همه‌گیری پایان ایدز از چه سالی در ایران آغاز شد؟ وضعیت فعلی آمار این بیماری ویروسی در کشور چگونه است؟ آخرین برنامه ایران در زمینه پیشگیری از ایدز چیست؟ در گزارش زیر نگاه کوتاهی به تاریخچه ایدز و وضعیت فعلی و آینده این بیماری در کشور داشته‌ایم.
همه‌گیری ابتلا به ویروس ایدز در ایران، از اوایل دهه ۱۳۶۰ در میان بیماران هموفیل دریافت کننده فراورده‌های خونی مانند فاکتور ۸ و فاکتور ۹، که از اروپای غربی وارد کشور می‌شد به طور پنهان و بی سروصدا شروع شد.
در سطح جهانی، با شناخت بیماری ایدز در سال ۱۹۸۱ و کشف ویروس ایدز (HIV) در سال ۱۹۸۳، انتقال ویروس ایدز از راه خون آلوده و تماس جنسی با افراد مبتلا به اچ آی وی مشخص شد. ضمنا در سال ۱۹۸۵ با کشف تست‌های سرولوژیک برای تشخیص اچ آی وی و ایدز، راه برای پیشگیری و کنترل ایدز هموارشد.
همراه با شناسایی اچ آی وی و ایدز به عنوان یک بیماری قابل انتقال از خون آلوده، غربالگری خون و فراورده‌های خونی در بسیاری از کشورهای دنیا بویژه کشورهای پیشرفته آغاز شد. در نتیجه با تهیه فرآورده‌های خونی حرارت دیده، گام‌های موثری در پیشگیری از انتقال اچ آی وی در دریافت کنندگان خون و فرآورده‌های خونی برداشته شد.
در ایران اولین مورد ایدز در سال ۱۳۶۵ در یک کودک پنج ساله هموفیلی تشخیص داده شد. با بررسی تمام افراد هموفیلی در کشور که تعداد آنها در آن زمان به حدود ۲۰۰۰ نفر می‌رسید و همه آنها نیز از فاکتورهای خونی ۸ و ۹ وارداتی استفاده کرده بودند، مشخص شد که حدود ۱۵ درصد از آنان به ویروس ایدز (HIV) مبتلا شده‌اند.
موج دوم همه‌گیری از اوائل دهه ۱۳۷۰ در میان معتادان به مواد مخدر تزریقی به علت استفاده از سرنگ و سوزن مشترک شروع و دامنه آن به زندان‌ها کشیده شد؛ به طوری که در شروع این موضوع، بیش از ۸۰ درصد از مبتلایان به اچ آی وی را معتادان تزریقی تشکیل می‌دادند.
با ایجاد کلینیک‌های مثلثی (با هدف پیشگیری از ایدز، اعتیاد و بیماری‌های آمیزشی) که در کرمانشاه شروع شد و به سایر نقاط کشور توسعه یافت، برنامه پیشگیری و کنترل ایدز با استقبال بیشتری روبرو شد و با ایجاد مراکز مشاوره و تست داوطلبانه در اغلب استان‌ها و شهرستان‌های کشور همراه با توزیع سرنگ و سوزن یکبار مصرف در زندان‌ها و ترویج برنامه‌های آموزشی و اطلاع رسانی، موفقیت بیشتری در کاهش آسیب در معتادان تزریقی و جلوگیری از انتشار وسیع اچ آی وی و ایدز در جامعه به دست آمد، به طوری‌که درصد مبتلایان به اچ آی وی و ایدز در اثر اعتیاد تزریقی از بیش از ۸۰ درصد در اوائل دهه ۱۳۷۰، به کمتر از ۶۰ درصد در حال حاضر کاهش یافت.
و اما موج سوم ایدز
طی چند سال اخیر با توجه به متداول شدن مصرف مواد محرک صنعتی از نوع آمفتامین‌ها و متافتامین‌ها که منجر به رفتارهای جنسی مهار گسیخته‌ای می‌شوند، درصد موارد ابتلا به علت تماس جنسی به ویژه در جوانان رو به افزایش است و به شروع موج سوم همه گیری ناشی از تماس جنسی دامن زده است.
در صورت عدم توجه به مشکل اعتیاد به مواد محرک‌های جدید مانند آمفتامین‌ها و متافتامین‌ها، به علت افزایش روابط جنسی پرخطر بویژه در جوانان، این نگرانی وجود دارد که در طی چند سال آینده موج سوم همه گیری اچ آی وی و ایدز که از تماس جنسی مهارگسیخته ناشی خواهد شد، جای خود را در جامعه بویژه در میان جوانان و نوجوانان باز کرده و مشکلات جدیدی را برای کشور به وجود آورد.
لازمه موفقیت در مبارزه با اچ آی وی و ایدز ایجاد عزم ملی، همکاری قوی بین بخشی، مشارکت فعال جامعه، وضع قوانین لازم برای حمایت از افراد مبتلا به اچ آی وی و ایدز به منظور جلوگیری از انگ و تبعیض، همکاری نزدیک بخش خصوصی و سازمان‌های غیر دولتی با بخش دولتی، احساس مسئولیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و بطور کلی بسیج همگانی جامعه است.
حال ضمن حفظ دست‌آوردهای پیشین در جلوگیری انتشار اچ آی وی و ایدز در بین معتادان تزریقی که لازمه آن توسعه و تقویت مرکز کاهش آسیب و مراکز مشاوره و تست داوطلبانه است، در شناسایی افراد پر خطر، تشویق آنان به انجام مشاوره و تست داوطلبانه، کشف موارد جدید ابتلا و درمان تمام افراد واجد شرایط با داروهای ضد ویروس ایدز ضروری است؛ زیرا با انجام این کار علاوه بر اینکه به افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک می‌شود، به علت کاهش بار ویروس در بدن افراد تحت درمان، خطر انتقال ویروس به سایرین نیز تا ۹۵ درصد کاهش می‌یابد. به این ترتیب از نظر جلوگیری انتشار ویروس در سطح جامعه موفقیت قابل توجهی بدست خواهد آمد.
سال ۲۰۳۰، پایان همه‌گیری ایدز
رییس اداره ایدز وزارت بهداشت، فروردین ماه امسال اعلام کرد از سال ۶۷ تا اول مهرماه ۹۴، ۳۰هزار و ۱۸۳ مورد این بیماری در کشور شناسایی شده است که ۶۷ درصد انتقال از طریق اعتیاد تزریقی و ۱۸ درصد از طریق جنسی صورت گرفته است. از میان کل موارد ابتلا به ایدز در سال ۹۳ نیز، ۴۱ درصد از طریق اعتیاد تزریقی و ۳۶ درصد از طریق جنسی صورت گرفته است. همچنین ۱۵ درصد از کل آمار افراد مبتلا به ایدز از سال ۶۷ تا ۹۴ را زنان و ۸۵ درصد را مردان تشکیل داده‌اند.
ایران همراه با سایر کشورها در راستای اهداف بین المللی خود، برای رسیدن به پایان همه‌گیری ایدز تا سال ۲۰۳۰ متعهد به انجام سه هدف شده است. شناسایی ۹۰ درصد موارد آلوده به ایدز، مراقبت و درمان ۹۰ درصد موارد مبتلا و همچنین درمان ۹۰ درصد از افرادی که حجم ویروس در بدن آنها به حدی رسیده که قابلیت انتقال و عفونت‌زایی به دیگران را نداشته باشد؛ سه هدف اصلی این برنامه هستند.
بازنگری دستورالعمل‌های مراقبت و درمان اچ آی وی ایدز و بیماری‌های آمیزشی با آخرین اطلاعات علمی روز و همچنین پیشنهاد بخش‌های علمی و بین المللی صورت گرفته است. بر این اساس اطلاعات به دست آمده از گزارشات اجرایی، تطبیق و تدوین شده است.
آموزش پیشرفته پزشکان درمانگر ایدز و ارتقای کیفیت فعالیت‌ها و برنامه‌های کاهش آسیب از برنامه‌های آینده برای پیشگیری از گسترش ایدز در کشور است که جمعیت‌های کلیدی مثل معتادان تزریقی که در معرض خطر انتقال جنسی اچ آی وی / ایدز هستند را هدف گرفته است.
