هجمه فرهنگی،کلاهبرداری،هتک حیثیت و حرمت و بی آبرویی،اغفال و...تنها نمونه ای از آسیب هایی است که در طول سال شاهد بروز آن هستیم که بعضا با ثبت و مفتوح شدن پرونده های قضائی،انتظامی همراه می شود.
یقینا نگاه جنسیتی به کاربران فعال در فضای مجازی،صحیح نخواهد بود زیرا امروزه مرد و زن،دختران و پسران جوان هر یک به فراخور شرایط از فناوری های مورد اشاره بهره می گیرد و در این میان،برخی از کاربران به دلایل خود خواسته یا ناخواسته در مسیری قرار می گیرند که ثمره آن دردسر،مشکلات،چالش ها،صدمات،مخاطرات و آسیب های جدی است.
در ذیل این گزارش تلاش می شود با نگاهی جامعه شناختی در گفت و گو با صاحب نظران حوزه اجتماعی ضریب آسیب پذیری دختران و پسران جوان در فضای مجازی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
*آسیب پذیری دختران و زنان جوان در فضای مجازی بیشتر از پسران و آقایان است
مریم شوکتی،جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی با اشاره به نفوذ فضای مجازی در ابعاد و زوایای متعدد،گوناگون و پیدا و پنهان زندگی انسان اظهار داشت:این پدیده و واقعیت غیر قابل انکار،مرز نمی شناسد و در اقصی نقاط جهان شاهد هستیم فضای مجازی در بخش ها،لایه ها و طبقات گوناگون اجتماعی رسوخ پیدا کرده و طبیعتا جذابیت و کارکرد بسیار مثبت و سازنده این فناوری ها،عاملی است که اقبال بسیاری به این فناوری ها نشان داده شود.
وی افزود:این یک هنجار و قاعده پذیرفته شده است که تمامی اختراعات و بعضا اکتشافات و رشد و گسترش فناوری ها،به تبع نیاز انسان حاصل شده و این ضروریات زندگی است که انسان را برای تامین و تسهیل و فراهم سازی آن به سمت و سوی پژوهش ها و تحقیقات علمی و اختراعات و فناوری های نرم افزاری و یا سخت افزاری سوق می دهد.
شوکتی عنوان کرد:نرم افزارهای ارتباطی و اساسا فضای مجازی نیز از این قاعده مستثنی نیست و این گستره و پهنه عظیمِ رشدِ علمی و تکنولوژیک در جای جای جهان معاصر،بستر ساز تحولات جدی و عمیقی شده که قطعا در دهه ها و سده های آینده از فناوری های مورد اشاره(فضای مجازی و شبکه های اجتماعی)به عنوان یکی از نقاط عطف و تاریخی توسعه و پیشرفت بشری یاد خواهد شد.
جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی گفت:با همه این اوصاف،به موازات دستاوردهای متنوع،متعدد و متکثر فناوری های مذکور،چالش ها و آسیب های نوظهوری نیز بروز پیدا کرده که از بالاترین سطوح و در پایین ترین درجات اجتماعی،باعث مشکلات و نارسایی های جدی شده است.
وی افزود:در این میان،دختران و پسران جوان به عنوان عمده ترین مخاطبان و کاربران اینترنتی یا فعالان فضای مجازی،بعضا متحمل خسارت ها و چالش های جدی می شوند که به اعتقاد برخی کارشناسان،عمق این آسیب ها در دختران یا زنان جوان بسیار بیشتر از پسران و مردان و کاربران جوان فعال در این زیر گروه به نظر می رسد.
شوکتی در تشریح عوامل موثر در بروز آسیب پذیری بیشتر در دختران و خانم های جوان افزود:به واقع فضای مجازی نیز دنباله ای است از واقعیت های جامعه و نمی توان میان این دو تفاوت جدی و قابل توجهی را قائل شد.
جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی عنوان کرد:با پذیرش و تایید این قاعده،بسیاری از مشکلات و آسیب های موجود در فضای مجازی،ادامه مخاطرات و تهدیدات فضای حقیقی و اجتماعی جامعه است.
وی افزود:به تعبیر دیگر می توان اینچنین عنوان کرد،هر آنچه مشکلات اجتماعی کاهش یابد و ناهنجاری های هزینه ساز،کنترل و مهار شود به همان میزان ضریب بروز آسیب های شبکه های اجتماعی با فضای مجازی نیز کاهش خواهد یافت.
شوکتی گفت:با نگاه و تاملی دقیق و عمیق بر واقعیت های اجتماعی جامعه به این موضوع پی می بریم که در عرصه ناهنجاری های اجتماعی نیز زنان و دختران جوان در مقایسه با جنس مخالف با هزینه ها و دشواری های عمیق تری مواجه می شوند.
جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی عنوان کرد:البته تردیدی وجود ندارد،در جامعه ای که با مشکلات و آسیب های اجتماعی دست و پنجه نرم می کند،طبیعتا بستر و زمینه ظهور و بروز ناهنجاری ها و مشکلات رفتاری یا اخلاقی در فضای مجازی با شدت بیشتری همراه می شود زیرا هویت افراد در این عرصه آنچنان که باید محرز، شفاف و روشن نیست و همین امر،عاملی می شود که برخی کاربران مستعد ارتکاب به بزه یا جرایم،از این فضا سوء استفاده نمایند و در جهت اهداف خاص به خود به تحرکات هنجار شکنانه ای مبادرت ورزند.
وی افزود:در چنین شرایطی،برخی از مولفه ها و شاخص های فرهنگی و کیفیت مسائل تربیتی،خانوادگی،ارزش ها و باورهای دینی باعث می شود،کاربران فضای مجازی به فراخور بهره مندی یا برخورداری از مولفه های فوق،در قبال فراز و نشیب های موجود در فضای مجازی،واکنش های متعددی از خود نشان دهند که به واقع نوع تصمیم گیری ها و واکنش های رفتاری در قبال آنچه که در فضای مجازی رخ می دهد،نقش تعیین کننده ای در آسیب پذیری یا مصونیت از مخاطرات موجود در شبکه های اجتماعی و دنیای مجازی ایفا می کند.
شوکتی گفت:یکی از تفاوت های جدی و عمیق میان آقایان و خانم ها یا دختران و پسران جوان به روحیه عاطفی تر و احساسی دختران و زنان معطوف می شود که به واقع این موضوع در فضای مجازی،پاشنه آشیل و زمینه ساز بسیاری از آسیب ها و چالش های مرتبط با این حوزه محسوب می شود.
*اعتماد بی جا،عامل اصلی بسیاری از لغزش ها در فضای مجازی
صدیقه نوبهار،روانشناس و کارشناس علوم رفتاری در تشریح عوامل موثر در آسیب پذیری هر چه بیشتر دختران و خانم های جوان در فضای مجازی در مقایسه با پسران یا آقایان عنوان کرد:البته آمار دقیق و روشنی در این خصوص وجود ندارد که با اتکای به آن بتوان میزان کاربران شبکه های اجتماعی را به تفکیک جنسیتی احصا یا برآورد کرد و متعاقبا بر مبنای آن عمق آسیب پذیری ها را نیز مورد سنجش قرار داد.
وی افزود:با این وجود،بسیاری از کارشناسان معتقدند که مشکلات و صدمات وارده به دختران جوان و عمق تهدیدات فضای مجازی با ضریب هر چه بیشتری متوجه این قشر می باشد.
نوبهار عنوان کرد:نخستین عامل در زمینه سازی بسیاری از فریفتن ها،اغفال ها و مشکلات،ناشی از اعتماد بی جا است و به واقع این موضوع در کنار عدم آشنایی به سواد رسانه ای باعث می شود که دختران جوان با صدمات جدی و عمیقی در این فضا روبرو شوند.
روانشناس و کارشناس علوم رفتاری گفت:هر آنچه در عرصه فراگیری سواد رسانه ای تلاش شود به همان میزان روزنه های اغفال،فریب خوردگی و لغزش در فضای مجازی یا شبکه های اجتماعی کاهش می یابد و در صورت پرداختن هر چه بیشتر نظام آموزشی و پرورشی به آموزش سواد رسانه ای،قطعا بسیاری از چالش ها در این حوزه کاهش خواهد یافت.
