اواخر فروردین امسال سیلاب وارد تالاب بین‌المللی هامون شد و مدتی ادامه یافت، یک ماه بعد محیط زیست اعلام کرد که 35 درصد از هامون آبگیری شده و وضعیت تالاب نسبت به 2 سال اخیر بهتر شده است.
در همین برهه زمانی مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان ادعا کرد که مرحله تکمیلی حفظ و احیای تالاب هامون آغاز شده و گفت: «به برکت لطف خداوند و یاری مسئولین بخش اعظمی از برنامه‌های مورد پیش‌بینی برای حفظ و احیای تالاب هامون به سرانجام رسیده و در مسیر انجام اقدامات حفظ و احیاء تالاب از مرحله پایه عبور کرده و شرایط برای ورود به مرحله انجام اقدامات تکمیلی فراهم شده است.»
اما این اظهار نظر محیط زیست دو ماه هم دوام نیاورد و بخش قابل توجهی از هامون خشکید، بر اساس گزارش‌های غیررسمی این خشک شدن نابهنگام تالاب هامون سبب شد تا میلیون‌ها ماهی در بستر تالاب تلف شوند.
مرگ دو میلیون ماهی در تالاب هامون
اگرچه اداره کل شیلات سیستان آمارهای ماهی‌هایی که از تالاب نجات‌یافته و به استخرهای پرورش ماهی منتقل شدهاند را بیش از 250 هزار قطعه عنوان کرده اما از پاسخ به تعداد ماهی‌های تلف شده در هامون طفره می‌رود.
محبعلی سیستانی، مدیرکل شیلات سیستان با بیان اینکه تعداد ماهیان تلف شده در تالاب هامون مشخص نیست، گفت: تاکنون 350 تن ماهی خشک از تالاب هامون جمع آوری شده و به کارخانه‌های تولید پودر ماهی ارسال شده است.
وی با بیان اینکه اکثر ماهیان تالاب هامون حدود 150 تا 200 گرم وزن دارند، افزود: سال گذشته 500 تن ماهی خشک از تالاب جمع آوری شده که با وضعیت مطلوب آبگیری تالاب هامون، پیش بینی می شود امسال بیشتر از سال گذشته ماهی خشک جمع آوری شود.
براساس گفته‌های شیلات سیستان می‌توان برآورد کرد که تاکنون نزدیک به 2 میلیون قطعه ماهی در تالاب هامون تلف شدهاند که این آمار افزایش خواهد یافت. البته پیش از این، با فروکش کردن جریان آب در رودخانه هیرمند، میلیون ها بچه ماهی در رودخانه‌های محلی تلف شدند.
رهاسازی آب به هامون بعد از مرگ ماهیان
انتشار خبر تلف شدن ماهیان در شبکه های اجتماعی و رسانه های مجاز سبب شد تا محیط زیست سیستان و بلوچستان پس از مرگ ماهیان، 40 میلیون مترمکعب آب از سدهای چاه نیمه روانه تالاب هامون کند. به اعتقاد کارشناسان رهاسازی این مقدار آب، بعد از اینکه اکثرماهی ها تلف شده اند، فرار از بار مسئولیت این فاجعه زیست محیطی است، والبته اگر این مقدار آب به موقع هم روانه تالاب هامون می شد، نمی توانست مانع مرگ ماهیان شود، چرا که 40 میلیون مترمکعب آب، تنها 0.03 درصد تالاب هامون را سیراب می کند. یعنی تالاب هامونی که با 12 میلیارد مترمکعب آبگیری می‌شود، با این 40 میلیون مترمکعب هیچ اتفاقی برایش نمی‌افتد و حتی نمی‌تواند آن را نمناک بکند.
به عقیده بسیاری از کارشناسان، محیط زیست سیستان و بلوچستان اقدام قابل توجهی برای مدیریت تالاب هامون در زمان سیلاب‌های رودخانه هیرمند(فروردین‌ماه) انجام نداده است، چراکه مدیریت تالاب و جلوگیری از پخش آب در بستر هامون نیازمند اعتبار است که برای تالاب هامون نیز چند سال است اعتبار خاصی پرداخت نشده و این موضوع محیط زیست را در مدیریت آب در تالاب دچار مشکل کرده است.
مردم محلی می‌گویند: محیط زیست اکنون چوب فقدان مدیریت آب در بهار امسال را می‌خورد، مسئولان این دستگاه می توانستد به جای روانه کردن آب به هر سه تالاب هامون صابوری، پوزک و هیرمند، بخش‌هایی از یک یا دو تالاب را برای چند سال زنده نگاه دارند.
بدعهدی افغانستان در پرداخت حق آبه هیرمند
خشکی تالاب هامون که اردیبهشت امسال به عنوان دوازدهمین ذخیره گاه زیست کره در فهرست یونسکو ثبت‌شده، لایه‌های دیگری نیز دارد. این تالاب به دلیل تخلفات افغانستان در اجرای معاهده آب هیرمند و بستن تعدادی سد و همچنین منشعب کردن نهر و رودخانه غیرمجاز از این رودخانه در حال خشک شدن است.
دکتر عیسی ابراهیم‌زاده، استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان در این رابطه گفته که دولت افغانستان از سال 1351 تاکنون تعداد زیادی نهر و رودخانه غیرمجاز از رودخانه هیرمند منشعب کرده است که این موضوع سبب شده تا میزان آب ورودی به ایران به‌شدت کاهش یابد و هامون خشک شود.
تعدادی از نماینده‌های مجلس ایران معتقدند افغانستان سال‌هاست سیلاب‌های غیرقابل کنترل خود را حق آبه ی ایران قلمداد می کند در صورتیکه بر اساس معاهده تقسیم آب هیرمند، سیلاب‌های ورودی به ایران حق آبه نیست، حق آبه سیستان حقی است که باید برای همیشه در رودخانه هیرمند جاری باشد.
در همین رابطه حبیب الله دهمرده، نماینده زابل در مجلس شورای اسلامی گفته است: «هویت سیستان به هیرمند وابسته است اما کشور همسایه این امکان را از منطقه گرفته است بنابراین، قرارداد با افغانستان برای آب هیرمند با اراده‌ی قوی مجالس ایران و افغانستان، ممکن خواهد شد و مقام رهبری در مورد حق آبه ی هیرمند تأکید بسیار زیادی دارند.»
