یکی از مسایلی که همیشه در حوزه مباحث شهری مطرح است و می‌تواند آسیب‌های محیطی و اجتماعی بسیاری ایجاد کند مسأله حاشیه‌نشینی، بافت‌های فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی است که می‌توان با عنوان کلی سکونتگاههای آسیب‌زا از آنها نام برد. هر یک از دولت‌ها با توجه به نوع رویکرد و اولویت‌های خود کمابیش برنامه‌هایی برای کاهش آسیب‌های موجود در این سکونت‌گاه‌ها داشته‌اند اما توجه به این سکونت‌گاه‌ها و صحبت پیرامون آنها توسط مسئولان در دولت یازدهم پر رنگ‌تر شد. صحبت‌هایی که معلوم نیست به اقدام منجر شوند یا خیر.
یکی از اولین مسئولانی که در این دولت از حاشیه‌نشینی، آسیب‌های آن و راهکارهای دولت برای رفع آن صحبت کرد وزیر کشور بود. سال 93 بود که رحمانی‌فضلی حاشیه‌نشینی و سکونتگاههای غیررسمی در شهرهای بزرگ را یکی از معضلات مهم کشور دانست و گفت: مهاجرت مردم از شهرهای کمتر توسعه‌یافته به شهرهای بزرگ در آینده ما را دچار مشکل خواهد کرد زیرا سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه شهرها دارای مشکلات اقتصادی، خدماتی، فرهنگی و ناهنجاری‌های اجتماعی و محل امنی برای بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی هستند.
تشکیل کارگروه ویژه ساماندهی حاشیه‌نشینی
وزیر کشور خبر از تشکیل کارگروه ویژه ساماندهی حاشیه‌نشینی در شهرها داد و اعلام کرد با توجه به این‌که این موضوع یک موضوع میان‌بخشی است و دولت، مجلس و قوه قضاییه باید در ساماندهی آن همکاری کنند، شورای اجتماعی، کارگروهی برای سیاست‌گذاری و تدوین احکام قانونی برای ساماندهی این مسأله ایجاد کرده است.
رحمانی‌فضلی همچنین اظهار داشت: علی‌رغم این‌که برنامه‌های کوتاه‌مدت برای ساماندهی حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ در اولویت است اما برنامه‌های بلندمدت نیز در این زمینه تدوین خواهد شد تا در برنامه ششم توسعه گنجانده شود.
فهیمه فرهمندپور؛ مشاور وزیر کشور در امور زنان نیز از حوزه رویکرد جنسیتی نگاهی به مسأله حاشیه‌نشینی داشت و رصد مسایل خاص زنان و خانواده در مناطق حاشیه‌نشین را از جمله فعالیت‌های وزارت‌خانه متبوع خود دانست که با کمک و همکاری کارشناسان حوزه زنان وزارت‌خانه‌های بهداشت، علوم، آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی انجام می‌شود. او ناامنی، مشکلات زنان سرپرست خانوار، پایین بودن شاخص‌های سلامت و رفاه و زنانه شدن مهاجرت و حاشیه‌نشینی را از مشکلات مناطق حاشیه‌ای دانست و گفت: سلامت، بهداشت، آموزش و امنیت زنان و دختران در مناطق حاشیه‌ای در کارگروه تحکیم و تعالی خانواده شورای اجتماعی کشور مورد بررسی قرار گرفتند.
وضعیت بهداشت و درمان در حاشیه شهرها
دکتر هاشمی؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یکی دیگر از مسئولانی بود که در خصوص حاشیه‌نشینی و وضعیت سلامت در مناطق حاشیه‌ای شهرها صحبت و اعلام کرد بار بیماری‌هایی که از حاشیه شهر به داخل شهر پمپاژ می‌شود زیاد است و باید به آسیب‌های مختلفی که در حاشیه شهرها برای مردم به‌وجود آمده، توجه داشت. او وضعیت ارایه خدمات اولیه بهداشتی مانند واکسیناسیون را در مناطق حاشیه‌نشین مثبت ارزیابی کرد و موضوع بیمه حاشیه‌نشینان را نیز مسأله‌ای حل‌شده دانست.
وزیر بهداشت در خصوص سایر خدمات این وزارت‌خانه برای حاشیه شهرها گفت: در برخی از مراکز حاشیه شهرها برای کسانی که در آستانه ازدواج هستند، معتادهای تزریقی و گروه‌های دیگری از مردم کلاس‌های آموزشی برگزار می‌شود. در برخی از استان‌ها نیز امکانات خوبی برای خانم‌هایی که در معرض آسیب بودند فراهم شده تا از مسیر نامناسبی که در آن قرار گرفته بودند خارج شوند.
ارایه بسته‌های حمایتی مواد غذایی در میان حاشیه‌نشین‌ها
وزارت‌خانه دیگری که بنا به مأموریت‌های تعریف شده خود در حوزه حاشیه‌نشینی مسئولیت برعهده دارد، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. ربیعی، وزیر کار معتقد است حاشیه‌نشینی یک آسیب اجتماعی نیست بلکه یک مسأله است و ما باید در آسیب‌انگاری برخی از مسایل تجدیدنظر کنیم. او برنامه ایجاد اشتغال فراگیر فقرزدا و حفظ نیروهای شاغل برای جلوگیری از گسترش جامعه بیکار را از جمله فعالیت‌های این وزارت‌خانه برای رفع مشکلات حاشیه شهرها ذکر کرد و افزود: در بخش تغذیه افراد حاشیه‌نشین نیز بسته‌های حمایتی مواد غذایی میان آنها توزیع کرده‌ایم.
در این میان، شهیندخت مولاوردی؛ معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده به‌عنوان متولی اصلی حوزه زنان و خانواده در کشور توسعه نامتوازن و مهاجرت را سبب توسعه حاشیه‌نشینی دانست و یکی از برنامه‌های دولت در برنامه ششم را رسیدگی به مسایل حاشیه‌نشینی و زنان حاشیه‌نشین عنوان کرد.
تفاهم‌نامه معاونت زنان با وزارت راه و شهرسازی
معاونت امور زنان و خانواده همچنین، در خردادماه سال 94 تفاهم‌نامه‌ای با وزارت راه و شهرسازی در خصوص برنامه‌های ویژه برای زنان و خانواده در محدوده بافت‌های فرسوده و سکونتگاههای غیر رسمی شهرهای کشور را به امضا رساند که هدف از انعقاد این تفاهم‌نامه، سیاست‌گذاری واحد مدیریتی و اجرایی در راستای عملیاتی کردن برنامه‌های ویژه زنان و خانواده در محدوده بافت‌های فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی شهرها به‌منظور اثربخشی آنها در جهت کاهش آثار زیانبار ناشی از مسایل حاکم بر سکونتگاههای غیررسمی و بافت‌های فرسوده بود.
چه اقداماتی در راستای تفاهم‌نامه معاونت زنان انجام گرفته است؟
مولاوردی، اسفندماه همان سال یعنی چند ماه پس از امضای تفاهم‌نامه در رابطه با اجرای آن گفت: براساس این تفاهم‌نامه تاکنون چند برنامه توسط وزارت راه و شهرسازی به‌صورت پایلوت و با محوریت توانمندسازی زنان اجرا شده و از این پس نیز این برنامه‌ها را توسعه خواهیم داد.
مونا عرفانیان؛ مشاور وزیر راه و شهرسازی در امور زنان نیز چند ماه بعد خبر از برگزاری جلساتی در راستای اجرای تفاهم‌نامه در این وزارت‌خانه داد و بیان داشت: در وزارت راه و شهرسازی ستادی با عنوان «ستاد ملی بازآفرینی شهری» وجود دارد که جلسات آن هر دو هفته یک‌بار در وزارت‌خانه تشکیل می‌شود و تعدادی از نمایندگان وزارت‌خانه‌ها و سایر دستگاه‌هایی که هر یک مسئولیت‌هایی در رابطه با بافت‌های ناکارآمد برعهده دارند، در این جلسات حضور پیدا می‌کنند. ریاست این ستاد با وزیر راه و شهرسازی است و اعضای آن تعدادی از وزرا هستند که معمولا نمایندگان آنها در جلسات حضور پیدا می‌کنند. پیرو تفاهم‌نامه‌ای که با معاونت امور زنان و خانواده امضا شده است، نماینده‌ای از این معاونت همیشه در جلسات حضور می‌یابند. در اولین جلسه افتتاحیه این ستاد خانم مولاوردی حضور داشتند و در جلسات بعد همیشه یکی از معاونان ایشان شرکت می‌کنند.
او افزود: در هر جلسه یکی از استان‌ها گزارش مبسوطی راجع به بافت‌های ناکارآمد و اقداماتی که در این بافت‌ها انجام می‌شود، ارایه می‌دهد. همچنین، یکی از وزارت‌خانه‌ها یا دستگاه‌ها و یکی از سمن‌ها یا مؤسسات غیردولتی فعال در این حوزه، نیز گزارشی ارایه می‌دهند. به این ترتیب، در هر جلسه گزارش مبسوطی راجع‌به بافت‌های ناکارآمد یک استان ارایه می‌شود و فرصت بسیار خوبی است تا معاونت امور زنان و خانواده از زوایای مختلف استانی، دولتی و غیردولتی در جریان مسایل بافت‌های ناکارآمد قرار گیرد. معاونت امور زنان و خانواده از ما خواست چند پروپوزال ارایه دهیم تا براساس آنها چند طرح پایلوت به‌صورت مشترک به اجرا درآید. 2 پروپوزال تقریبا آماده شده و احتمالا یکی از طرح‌های پایلوت در خراسان رضوی انجام می‌شود. از سوی دیگر، با هماهنگی‌های صورت گرفته برنامه‌های آموزشی مشترک را آغاز می‌کنیم و درصدد هستیم در بحث‌های نرم‌افزاری تعامل بیشتری با هم داشته باشیم.
اقداماتی که متناسب با جمعیت بالای حاشیه‌نشین‌ها نیست/ نتایج غیرشفاف
با مروری اجمالی بر صحبت‌های مسئولان در خصوص حاشیه‌نشینی به نظر می‌رسد هنوز اقدام عملی و مؤثری در زمینه رفع آسیب‌های موجود در این مناطق صورت نگرفته و حرف‌ها و شعارها رنگ و بوی اجرای متناسب با جمعیت حدوداً 10 میلیونی حاشیه‌نشین را به خود نگرفته است. اقداماتی هم که از انجام آنها صحبت شده، شفاف نیست و گزارش آماری و دقیقی از آنها ارایه نشده است. انتظار می‌رود مسئولان بخش‌های مختلف با نگاهی اصولی و کارشناسانه در پی حل مشکلات موجود در این حوزه باشند، مشکلاتی که تنها به این جامعه آماری بالا ختم نخواهد شد و سایر بخش‌های جامعه را نیز متأثر می‌کند.
