در چهارمین شب از هفته فیلم ناصر تقوایی، فیلم «ای ایران» محصول سال 1368 در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران به روی پرده رفت.
در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور همایون اسعدیان، رضا درستکار، مرضیه وفامهر و کیوان کثیریان برگزار شد. از دیگر چهره‌های حاضر در این برنامه می‌توان به ناصر چشم‌آذر، کتایون ریاحی، بابک صحرایی، علی علایی و.. اشاره کرد. چشم‌آذر از خاطراتش در ساخت موسیقی این فیلم گفت و ریاحی تقوایی و کیارستمی را حافظ و سعدی زمانه توصیف کرد.
یک «ناخدا خورشید» برای یک عمر کاری کفایت می‌کند
در ابتدای این نشست اسعدیان از علاقه خود به سینمای تقوایی گفت و ادامه داد: «در زمان ساخت فیلم «ای ایران»، دوستان ما در آنجا حضور داشتند و من نیز به بهانه دیدار با آنها به ماسوله می‌رفتم تا کار تقوایی در پشت صحنه را ببینم. فیلم در چنان شرایط دشواری ساخته شد که به‌دلیل بارش برف شدید ناچار شدند آن را طی دو سال بسازند.»
وی افزود: «تقوایی در ساخت فیلم آن‌چنان وسواس و دقت‌نظر و پافشاری داشت که حتی وقتی از فارابی تماس گرفتند و از مهلت یک‌هفته‌ای برای اتمام فیلم گفتند، تقوایی بی‌توجه به این حرف‌ها و در پاسخ، صرفا از آنها خواست 20 حلقه نگاتیو بیشتر با خود به ماسوله بیاورند. او با همین دقت‌نظر و وسواس «دایی جان ناپلئون» و «ناخدا خورشید» را ساخته است. یک «ناخدا خورشید» با آن استحکام و ساختار، برای تمام عمر کاری یک کارگردان کفایت می‌کند.»
اسعدیان ادامه داد: «پلان‌ها و قاب‌بندی‌های «ای ایران» درخشان است و میزانسن‌هایی که به‌ظاهر خیلی ساده هستند، از قضا پیچیدگی‌های بسیاری دارند. در هر نمای ساده، دقت‌نظر فراوانی صرف شده است. ماسوله جایی کوچک است و تقوایی برای ساخت فیلم، تمام شهر را به‌هم ریخته بود؛ این به توانایی او در چیدمان صحنه برمی‌گردد و کار او واقعا قابل‌تقدیر است.»
تقوایی گنج سرزمین ایران است
پس از آن درستکار به ویژگی‌های سینمای تقوایی پرداخت و گفت: « تقوایی یک اثر تاریخی است، همان‌طور که شادروان کیارستمی، مهرجویی، کیمیایی و.. گنجینه‌ها و آثار ملی ارزشمند ما محسوب می‌شوند. تقوایی در فیلمسازی هم‌چون یک گنج برای این سرزمین است و امیدوارم سایه‌اش بر سر ما باقی بماند.»
این منتقد سینمایی ادامه داد: «فیلم‌های تقوایی پر از غزل است و همین باعث هویت هنری او شده و تقوایی را به یک گنج تبدیل می‌کند.»
هنرِ پویا موجب امنیت مستدام جامعه است
در ادامه وفامهر به ویژگی آثار تقوایی پرداخت و گفت: «ناصر تقوایی در آثارش همواره به نسبت میان نهاد قدرت و جامعه توجه داشته است؛ در «آرامش در حضور دیگران» می‌بینیم که چطور سرهنگ و خانواده‌اش دچار فروپاشی روانی می‌شوند. رابطه مرد خانواده و زن در «نفرین»، رابطه پلیس و ژاندارمری با صادق و قتل در «صادق کرده»، رابطه آژان‌ها و قاچاقچی‌های فقیر در «ناخدا خورشید»، رابطه بین مرد و زن در «کاغذ بی‌خط» و رابطه بین کالا و رسانه و در نهایت سرمایه‌داری و انسان در «کشتی یونانی». «ای ایران» از این منظر که بررسی نهاد قدرت را از سطح ساختارهای خانواده فراتر برده و گسترش اجتماعی داده، اثری شاخص محسوب می‌شود.»
تقوایی و کیارستمی، حافظ و سعدی زمانه خود هستند
کتایون ریاحی نیز که در میان تماشاگران فیلم حضور داشت، در صحبت‌های کوتاه خود گفت: «افتخار شاگردی تقوایی را داشته‌ام اما هم‌چون بسیاری از هم‌نسلان خودم، آرزوی کار کردن با او را دارم و این آرزو هم‌چنان با من همراه است. خیلی امیدوارم که با حضور تقوایی، این خرد زنده و قدرت و شهامت را وارد سینما کنیم. نمی‌دانم چرا از تاریخ خودمان عقب می‌افتیم و خودمان را تکرار می‌کنیم؟ شاید دلیل این نخبه‌کشی‌ها، این است که یادمان می‌رود این افراد چه کسانی هستند. تقوایی و کیارستمی، حافظ و سعدی زمانه خود هستند.»
سرود «ای ایران» در عرض 16 ساعت نوشته شد
ناصر چشم آذر نیز به روند ساخت موسیقی فیلم و سرود «ای ایران» اشاره کرد و گفت: «برای انجام اینکار، به چند نفر از آهنگسازان پیشنهاد شد آهنگ مورد نظر خود را ارائه دهند. استاد فریدون ناصری و ارسلان کامکار نیز آهنگ‌هایی ساختند، اما از خوش شانسی‌ام بود که در نهایت این مسئولیت به گردن من گذاشته شد. برای اینکار لازم بود در محل فیلمبرداری نیز حضور داشته باشم و با بچه‌ها تمرین کنم. این کار با ارکستر سمفونیک تهران ضبط شد و یکی از دشواری‌های کار برای من این بود که سازها آکوستیک بودند. بخش‌هایی از موسیقی که به‌صورت سولو توسط شادروان حسین سرشار نواخته می‌شد را با همکاری زنده‌یاد سیاوش زندگانی تدارک دیدیم. اما در دیگر بخش‌های فیلم کاملا با تقوایی هماهنگ بودیم، چرا که منشا من برای موسیقی فیلم کارگردان است. این دو نیرو باید در هم ادغام شوند و کارگردان است که تایید نهایی را می‌دهد.»
این موسیقیدان ادامه داد: «ای‌کاش حالا که به مناسبت بزرگداشت تقوایی فیلم «ای ایران» به نمایش در آمده، در نشستی با حضور کسانی هم‌چون احمد پژمان، کامبیز روشن‌روان، فرهاد فخرالدینی و.. تغییرات صورت گرفته در شعر و ملودی سرود «ای ایران» در فیلم مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت؛ اینکه آیا این تغییرات موثر واقع شد؟ آیا مورد استقبال صدا و سیما و رسانه‌ها قرار گرفت؟ آیا اساسا نیازی به این تغییرات بود؟ به عقیده خودم سرودی که برای این اثر تدارک دیدم، از ارزش و منزلت ملی برخوردار بود که منشأ آن نیز به اثر ماندگار روح‌الله خالقی و اجرای زیبای بنان برمی‌گردد. در حالی‌که برای نوشتن سرود فیلم تنها 16 ساعت وقت داشتم که زمان بسیار کوتاهی است.»
