مرتضی رضوانفر - عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که برای مطالعات پژوهشی در تانزانیا به سر می‌برد در ماموریت به سایت تاریخی کائوله (دولت شهر شیرازی) در این کشور گزارش و تصاویری در خصوص این منطقه و آداب و رسوم اهالی آن ارسال کرده است.
در این گزارش آمده است، محوطه شهر تاریخی کائوله یکی از مهمترین سایت‌های تاریخی تانزانیا است که در سال 1964 میلادی در فهرست آثار تاریخی تانزانیا به ثبت رسیده و مورد حفاظت (هر چند ابتدایی) قرار گرفته است. کائوله امروزه به شکل یک روستا و ذیل شهر باگامایو در64 کیلومتری دارالسلام قرار دارد.
شهر بندری کائوله در قرن سیزدهم میلادی توسط گروهی از شیرازی‌های مهاجر و به عنوان یک حکومت محلی تاسیس شد و نزدیک به چهار قرن بندر مهمی برای صدور کالا به سراسر جهان بوده است.
آنچه از این دولت شهر باقی مانده تعداد معدودی ساختمان تخریب شده است که در میان این خرابه‌ها می‌توان به بقایای دو مسجد که محراب و چند دیوار از آن باقی مانده، 22 قبر که عمدتاً به افراد دیوانی و یا روحانیون عالی رتبه تعلق دارد، پایه‌ها و دیوارهای کوتاهی از یک بنا که احتمالاً مدرسه و بنای مسکونی بوده و یک چاه آب که اطاقکی در کنار آن ساخته شده اشاره کرد.
سالم ترین قسمت این محوطه مربوط به همین اطاقک است که در کنار چاه آب قرار دارد و احتمالا قداستی است که اهالی برای این چاه قائل بودند. اهالی منطقه آب این چاه را دارای خواص معجزه آسا می‌دانند و حتی هم اکنون نیز از نقاط مختلف تانزانیا برای استفاده از این آب به کائوله می‌آیند.
این چاه در فاصله حدوداً 50 متری دریا قرار دارد اما دارای آب شیرین و قابل آشامیدن است و همچنین در تمام ایام سال دارای حجم ثابتی است.
مردم معتقدند این آب شفابخش است و معجزات زیادی برای آن بیان می‌کنند. بناهای این محوطه تماما از سنگ‌های مرجانی بنا شده و شبیه به معماری مابقی آثار شیرازی ها در سواحل شرق آفریقا است.
قدیمی ترین مسجد در شرق آفریقا
از دو مسجد موجود در این محوطه، مسجد جنوبی دارای قدمت بیشتری است و در تزئینات آن، مهارت بیشتری بکار رفته است.
رضوانفر - عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ایران در گزارش خود می‌افزاید: به‌گفته راهنمای سایت، برخی از باستان شناسان براساس تعدادی از کشفیات معتقدند قدمت این مسجد به پیش از دولت شهر می‌رسد و احتمالاً در قرن هفتم توسط گروهی از شیرازی‌ها بنا شده که در اینصورت باید گفت این مسجد، می‌تواند قدیمی ترین مسجد در شرق آفریقا باشد.
در قسمت دیوار جنوبی مسجد پلکانی وجود دارد که به احتمال زیاد به عنوان محل اذان گفتن از آن استفاده می‌شده است. در مسجد دیگری به نام مسجد بلوچی ساخته شده در سال 1908 میلادی در شهر باگامایو واقع در 5 کیلومتری کائوله مانند همین پلکان و با همین کارکرد وجود دارد.
چندین مقبره در محوطه وجود دارد که برخی از آنها دارای ستون‌های بلندی است و برخی نیز دارای دیواره‌های کنگره دار، محل‌هایی روی دیوار مقبره‌ها تعبیه شده که ظاهراً محل نصب اشیای خاصی بوده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه گزارش خود می‌نویسد: بر اساس مشاهده چند قبر در روستای بلوچی می‌توان گفت اشیای یاد شده باید کاسه‌های سرامیکی و رنگی بوده باشد که احتمالاً برای تزئین مقبره استفاده می‌شده است.
ظروفی که در موزه کائوله و مقابر بلوچ‌های منطقه وجود دارد غالباً سرامیک چینی است که نشان دهنده ارتباط تجاری کشور چین و کائوله است.
ادامه سنت دیرین شیرازی ها
تمام قبرها دارای کتیبه‌های سنگی و یا گلی بوده است که نام، تاریخ فوت و منصب متوفی را مشخص می کند که، نمونه این کتیبه ها در روستای بلوچی کائوله تا سالها استفاده شده و به نظر می‌رسد ادامه سنت دیرین شیرازی‌ها است.
مقبره‌های مناره دار مربوط به افراد دیوانی و خانواده سلطنتی بوده که براساس موقعیت هریک از افراد، بلندی و تزئینات مقابر تغییر کرده است.
این پژوهشگر در گزارش خود می‌افزاید: براساس گفته راهنمای سایت، بلندترین ستون، متعلق به قبر شیخ علی بن جمعه است؛ وی حاکم و پادشاه حکومت شیرازی‌ها در کائوله بوده و طبق کتیبه ای که قبلا بر روی دیوار مقبره نصب بوده در سن 55 سالگی و در سال 1270 هجری فوت شده است.
در ضلع غربی محوطه، پایه‌های بنای نسبتا بزرگی وجود دارد که ساختار مدرسه و همچنین یک بنای مسکونی را نشان می‌دهد.
براساس گفته اهالی، کلمه کائوله به معنای "برو ببین" است که ظاهراً کنایه از نشان دادن عظمت شهر کائوله در گذشته بوده است. شهر کائوله بعد از قرن شانزدهم به مرور متروک شد تا اینکه مجدداً در قرن 18 مورد توجه عمانی‌ها قرار گرفت. عمانی‌ها لشگری از سربازان بلوچ ایرانی را در این منطقه مستقر کردند که فرزندان آنها هنوز در این منطقه سکونت دارند.
رضوانفر در پایان می‌نویسد :در گفت‌وگویی که با سه تن از اهالی روستای بلوچی در کائوله داشتم، مردم منطقه، خود را از نوادگان این سربازان بلوچی می‌دانند و به ایرانی بودن خود تاکید می‌کنند.
امروزه کائوله یکی از روستاهای شهر باگامایو محسوب می‌شود، بلوچ‌ها در نقاط بسیاری از منطقه باگامایو گسترش یافته و ادامه دهنده فرهنگ شیرازی‌ها بودند، بلوچ‌های منطقه طی تاریخ، خدمات زیادی در حوزه فعالیت‌های فرهنگی، مذهبی و تجاری انجام داده اند که از آن جمله می‌توان به ساخت نخستین مدرسه تانزانیا در منطقه باگامایو و همچنین ساخت بیمارستان و یا مساجد و مراکز عام المنفعه اشاره کرد.
