دریاچه خزر که حدود 370 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و به عنوان بزرگترین دریاچه جهان به ان دریا نیز می خوانند ، هم اینک بر اثر وضعیت اب و هوایی و کاهش ابهای ورودی به این دریا در حال تحلیل رفتن است .
از سوی دیگر افزایش الودگیهای محیط زیستی ناشی از دخل و تصرفات انسانی ، برداشت هرج و مرج گونه نفت ، افزایش کشورهای حاشیه از دو به پنج کشور وبی نظمی ، عدم نظارت و پایش محیط زیستی متشکل از سوی این کشورها باعث شده تا این دریا به شدت الوده شود که تبعات بسیاری برای ساکنان حاشیه ان داشته و از ملموس ترین ان تخریب محیط زیست انسانی و کاهش صید ماهیان خاویاری و استخوانی است.
20 سال عقب گرد سطح آب خزر
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر مستقر در مازندران از پایین آمدن آب دریای خزر به عنوان یکی از نگرانی های این دریا نام برد و گفت که در 180 سال اخیر کاهش چهار متری آب این دریا رخ داده است .
داریوش یوسفی کبریا در گفت وگو با خبرنگار ایرنا به شتاب گیری پایین آمدن آب دریای خزر در سال های اخیر اشاره کرد و افزود : 140 سانتی از این پایین آمدن آب دریای خزر مربوط به 20 سال اخیر است .
وی ادامه داد : از دست دادن یک سانتی متر آب دریای خزر معادل از دست رفتن یک سانتی متر تامین آب شرب مورد نیاز استان های مازندران ، گیلان و گلستان است .
***گرمایش جهانی زمین عامل اول و آخر نوسان آب
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر از گرمایش جهانی زمین به عنوان اصلی ترین و مهمترین عامل تاثیر گذار بر چالش پایین آمدن آب دریای خزر نام برد و افزود : نتیجه معکوس میان افزایش دما وکاهش ذخایر آبی اثرات خود را بر این دریا گذاشته است .
وی که از نتیجه این اثرات با عنوان ' تبعات شدید ' نام می برد ، ادامه داد : خشک شدن خلیج گرگان در منطقه شرق این دریا بر اثر کاهش اب باعث شده تا رسوبات جمع شود .
یوسفی کبریا در توصیف نوع رسوباتی که در حال شکل گیری در این خلیج است ، گفت : حالت این رسوبات گلی و متشکل از خاک های رس و ریزدانه است .
***کانون جدید ریزگردها در کشور
وی سرنوشت پیش روی خلیج گرگان را همردیف با دریاچه ارومیه اعلام کرد و افزود : با تشکیل این رسوبات نگرانی جدید تر در حوزه محیط زیستی در کشور به نام ریزگردهای خلیج گرگان تشکیل شده است .
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر ادامه داد : با خشک شدن تدریجی و تداوم این روند در خلیج گرگان مشکلات بزرگ ریزگردها که در غرب کشور ایجاد شد این منطقه از شمال کشور را نیز تهدید می کند .
وی پیکان آسیب ریزگردهای خلیج گرگان بر بدنه کشاورزی بخش هایی از نوار شمالی کشور اعلام کرد .
***ساخت و سازها ، پیش روی های خطرساز
یوسفی کبریا به دیگر چالش دریای خزر اشاره کرد و گفت : پسروی آب دریای خزر زمینه ساز پیش روی های دست ساخت انسان ها از نوع ساخت وساز شده است .
وی ادامه داد : عقب نشینی آب دریای خزر و افزایش ساحل دریا باعث شده تا جولانگاه جدید تغییر کاربری و ساخت و سازها ایجاد شود .
به گفته مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر ساخت و ساز در سواحل زمینه ساز بروز تهدیدات زیست محیطی و سرازیر شدن پساب های خانگی شده است .
براساس آمارهای رسمی سواحل ایرانی دریای خزر با تولید سالانه بیش از 400 میلیون متر مکعب فاضلاب مواجه است .
وی عزم همگانی برای حفظ و نگهداشت دریای خزر را ضروری دانست وادامه داد : دریایی که مرز و منافع مشترک میان کشورهای آذربایجان، ایران، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه است باید اقدامات مشترکی برای ان صورت بگیرد .
یوسفی کبریا افزود : امضای 'کنواسیون تهران' و لازم الاجرا شدن آن به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی برای این دریا است
به گفته وی کشورهای حاشیه دریای خزر باید به این تعهدات پایبند باشند و این پایبندی مسائل مفاد تعهدنامه می بایست از سوی دستگاه های اجرایی مرتبط برای حفظ زیست محیطی آن عملی شود .
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر پای ثابت و مهم برای حفاظت از دریای خزر را مردم دانست و ادامه داد : رعایت نکات بهداشتی و پرهیز از دفع فاضلاب ها و زباله در این دریا در این روند تاثیرگذار است .
***بازتاب های زیست محیطی آلاینده های دریای خزر
مدیر کل محیط زیست مازندران تغییرات اقلیم و نوسانات آب دریای خزر را با اثرگذاری گسترده ای خطاب کرد که می تواند بر اقتصاد، فعالیت های کشاورزی، واحدهای صنعتی، تصفیه فاضلاب، آب شیرین کن ها ، خطوط ارتباطی و واحدهای مسکونی مستقر در منطقه تاثیر بگذارد .
ناصر مهردادی ورود فاضلاب و پسماند در حاشیه دریای خزر را به عنوان معضل پیش رو و همیشگی برشمرد و ادامه داد : ورود حجم بالای فاضلاب اعم از شهری، صنعتی و کشاورزی به این دریا ، گونه های جانوری موجود در آنرا تهدید می کند.
وی متولی جمع آوری زباله و فاضلاب در سواحل دریا براساس چهارچوب و شرح وظایف اداره کل محیط زیست ندانست و گفت : هرچند بر این روند نظارت و کنترل لازم از سوی این نهاد صورت می گیرد .
مهردادی به نزدیکی زیاد چند شهر بزرگ مازندران به دریا به عنوان مساله پیش روی این دریا نام برد و ادامه داد : قرار داشتن این شهرها منجر به دپوی زائد الوصف زباله ها می شود .
وی که به طور نمونه میزان زباله تولیدی شهر محمودآباد یکی از شهرهای مسافر پذیر و ساحلی مازندران را روزانه کمی بیشتر از 50 تن اعلام کردو ادامه داد : با توجه به مسافر پذیر بودن این شهر زباله تولیدی روزانه تا چندین برابر در ایام تعطیلات و حضور مسافران اضافه می شود .
وی افزود: بنابراین به صورت غیر مستقیم حجم بسیار زیادی از فاضلاب و شیرابه زباله را به دریای خزر وارد می کنیم که یک فاجعه زیست محیطی برای این دریا است.
به گفته کارشناسان با توجه به نوپایی کشورهای حاشیه خزر و تلاش این کشورها برای توسعه به هر قیمت و از سوی دیگر هرج و مرج ناشی از نبود نهادهای نظارتی ، حجم عظمیی از زباله انسانی و ساخت و ساز در ساحل در این کشورها نیز دریای خزر را تهدید می کند.
حوضه آبریز دریای خزربا وسعت سه و نیم میلیون کیلومترمربع در محدوده کشورهای آذربایجان، قزاقستان، روسیه، ایران و ترکمنستان قرار گرفته است.
بیش از 130 رودخانه به این دریا منتهی میشوند که در میان آنها رودخانه ولگا در روسیه از نظر رژیم آبدهی مهمترین رودخانه در حوضه دریای خزر بوده و رودخانه کورا در آذربایجان از نظر درجه اهمیت در اولویت دوم قرار دارد.
کشورهای حاشیه دریای خزر در سال 1382 کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزرموسوم به 'کنوانسیون تهران' را امضاء کردند و از 21 مردادماه 1385 لازم الاجرا شدن این معاهده را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن می گیرند.
مشکلات و چالش های پیش روی این اکوسیستم مهم طبیعی پنج کشور جهان هرچند با نامگذاری روزی با عنوان روز دریای خزر نمی تواند رفع شود اما نامگذاری یک روز به نام این دریا تلنگری به وجدان های مردم کشورهای حاشیه این دریا برای حفظ آن است .
