده است: «حق معلم بر تو تعظیم و احترام مجلس اوست و خوب گوش دادن به او و رو کردن به او و بلند نکردن صدایت را برابر او و جواب ندادن سؤالى که از او سؤال مى شود تا خودش جواب گوید، در حضور او با کسى گفتگو مکن و از کسى غیبت مکن اگر بد او را گفتند تو از او دفاع کن عیبش را بپوش مناقبش را اظهار کن با دشمنش منشین و با دوستش دشمنى مکن...».
همانطور که از روایت بر می آید جایگاه معلم جایگاه بلند مرتبه ای است و رعایت شان ایشان بر شاگرد لازم شمرده می شود، اما در طرف دیگر هم شاگردان نسبت به معلم حقوقی دارد که امام سجاد (علیه السلام) آنها را اینگونه بیان می فرمایند: «برای خدا عزّوجلّ در دانشی که به تو ارزانی داشته و از گنجینه های خود بر تو ابوابی گشوده سرپرست آنان فرموده است، پس اگر در آموزش مردم نیکی کنی و با آنان تندی نکرده و تنگدلشان نسازی، خداوند از فضل و کرمش بر دانش تو می افزاید.
و اگر مردم را از دانش خود محروم ساخته، و به هنگام درخواست آموزش آنان را ناراحت کردی، بر خدا سزاوار است که، دانش و صفای آن را از تو باز ستاند و از جایگاه بلندی که در دل ها داری تو را فرود آورد».
اصلا بی احترامی به دیگران و فحش و ناسزا گویی از نظر احکام شرعی جایز نیست و فرقی نمی کند که در حضور دیگران باشد یا در تنهایی. هر چند معلم برای آموزش و پرورش، یعنی برای تربیت دانش آموزان وظایفی دارد، اما زمانی که به آن وظایف عمل می کند، نباید از حدود شرعی تجاوز کند
اعلام موارد تنبیه مجاز در مدارس
آییننامه اجرایی مدارس و مصوبه ۶۵۲ در سال ۱۳۷۹ مربوط به موضوعات اجرایی و بحث تنبیه در مدرسه است؛ در فصل ششم این آییننامه موضوع مقررات انضباطی عنوان و مربوط به دانشآموزان و مسئولان مدرسه است.
در این فصل و از ماده ۷۳ تا ۸۱ موضوع تنبیه عنوان شده است که در آن منظور تنبیه جسمی نیست و به معنای آگاه ساختن قصور و سهلانگاری دانشآموز نسبت به انجام وظایف خودش است؛ مدیر مدرسه هم باید قبل از اعمال هرگونه تنبیه از وضعیت و موقعیت دانشآموز آگاهی داشته باشد و در جستجوی انگیزه و علت تخلف باشد و نسبت به رفع آن اقدام کند.
قانون تنبیه دانشآموزان شرایطی هم برای مدیران مدرسه جهت تنبیه فراهم کرده است که شامل تذکر، اخطارشفاهی در حضور دانشآموزان، تغییر کلاس، اخطارکتبی، اخراج موقت و انتقال به مدرسه دیگر است.
همچنین ماده ۷۷ آییننامه انضباطی مدارس هرگونه تنبیه دیگر از قبیل بدنی و تعیین تکلیف درسی را ممنوع اعلام کرده و نباید در اعمال تنبیهها هم بین دانشآموزان تبعیض و استثنایی قائل شد و انجام تمامی تنبیهها به تفکیک در آییننامه فوق تشریح شده است.
به عنوان نمونه در مورد اخراج و انتقال دانشآموز به مدرسه دیگر که در بند ۶ عنوان شده است، اخراج و انتقال دانشآموز به مدرسه دیگر علاوه بر اینکه باید در شورای مدرسه تأیید شود، موافقت آموزش و پرورش منطقه را نیاز دارد؛ این مورد برای افرادی انجام میشود که تمامی راههای تربیتی در موردش اجرا شده و کارساز نباشد.
حکم بی احترامی و تنبیه بدنی دانش آموزان توسط معلمان:
حضرت آیت الله خامنه ای :
سوال: بی احترامی و ناسزا گویی برخی از معلمین آن هم در سر کلاس و با وجود سایر دانش آموزان چه حکمی دارد؟
جواب: اصلا بی احترامی به دیگران و فحش و ناسزا گویی از نظر احکام شرعی جایز نیست و فرقی نمی کند که در حضور دیگران باشد یا در تنهایی. هر چند معلم برای آموزش و پرورش، یعنی برای تربیت دانش آموزان وظایفی دارد، اما زمانی که به آن وظایف عمل می کند، نباید از حدود شرعی تجاوز کند.
سوال: تنبیه بدنی دانش آموزان توسط معلمان مدرسه بدون رضایت والدین چه حکمی دارد آیا جایز است؟
جواب: معلم مجاز نیست شاگرد را تنبیه بدنی کند و اذن والدین هم در این مورد تاثیری ندارد؛ یعنی اگر پدر و مادر اجازه دادند که بچه ما را بزن، آیا معلم مجاز است؟ نه؛ بنابراین تنبیه بدنی دانشآموزان جایز نیست.
منابع:
رهروان ولایت
دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای،
افکار نیوز
/غررالحکم و دررالکلم، تمیمی آمدی، ص136.
من لا یحضره الفقیه، صدوق، ج2، ص620.