شهرستان نیر یکی از کهن‌ترین شهرهای کشور است و جای پای گذر زمان در گوشه و کنار این شهر باستانی که غبار فرسودگی بر چهره بسیاری از مناطق آن نشسته و سال‌هاست برای شست‌وشوی این غبار چشم‌انتظاری دیده می‌شود.
شهرستان نیر با داشتن آثار تاریخی و باستانی متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، بهشت میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان اردبیل به شمار می رود که امروز به علل مختلف و نبود برخی زیرساخت های نگهداری، زخم تخریب و بی توجهی را بر پیکر خود دارد.
در نواحی شمال غرب سرزمین پهناور ایران شکل غیر عادی متفاوت بخشی از طبیعت با طراحی عجیب و شگفت‌انگیز، چشم انسان را به سوی خود می‌کشد.
دهکده صخره‌ای"آبیزر"با اشکال کم‌نظیر تاریخی و جلوه‌های طبیعی توجه هر انسان کنجکاو را به طرف خود معطوف می‌کند. آبیزر یک دهکده دور افتاده و پنهان از دیده‌ها می‌باشد.
این دهکده صخره‌ای با موقعیت خاص خود بیانگر حوادث و سرگذشت قابل تعمق است. در نگاه اول آثار صخره‌ای آن به چشم نمی‌خورد، اما پس از حضور در محدوده آثار و ابنیه‌های تاریخی که بیشتر در زیر خاک و به صورت خانه‌های زیرزمینی می‌باشند نمایان می‌شوند.
بر طبق شواهد موجود تا دویست یا 300 سال قبل انسانهایی در آن خانه‌ها ساکن بوده‌اند.
روستای آبیزر در ترکیب دهستان یورتچی‌غربی و بخش مرکزی شهرستان نیر واقع شده است.
دهکده تاریخی آبیزر حدود 9/5 کیلومتری با شهر نیر و 1.5 کیلومتر با روستای آبیزر فاصله دارد. گرچه دهکده صخره‌ای در دل صخره‌ها و در پشت قبرستان و تپه نه چندان مرتفعی قرار دارد اما حتی تا چند قدمی نیز قابل رویت نیست، لذا یک مکان کاملاً مخفی و مطمئنی را تشکیل می‌دهد که دارای موقعیت تدافعی خاصی است و از هیچ مکان دیگر راهی برای دستیابی به این محل وجود ندارد.
این دهکده از 13 واحد یا فضای معماری تشکیل شده است.هر واحد بطور مستقل در دامنه یا شیب صخره و رو به جنوب کنده شده‌اند. بعضی از واحدها بصورت منفرد و تعدادی دیگر با توجه به عملکردشان متشکل از چندین قسمت هستند. علاوه بر این در جلوی هر فضای صخره‌ای بقایای دیوار سنگی به چشم می‌خورد که قطر هر کدام به چندین متر می رسد که در حال حاضر تخریب شده‌اند. بنا به دلایل مختلف درگاههای تمام منازل کنده شده رو به جنوب و کوتاه هستند. و کارشناسان دلایل زیر را بر این امر مربوط می‌دانند.
اولاً اینکه این مجموعه در یک سراشیبی کنده‌کاری شده است که به دره‌ای موسوم به باغ دره منتهی می‌شود. با توجه به اینکه در منطقه آذربایجان بخصوص در این نواحی میزان بارندگی زیاد است، لذا دربهای مجموعه در سمتی تعبیه شده‌اند که هیچگونه آبی حاصل از بارندگی به داخل فضاهای ایجاد شده راه نیابد.
ثانیاً کوتاهی و مخفی بودن دربها در امر دفاع از مجموعه در مقابل هجوم دشمنان و حیوانات وحشی از موقعیت بالای دفاعی برخوردارند بدینگونه که استقرار نفرات دشمن فقط در درۀ جنوبی امکان‌پذیر است و بنابر این با حضور مدافعان دهکده در مدخل خانه‌های صخره‌ای امکان نفوذ به آنها برای متخاصمین محال بنظر می‌رسد.
موارد فوق و دیگر اصولی که در ایجاد این آثار رعایت شده است از تبحر پدید آورندگان این اثر کم‌نظیر حکایت می‌کند. تنوعی محسوس در یکایک فضاهای معماری صخره‌ای که دارای پلانی مستطیلی شکل بوده و بعضی از آنها 15 متر طول و حدود 3 تا 5/3 متر عرض دارند دیده می‌شود.
اغلب خانه‌ها و بناهای صخره‌ای این دهکده دارای دریچۀ نورگیر از سقف هستند و این نورگیرها تا حدودی روشنایی لازم فضای داخلی این بناها را که دارای دریچه ورودی کوچکی هستند تامین می‌کنند. و در صورت نبود این نورگیرها بخش اعظمی از فضای این ابنیه‌ها در تاریکی فرو می‌رفتند.
بر اساس تحقیقات بعمل آمده پلان‌های مدور معابد موجود در این دهکدۀ تاریخی، با آیین مهرپرستی مرتبط می‌باشند. این پلانها اغلب بصورت گنبدی شکل در زیر زمین و یا در دل صخره‌ها کنده شده‌اند. علاوه بر دهکدۀ آبیزر در خطۀ آذربایجان به دو نمونه دیگر از این معابد برخورد شده است و ساختمان آنها نیز به مانند معابد دهکدۀ آبیزر مدور و گنبدی شکل هستند و همچنین در دل صخره کنده شده‌اند.
یکی از آنها در دهکده «ورجووی» در نزدیکی مراغه و دیگری در حوالی آذرشهر و در دهکده‌ای به نام «بادام‌یار» یا «قدمگاه» واقع شده‌اند. این معابد در دوران اسلامی نیز بعنوان اماکن مذهبی مورد استفاده واقع شده‌اند. این اماکن معمولاً محل تجمع رهبران و علمای دینی بوده‌اند و در طول تاریخ به جهت سنخیّت با تعالیم ادیانی که در آنها تبلیغ می‌شده، ساختمان داخلی این معابد دچار تغییر و دستکاری شده است.
به ظنّ قوی ساختمان معابد دهکدۀ آبیزر جزء آثار دست نخورده و سالم‌تر در میان معابد مشابه است و با این تعریف شکل اصلی و ویژگیهای کامل معابد مهرپرستی را می‌توانیم در این دهکده صخره‌ای مشاهده کنیم. به همین جهت این دهکده می‌تواند یکی از اماکن مهم برای محققین و پژوهشگرانی باشد که در پی کشف رموز آئین مهرپرستی هستند.
به نظر محققان مجموعۀ دهکدۀ آبیزر در اصل اماکن مذهبی آیین مهرپرستی می‌باشد که با طرح هندسی از پیش طراحی شده در دل صخره‌ها کنده شده‌اند، این دهکده در ادوار مختلف تاریخی به منظورهای مختلف مورد استفاده واقع شده است، در دوره اسلامی بطور مداوم به عنوان اماکن مذهبی و حتّی سکونتگاه بکار رفته است، در نگاه کلّی چنین بنظر می‌رسد که قدمت آن به روزگاران اشکانی و ساسانی برسد. و چنین به نظر می‌رسد که اتاق‌های مدور این اماکن با توجه به عظمتشان از تقدّس والاتری برخوردار بوده‌اند، اتاق مستطیلی شکل محوطه غربی مجموعه بایستی اقامتگاه متولیان معبد بوده باشد، طاقچه‌ها و شکل ظاهری اتاق نشانگر سکونت آنها در آن محل می‌باشد و درب کوتاه آن که در هنگام عبور می‌بایستی بطور خمیده از آن عبور می‌کردند چنین حکم می‌کند که این امر جهت تسلط ساکنین منزل بر غاصبین احتمالی چنین تعبیه شده است.
در محیط دهکدۀ آبیزر تکّه‌های ظروف سفالی متعلق به یک یا دو قرن پیش، بیش از سایر آثار تاریخی خودنمایی می‌کنند و آثار سفالی ادوار مختلف اسلامی مربوط به قرون سوم، چهارم و پنجم هجری نیز به صورت فراوان به چشم می‌خورد. در مواردی نیز آثاری از ظروف سفالی دوران ساسانی و اشکانی نیز در محل دیده می‌شود و همچنین قطعاتی از سفال‌های دوران سلجوقی نیز در آن محل یافته شده است.
قبرستان تاریخی آبیزر نیز در داخل این مجموعه و در نزدیکی روستای آبیزر واقع شده است و دارای دو قسمت می‌باشد.
بخشی از این قبرستان بر روی تپه‌ای واقع شده است که یک بنای خشتی با پلان مستطیل نیز در آن محل دیده می‌شود. این بنا خشتی درست در بالای تپه واقع شده و قبور زیادی با سنگ قبرهای حجاری شده در پیرامون آن جلب توجه می‌نمایند. بنا به اظهارات اهالی منطقه بنای خشتی مذکور به «اجاق آبیزر » یا « آبیزر اوجاغی» معروف است.
بخش دوم قبرستان در قسمت شرقی تپه واقع شده است که یک قبرستان عمومی به نظر می‌رسد و شامل قبور افراد عادی می‌باشد. در مواردی نیز قبوری با سنگهای حجاری شده هم به چشم می‌خورد و هر دو قبرستان در مجموع یک قبرستان وسیعی را تشکیل می‌دهند.
انتهای پیام/
