آنچه از آن به عنوان طلای کثیف نام می‌برند، در واقع بزرگ‌ترین معضل زیست بوم جهانی است؛ زباله! موادی زائد، متعفن و در مواردی بسیار خطرناک و مانا. امروزه به طور میانگین در سطح جهان، روزانه بیش از 5/3 میلیون تن انواع زباله تولید می‌شود. در این میان بیشترین و خطرناک ترین پسماندها را مواد پلاستیکی و انواع آشغال های صنعتی شامل می شوند که تنها توسط انسان‌ها تولید شده و به طرز دهشتناکی هم در طبیعت ماندگاری دارند. عمر طولانی و آفت زیان بار این نوع از پسماندهای انسانی، نه تنها به محیط زیست و زیست بوم گیاهی و جانوری صدمات جبران ناپذیری وارد می آورد، بلکه جمع‌آوری و امحای آن هم به طور روزانه هزینه‌های سرسام آوری را باعث می شود.
تولید زباله اساسا فرایندی گریزناپذیر است، اما در این روند می شود با تمهیداتی هر چند ساده، از حجم گسترده و فزاینده آن کاست. هر چند نوع و میزان تولید زباله در جوامع کمتر توسعه یافته با جوامع پیشرفته متفاوت است، اما تفاوت در اینجاست که در کشورهای توسعه یافته قریب به 80درصد از انواع پسماندها بازیافت می شود و از این طریق آسیب کمتری به زیست بوم و محیط زیست طبیعی وارد می آید. این در حالی است که بازیافت زباله در کشوری چون ایران، تنها بالغ بر هشت درصد است و در نتیجه قریب به 90درصد پسماندهای شهری، صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی در کشور با روش هایی نامناسب و از جمله دفن و یا سوزاندن امحا می شوند؛ اتفاقی که علاوه بر آسیب های زیست محیطی، بسیار خطرناک و هزینه بر هم هست.
زبالههای گران
80میلیون ایرانی به طور متوسط هر روز بالغ بر 50هزار تن زباله تولید می کنند. در این میان، یاسوج با تولید روزانه 1250 گرم زباله به ازای هر نفر و کرمانشاه با تولید روزانه 700گرم زباله به ازای هر نفر از جمعیت در رتبه های اول و دوم کشوری در این زمینه قرار دارند. همچنین تهرانی ها به طور متوسط روزانه بالغ بر هفت هزار تن زباله تولید می کنند که با احتساب جمعیت 10میلیونی این شهر، سرانه هر تهرانی بالغ بر 700گرم در روز می شود. حسین جعفری، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران اواخر سال گذشته گفت:«این حجم از پسماند از نظر مقیاسی معادل سه زمین فوتبال استادیوم آزادی به ارتفاع هر کدام نیم متر خواهد شد.» بنا بر اعلام این سازمان، قریب به سه هزار ماشین جمع‌آوری زباله در سطح تهران و هر کدام سه نوبت در شبانه‌روز اقدام به جمع‌آوری زباله می کنند. بنا بر گفته جعفری، جمع‌آوری زباله های تهران به طور روزانه بالغ بر یک میلیارد و 500هزار تومان هزینه در بر دارد که طی یک سال به بیش از 547میلیارد تومان بالغ می شود. به عبارت دیگر، هزینه امحای زباله هر فرد از جمعیت 13میلیون تهرانی در یک سال بالغ بر 42هزار تومان می شود. بر این اساس، دفع و امحای زباله در کل کشور هر ساله عددی بالغ بر 3هزار و 360میلیارد تومان هزینه ایجاد می کند. این در حالی است که پسماندهای متعفن در کشورهای توسعه یافته خود منبعی از درآمدهای پایدار محسوب می‌شوند؛ اما به نظر می رسد سهم ایران از طلای کثیف، زیان‌های مالی و زیست محیطی است؛ آسیب‌هایی که خود نیز هزینه‌های مجدد و مضاعفی را ایجاد می کنند.
مافیای زباله
در حالی که جمع آوری و امحای زباله روزانه هزینه‌های هنگفتی را به مدیریت شهری در سطح کشور تحمیل می کند، عمده سود از «زباله گردی» را مافیایی غریب به جیب می زنند که خود در سایه است و دستان زباله گردانی اغلب کودک، سودهای سرشاری را نصیب آنها می کند. اواخر سال گذشته بود که رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران عنوان کرد:« فقط 100میلیارد تومان بابت بازیافت زباله از پیمانکاران نصیب شهرداری شده است.» رحمت‌ا... حافظی در حالی این مطلب را گفته که اعتقاد دارد، بیشترین سود از محل زباله ها و پسماندها را مافیای زباله‌گرد حاصل می کند. این عضو شورای شهر پیشتر گفته بود که درآمد سالانه تنها یک نفر از مافیای زباله در یک سال چند برابر این مقدار می شود. چنانچه ظرفیت‌ها در حوزه بازیافت و یا تفکیک زباله ها در مدیریت شهرهای کشور عملیاتی شود، هر ساله می توان از محل انواع زبالههای شهری که شامل پسماندهای خانگی، ساختمانی و تجاری می شود، مبالغ بسیاری کسب کرد. بنا بر اعلام کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، از 100میلیارد تومانی که در این بخش ها از سوی این کمیسیون برای سال 94در نظر گرفته شده بود، تنها 32میلیارد تومان وصول شده است؛ این در حالی است که مشخص نیست از حدود 145میلیارد تومانی که در این بخش ها برای امسال از سوی این کمیسیون درخواست شده است، چه مبلغ تا پایان سال 95وصول شود.
تولید برق از زباله
بعد از آنکه در سال 92تولید برق از زباله های سوزانده شده در کوره های زباله سوز در تهران آغاز شد، حالا سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران استفاده از شیوه‌های نوین بازیافت پسماندهای شهری را آغاز کرده است. به گفته حسین جعفری، در سال گذشته بخش بزرگی از زباله های دریافت شده در مجتمع آراد کوه به «کودهای کمپوست» تبدیل شده است و مابقی آن که مواد برگشتی تحت عنوان « ریجکت» هستند در «نیروگاه پسماندسوز» تبدیل به برق شده اند. با اینکه تلاش‌هایی برای بازیافت زباله ها شهری در دستور کار شهرداری ها قرار گرفته است، اما همچنان شیوه مرسوم در خصوص مدیریت پسماندها و زباله ها، یا دفن آن است و یا سوزاندن آن. در این میان، برخی از واحدهای تاسیس شده به منظور بازیافت زباله های پلاستیکی نیز در سال های گذشته تاسیس شده اند که بنا بر گزارش سال 2014گاردین، از چرخه عمل خارج شده اند. این روزنامه در گزارش خود نوشت:« بنا بر برآورد کارشناسان، تاسیس هر واحد بازیافت PET (بازیافت بطری های پلاستیکی) در ایران حدود 3تا 15میلیارد تومان هزینه در بر دارد؛ با این وجود حدود 70درصد از این واحدها طی شش سال گذشته یا تعطیل شده اند و یا به دست مافیای زباله در ایران افتاده‌اند.» به این ترتیب، لازم است ضمن تغییر رویکرد در موضوع مدیریت پسماندها و زباله ها، فکری هم به حال این نوع از تاسیسات معطل مانده بشود.
طلای کثیف را دریابید
هنگامی که در ابتدای امسال، گروهی از فعالان «طلای کثیف» هندی و چینی به ایران سفر کردند، تنوع و قابلیت زباله های ایرانی چنان برایشان جذاب بود که خواهان خرید آن شدند. پیش از این نیز، مافیای زباله ایران، در صنعت PET قاچاق گسترده ای را به سوی چین سامان داده بودند. گاردین در گزارش سال 2014خود نوشت:« مافیای زباله در ایران بطری های پلاستیکی استفاده شده را به صورت تکه های کوچک می برند و با کشتی به چین می فرستند. در چین PET به فیبرهایی تبدیل می شود که در تولید کامپیوتر کاربرد دارد.» بعد از این بود که نمایندگان مجلس دهم به فکر احیای صنعت طلای کثیف در کشور افتادند. 26تیر امسال سخنگوی کمیسیون عمران اعلام کرد:« مجلس در برنامه ششم توسعه و بودجه 96زیرساخت‌های قانونی، اجرایی و مالی شکل‌گیری صنعت طلای کثیف را احیا می‌کند.» این در حالی است که تنها استفاده بازیافتی از زباله در ایران منحصر به تولید کود می شود که آن هم به دلیل وجود خرده شیشه در آن، مورد استقبال کشاورزان قرار نگرفته است. اما حالا صدیف بدری می گوید:« اگر بخش خصوصی فعال در حوزه بازیافت زباله مشوق‌های قانونی و مالی لازم را داشته باشد، صنعت طلای کثیف در ایران نیز با استقبال سرمایه‌گذاران روبه‌رو خواهد شد.»
