تحصیل در مدرسه برای دستیابی به حداقل مدرک از نگاه جوانان امروزی ــ دیپلم ــ آنقدرها که ما به اصطلاح شهرنشین‌ها تصور می‌کنیم، آسان نیست. بسیاری از دانشآموزان این سرزمین برای تحصیل باید رنج و سختی‌هایی را به جان بخرند، سختی‌هایی که به دلیل محرومیت‌ها نصیبشان شده است.
دانشآموزان مناطق روستایی دوره ابتدایی را در کلاس‌های چندپایه به پایان می‌رسانند، کلاس‌های چندپایه اصطلاحاً به کلاس‌هایی گفته می‌شود که دانشآموزان چند پایه به عنوان مثال اول، دوم، سوم و چهارم دبستان و گاه شش پایه دوره ابتدایی در یک کلاس درس حضور دارند و توسط یک معلم آموزش می‌بییند و گاه به دلیل عدم تحقق کیفیت آموزشی، دانش‌آموز با سطح توانایی بسیار پایین به پایه‌های بالاتر می‌رود.
پس از اتمام دوره ابتدایی، ممکن است در روستای محل زندگی دبیرستانی وجود نداشته باشد بنابراین دانشآموزان باید کیلومترها آن‌طرف‌تر به دبیرستان روستای مجاور بروند که در سال‌های اخیر با قطع سرویس مدارس، این مسیر پیاده طی می‌شود. مدارس شبانه‌روزی نیز گزینه دیگری برای ادامه تحصیل دانشآموزان روستایی است که دور از خانواده به صورت شبانه‌روزی در مدرسه‌ای دورتر از روستای محل زندگی خود حضور می‌یابند.
گاه به دلیل همین سختی‌های دوران تحصیل و از سوی دیگر وضعیت نامناسب اقتصادی خانوار و شرایط فرهنگی حاکم، دانشآموزان قید تحصیل را می‌زنند و این وضعیت در میان دانشآموزان دختر بیشتر محسوس است، شرایطی که علی‌اصغر فانی وزیر آموزش وپرورش در رابطه با آن عنوان می‌کند: خانواده‌ها نسبت به تحصیل دانشآموزان به ویژه دختران ویژه در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته توجه داشته باشند و تلاش آموزش و پرورش براین است که هیچ دانش‌آموزی به دلیل نبود امکانات از تحصیل بازنماند.
فضای فرسوده مدارس بخش دیگری از مشکلات تحصیل دانشآموزان در مناطق محروم و روستایی است اغلب مدارس در این مناطق قدمت بسیار بالایی دارند و هر لحظه امکان فرو ریختن ساختمان مدرسه وجود دارد.
طبق اعلام مسئولان آموزش و پرورش یک سوم مدارس کشور تخریبی هستند و بیشترین مدارس تخریبی در استان سیستان و بلوچستان قرار دارند به گونه‌ای که حدود 18 هزار کلاس درس در این استان وجود دارد که 6 هزار کلاس درس تخریبی است.
علیرضا راشکی مدیرکل نوسازی مدارس استان سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه حدود 6 هزار و 200 کلاس درس دیگر در سطح استان سیستان و بلوچستان تخریبی و 597 کلاس نیز خشتی و گلی است، می‌گوید: کلاس‌های درس خشتی و گلی عمدتاً در مناطق روستایی و محروم از توابع سراوان، راسک، سیب و سوران، قصرقند و جاسک مشاهده می‌شود. مدارس خشتی و گلی بعد از مدارس کپری نابسامان‌ترین فضاهای آموزشی استان سیستان و بلوچستان هستند.
تحصیل در کپر ــ غیراستانداردترین فضای آموزشی ــ بخش دیگری از سختی‌هایی است که دانشآموزان مناطق روستایی به ویژه در استان‌های محروم کشور از جمله جنوب کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خوزستان با آن مواجهند.
آنگونه که مدیرکل نوسازی و تجهیز مدارس استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: یک هزار مدرسه کپری در سطح استان وجود داشت که از سال 86 87 و ابتدای 88 در دستورکار قرار گرفت و موفق شدیم آنها را جمع‌آوری و مدارس استاندارد را جایگزین آنها کنیم اما هم‌اکنون شاهد کلاس‌های دری کپری هستیم به دلیل آنکه شرایط اقلیمی زندگی مردم ایجاب می‌کند که در برخی موارد جابه‌جا شوند یا در بعضی روستاها به دلیل جذب دانشآموزان بازمانده از تحصیل‌و نبودن فضای آموزشی لازم، کلاس درس کپری ایجاد شده و مهر امسال حدود 50 کلاس درس کپری به ما گزارش شده است.
اگرچه سال‌هاست، دولت‌های مختلف از ضرورت تحقق عدالت آموزشی به منظور توجه بیشتر به وضعیت تحصیل دانشآموزان در مناطق محروم سخن می‌گویند اما مصوبات و نتایج جلسات صرفاً روی کاغذ باقی می‌ماند و داستان محرومیت همچنان ادامه دارد. البته خیران برای حمایت از وضعیت مدارس در مناطق محروم کشور آستین‌ها را بالا زده‌اند و با همراهی آنها 110 مدرسه در سواحل مکران ساخته می‌شود.
دو سالی است که در بودجه مصوب آموزش‌وپرورش بندی تحت عنوان کیفیت بخشی با اعتبار معادل 300 میلیارد تومان لحاظ شده است که از این رقم، 50 میلیارد تومان به بحث توسعه عدالت آموزشی اختصاص دارد اما این مبلغ برای محرومیت زدایی از آموزش‌وپرورش در مناطق روستایی بسیار ناچیز است.
به نظر می‌رسد در شرایطی که مصوبات و اعتبارات دولتی ناتوان از رفع محرومیت به ویژه در بحث مدارس مناطق محروم کشور است نقش‌آفرینی خیران و حمایت آنها از تحصیل دانشآموزان به ویژه در استان‌هایی همچون سیستان‌وبلوچستان می‌تواند نقش مهمی داشته باشد.
در ذیل تصاویر و فیلم دو مدرسه (خشتی و گلی و کپری) را در بخش‌های روستایی و محروم استان سیستان و بلوچستان مشاهده می‌کنید. مدارسی که با گذشت 13 روز از بازگشایی مدارس هیچ کتابی در بین دانشآموزان آنها توزیع نشده بود.
این دانشآموزان که در سخت‌ترین شرایط به تحصیل مشغولند، در نقطه‌ای از همین سرزمین زندگی می‌کنند اما محرومیت‌های استان سیستان و بلوچستان، مدارس را نیز بی‌نصیب نگذاشته است.
این مدارس در بخش مرزی آشار از شهرستان مهرستان قرار دارد، عبدالوهاب حسینی‌نژاد یکی از معتمدان بخش آشار می‌گوید: محور مواصلاتی مهرستان ــ سرباز بخاطر پیچ و‌خم‌های خطرآفرین باعث شده که این بخش مرزی رونق اقتصادی پیدا نکند. متأسفانه سال‌هاست که هیچ اقدامی در خصوص بازسازی و حتی لکه‌گیری مناسب از جانب مسئولان ذیربط صورت نگرفته است.
گتان نیز روستای دیگری است با جمعیت 20 خانوار است که اهالی آن کپرنشین هستند. مسیر این روستا نیز صعب‌العبور بوده و فاقد فضای آموزشی و آب شرب آشامیدنی است.
دوست محمد آسکانی یکی از اهالی روستای گتان که 68 سال سن دارد، می‌گوید : دور بودن بخش مرزی آشار و همچنین روستای گِتان نباید دلیلی بر عدم توجه مسئولان و نادیده گرفتن مردم منطقه باشد. با وجود 23 دانش‌آموز تاکنون هیچ معلمی به این روستا نیامده و دانشآموزان در بلاتکلیفی هستند. همچنین تاکنون هیچ مسئولی به این روستا نیامده تا حرف دل ما را گوش دهد.
