داشته‌های موشکی ایران/از مهلک ترین موشک ایرانی تا تیغ تیز فاتح

در بخش دوم نیز به ماجرای اعزام جمعی از نیروهای سپاه به سوریه و گذراندن دوره آموزش موشکی و از طرفی دریافت اولین موشک‌های اسکاد از لیبی و شلیک آنها به سوی عراق و سپس به ماجرای امتناع افسران لیبیایی و دست به کار شدن افسران موشکی سپاه پرداختیم.

** نگاهی کوتاه به بخش نخست: ارتش ایران اگر چه تجهیزات و ادوات زیادی در اختیار داشت که می‌توان گفت که این ادوات و تجهیزات قابل توجه بودند، اما از نقص‌هایی هم رنج می‌برد که از آن جمله می‌توان به عدم در اختیار داشتن تکنولوژی و زیر ساخت لازم برای تولید موشک و یا حتی خرید موشک به عنوان سلاحی که بتوان با آن دشمن را در دور دست‌ها هدف قرار داد، اشاره کرد.

با این وجود، سپاه دست به اقدامی اولیه زد و برخی مناطق مرزی عراق از جمله برخی مناطق شهر بصره را با شرایط خاص مدنظر امام (ره)، با توپخانه‌ هدف قرار داد اما این کفایت نمی‌کرد چرا که صدام این پاسخ را اصلا پاسخ نمی‌دانست چه رسد که بخواهد به آن واکنش هم نشان دهد. از طرفی، توان توپخانه‌ای کشور هم محدود بود و برد توپخانه‌ها هم آنقدر نبود که بتوان از یک حدی بیشتر، مواضع بعثی‌ها را هدف قرار داد.

چند سال از جنگ گذشته و صدام اگر چه در نبردهای زمینی ناکامی‌های زیادی داشته اما با موشک‌هایش خیلی‌ها را نگران کرده است و مسئولان تنها راه چاره را یافته بودند اما برای عملی‌کردنش راهی طولانی و سخت در پیش بود، راهی به سوی موشکی شدن ایران.

بر این اساس بود که شورای عالی امنیت ملی وقت تصمیم می‌گیرد که 13 نفر از یگان توپخانه سپاه به فرماندهی جوانی به نام حسن طهرانی مقدم جدا شده و برای گذراندن آموزش نظامی عازم سوریه شوند، تا بتوانند پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، اولین یگان موشکی ایران را راه‌اندازی کنند.

** نگاهی کوتاه به بخش دوم: پس از اینکه در سال 62 موشک‌باران شهرهای کشور شدت گرفت و تلفات بالایی بر جای گذشت و موجی از ناامیدی در بین مردم ایجاد شد، مسئولان کشور به این نتیجه رسیدند که پاسخی در خور و در همان سطح به ارتش عراق بدهند، پاسخی که با امکانات در حد صفر و بدون حتی یک نیروی متخصص، در وهله اول غیر ممکن به نظر می‌رسید.

قرار بر این شد که ابتدا، محسن رفیق دوست وزیر وقت سپاه در سفر به سوریه، موضوع موشکی را با حافظ اسد رئیس جمهور وقت این کشور در میان بگذارد و از وی طلب موشک کند. اما سوری‌ها چون ذخایر موشکی‌شان در اختیار خودشان نبود و افسران روس‌ این موشک‌ها را کنترل می‌کردند، نتوانستند به ایران موشک بدهند اما حافظ اسد وعده آموزش موشکی به نیروهای ایرانی را می‌دهد.

سپس در سفر یک هیئت ایرانی به سرپرستی محسن رفیق دوست وزیر وقت سپاه به لیبی، ایرانی‌ها از معمر قذافی درخواست موشک اسکاد بی می‌کنند که قذافی نیز می‌پذیرد و در چند نوبت مجموعا 30 موشک اسکاد به ایران می‌دهد و اولین موشک‌ها به سوی مواضع عراقی‌ها شلیک می‌شود.

(مشروح بخش دوم را اینجا بخوانید)

**بخش سوم: پایان جنگ؛ آغاز گام‌های موفق موشکی

8 سال جنگ تحمیلی علیه ایران در سال 67 پایان یافت اما یگان موشکی سپاه پاسداران همچنان پابرجا ماند، با توانی ابتدایی در حوزه موشکی و راکتی. این باعث شد که مسئولان با تجربه گرانقیمتی که از سال 63 تا 67 (دوران تشکیل یگان موشکی سپاه) به دست آورده بودند، موضوع افزایش توان موشکی را در دستور کار قرار دهند.

مسئولان در دوران جنگ به عینه، داشتن توان موشکی و نیاز کشور به این سلاح را دیدند و این موضوع باعث شد که بیشتر توان کشور در حوزه نظامی در دوران پس از جنگ تاکنون، معطوف به توان موشکی شود. حالا از آن روزی که جنگ پایان یافته تا کنون، ایران به خاطر اراده یک جمع 13 نفره به عنوان پایه گذاران توان موشکی کشور، یکی از توانمندترین کشورهای جهان در حوزه طراحی و تولید موشک‌های بالستیک است.

در ذیل، نگاهی گذرا و بسیار کوتاه به بخشی از توان موشکی کشور و داشته‌های ایران در حوزه موشکی داریم.

*** شهاب 1، 2 و 3

اولین موشک بالستیک ایران شهاب 1 دارد که نمونه ارتقا یافته موشک بالستیک اسکاد - بی و حاصل تجربه و کار تخصصی متخصصان ایرانی روی موشک اسکاد بود. شهاب 1 اما خیلی در منظر جهانیان مهم نبود و ایرانی‌ها هم خیلی خودشان را معطل این موشک نکردند، چون بردش به نسبت دیگر موشک‌ها خیلی زیاد نبود و البته خطای زیادی هم داشت لذا نیاز به یک موشک جدید در سازمان رزم موشکی ایران به شدت احساس می‌شد تا اینکه تیم موشکی به فکر تولید موشکی جدید افتاد.

کار روی شهاب 1، با تولید موشک شهاب 2 با 500 کیلومتر برد ادامه یافت اما باز هم این کافی نبود و هنوز با آرمان اصلی یگان موشکی سپاه و حسن طهرانی مقدم در صنعت موشکی فاصله‌‌ای نزدیک به 650 کیلومتر در برد موشکی، وجود داشت لذا کار تحقیقاتی ادامه یافت تا اینکه، نخستین نمونه از موشک بالستیک میان برد شهاب 3 با بردی حدود 1150 کیلومتر در سال 1377 رونمایی و با موفیقت تست شد و این اولین گام ایران برای دستیابی به موشک‌های برد بلند بود.

شهاب 3 البته بعدها ارتقا یافت و شهاب‌های بعدی به برد 1800 کیلومتر نیز رسیدند اما این پایان کار نبود و یگان موشکی سپاه و جهاد خودکفایی سپاه باید به تکنولوژی‌های جدید دست می‌یافتند، لذا شهاب 3 تازه ابتدای کار بود.

نمونه‌های مختلفی از شهاب3 تاکنون تولید و به خدمت نیروهای مسلح کشور درآمده است که از نظر بُرد و زیرسامانه‌ها ارتقاء یافته‌اند، اما همگی یک مرحله‌ای و سوخت مایع بوده و از هدایت اینرسیایی برخوردارند لذا باید تحقیقات با قدرت بیشتری ادامه می‌یافت.

*** "قدر"های موشکی

روند تکامل صنعت موشکی ایران ادامه یافت تا اینکه موشک‌های کلاس  قدر در سه مدل  اف، اچ و اس متولد شدند که به ترتیب 1950 کیلومتر، 1750 کیلومتر و 1350 کیلومتر برد داشتند.

قدر،  در واقع نمونه ارتقایافته شهاب 3 است که قابلیت بهره‌گیری از کلاهک‌های Multi War Head داشته و هم‌اکنون در تعداد بالا، تولید و تحویل رده‌های عملیاتی شده است.

موشک‌های کلاس قدر، همگی تک مرحله‌ای و سوخت مایع هستند.

** "سجیل"، مهلک‌ترین موشک ایرانی

همه‌ی این موشک‌ها از سوخت مایع برای حرکت به سوی هدف بهره می‌بردند ولی تکنولوژی روز دنیا، سوخت جامد بود و کشورهای معدودی در جهان از این تکنولوژی برخوردار بودند، لذا پروژه جدیدی به نام "عاشورا" تعریف شد و موشک بالستیک سجیل با برد 2000 کیلومتر که دو مرحله‌ای عمل می‌کرد، به عنوان محصول این پروژه در نیمه دوم دهه 80 شمسی رونمایی شد.

سجیل در دو نمونه ساخته شده است البته هنوز سجیل 2 رونمایی نشده اما نمونه دوم سجیل که قطعا ارتقا یافته سجیل 1 خواهد بود، همان موشکی است که سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه اخیرا در باره آن گفته بود که، "موشک سجیل جدید نیز نسبت به سجیل یک شرایط بهتری دارد و دارای هدایت پایانه مسیر است؛ موشک‌های سوخت جامد سجیل که نوع جدیدی از موشک‌های دوربرد است، به‌زودی وارد ظرفیت سپاه می‌شود."

اشاره به "هدایت پایانه مسیر" در موشک سجیل 2، در واقع اشاره به سرهای جنگی جدیدی است که پیشتر روی موشک عماد نصب شده و خطای این موشک را به شدت کاهش داده بود. موشک‌هایی که از این نوع هدایت بهره‌مند هستند، قادرند که کلاهک را تا لحظه اصابت به هدف هدایت و کنترل کنند، چیزی که حالا به گفته‌ی فرمانده نیروی هوافضای سپاه روی سجیل 2 نیز نصب شده است.

نکته قابل توجه درباره سجیل این است که، سرعت بازگشت به جو زمین و سقوط روی هدف این موشک بالستیک، حدود 13 ماخ است و این یعنی انهدام این موشک قبل از اصابت به هدف، تقریبا غیرممکن است. علاوه بر این، سوخت جامد در موشک سجیل، عمر انبارداری این موشک را نیز به‌طرز قابل توجهی بالا برده است.

** "قیامِ قیام"

اگرچه سجیل 23 تُنی، قدرت و توان موشکی ایران را به شدت بالا برد اما نیاز به موشکی که بتواند پایگاه‌های آمریکا در منطقه را با بردهای مختلف و با دقت بالا هدف قرار دهد، به شدت حس می‌شد. این بود که شهید طهرانی مقدم و تیم موشکی‌اش، طراحی موشکی را در دستور کار قرار دادند که بتواند با دقت بالا، حداکثر تا 800 کیلومتر اطراف ایران را پوشش دهد.

علت تلاش برای دستیابی به موشکی در این برد، این بود که اکثر پایگاه‌های آمریکا در منطقه حداکثر در فاصله 800 کیلومتری ایران هستند و در این راستا بود که جمهوری اسلامی ایران این ایده را عملیاتی کرد و سر انجام در 29 مرداد سال 89، موشکی جدید به نام "قیام" رونمایی شد.

این موشک بدون باله است و مسئولان موشکی کشور می‌گویند، "تجربه 25 ساله صنعت دفاعی کشور در عرصه هوافضا، در موشک قیام خلاصه شده است". از نکات برجسته "قیام" تحلیل چگونگی مسیریابی و حرکت آن بدون وجود بال است که این مهم توسط یک تکنولوژی روز دنیا در موشک بالستیک قیام عملیاتی شده است.

اصولا موشک‌ها در یک مسیر مشخصی حرکت می‌کنند که اگر آن را یک بردار فرض کنیم، موشک باید در همین خط سیر، حرکت کرده و از آن به هیچ وجه منحرف نشود که این کار در موشک‌های با بال، توسط بال‌های موشک و بالک‌های پایدار کننده انجام می‌شود.

موشک قیام

با دستیابی به فناوری حرکت موشک بدون بال‌های هدایت کننده، این بال‌ها در موشک قیام 1 حذف شدند تا امکان شناسایی موشک توسط رادارها (اعم رادارهای فرا افق‌نگر و رادارهای سامانه‌های ضدبالستیک) کاهش یابد و این منجر به افزایش توان رادارگریزی موشک قیام شده است.

در واقع، نحوه هدایت موشک‌هایی مانند قیام که بدون باله هستند، این گونه است که موشک از طریق هدایت گازهای احتراق یافته خروجی از انتهای بدنه (خروجی موتور موشک) و تغییر در بردار رانش، هدایت و کنترل می‌شود. قیام با این شیوه، کلاهکی معادل 645 کیلوگرمی که می‌تواند بارانی هم باشد را با موتور تک مرحله‌ای به سوی هدف روانه می‌کند.

*** فاتحِ میدان‌ها

اما قیام هم پایان کار نبود تا وقتی فاتح 110 پا به میدان بالستیک‌های ایرانی گذاشت. فاتح 110 موشکی بالستیک، زاویه‌پرتاب، نقطه‌زن، سوخت جامد و با برد 300 کیلومتر است.

نسل اول از موشک‌های فاتح 110 با بردی حدود 250 کیلومتر در سال 81 با موفقیت تست شده و با گذشت زمان، نمونه‌های جدیدتر این موشک نیز توسط متخصصان و کارشناسان صنایع موشک‌سازی سپاه تولید شد. فاتح 110-A، فاتح 110-B، فاتح 110-C و فاتح 110-D نمونه‌های اصلی این موشک هستند. کار بر روی این موشک‌ها همچنان ادامه دارد و پروژه به‌روز رسانی موشک‌های کلاس فاتح 110 از سالیان گذشته به منظور ارتقاء نمونه‌های موجود و دستیابی به نسل جدیدتر این موشک‌ها با قوت در حال پیگیری است. (ناگفته نماند که سری D موشک فاتح 110،  270 کیلومتر برد دارد.)

موشک فاتح 110 (بالا) و موشک فاتح 313 (پایین)

حزب الله لبنان یکی از مهمترین متحدان ایران است که دارنده این موشک دقیق و به روز است و رسما برخورداری از این موشک دقیق را تایید کرده است. البته اینکه کدام نسل از این موشک را در اختیار دارد، هنوز مشخص نیست ولی احتمال اینکه یگان موشکی حزب الله در نبردهای احتمالی آتی، از این موشک برای هدف قراردادن عمق سرزمین‌های اشغالی به خصوص حیفا و تلاویو استفاده کند، وجود دارد.

البته فاتح برادران دیگری هم دارد که همگی نسل‌های جدیدتری از فاتح 110 هستند. فاتح 313 با بردی در حدود 500 کیلومتر و بهره‌گیری از سوخت جامد مرکب، موشک بالستیک خلیج فارس با برد 300 کیلومتر و با قابلیت انهدام اهداف ثابت و متحرک دریایی، موشک‌های بالستیک هرمز 1 با قابلیت ضدرادار و موشک هرمز 2 با قابلیت ضدکشتی، همگی نسل‌های جدید موشک‌های فاتح 110 هستند که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند.

** برادران هرمز

یکی از دستاوردهای مهمی که در اردیبهشت سال 93 در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب از دستاوردهای جدید نیروی هوافضای سپاه برای اولین بار به نمایش درآمد، موشک‌های بالستیک ضدرادار و ضد کشتی هرمز1 و هرمز 2 بود.

موشک های هرمز 1 و 2 را با توجه به شباهت زیادشان به موشک‌های کلاس فاتح 110، می‌توان امتداد بهینه شده و ارتقا یافته همین خانواده دانست که جزو دقیق‌ترین موشک‌های ایرانی محسوب می‌شوند.

به گفته سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه، برد موشک هرمز 1 در حدود 300 کیلومتر است و سرعت موشک بالستیک هرمز 2 نیز بین 4 الی 5 برابر سرعت صوت است.

موشک هرمز 1 (ضدرادار) بر خلاف موشکی مثل خلیج فارس که از هدایت اپتیکی بهره می‌برد، از جستجوگرهای امواج راداری بهره برده و به منبع انتشار امواج راداری حمله می‌کند.

لحظه "اصابت دقیق" موشک هرمز 1 به یک سایت راداری

وزن سر جنگی این موشک به طور رسمی اعلام نشده است اما با توجه به شباهت آن به خانواده موشک‌های فاتح 110 و همچنین موشک خلیج فارس، می‌توان وزن سرجنگی این موشک را بین 450 تا 600 کیلوگرم تخمین زد.

در تصاویر منتشر شده از رزمایش این موشک، مشخص شد که هرمز 1 توانسته است، کانتنری به طول تنها 6 متر را که راداری بر روی آن نصب شده بود را منهدم کند که دقت و عملکرد فوق العاده ای محسوب می شود. (تصویر بالا)

سردار حاجی‌زاده در این باره می گوید: هرمز 1 می‌تواند رادارهای روی ناو هواپیمابر یا یک سایت پاتریوت در خشکی و یا یک سایت راداری جستجو‌گر را منهدم کند.

هدف دیگری که می‌توان بر ضد آن از موشک هرمز استفاده کرد، شناورهای نظامی هستند که امروزه تعداد زیادی از آنها با ابعاد بسیار بزرگ در خلیج فارس در حال تردد می باشند و اینها، همگی اهداف مناسبی برای شکارچی دقیقی مثل هرمز 1 است.

نکته دیگر در مورد سامانه موشکی هرمز -1 بحث تحرک بالای این سامانه موشکی است که بر روی یک پرتابگر با تحرک بالا قرار دارد. شلیک این موشک به همراه شلیک موشکی مثل خلیج فارس می تواند برای هر دشمنی در سطح دریا یک کابوس واقعی باشد، زیرا حالا دشمن با دو نوع موشک فوق العاده سریع رو به رو است که از دو سیستم هدایتی کاملا متفاوت بهره برده و مقابله با هر کدام از آنها مشکلات خاص خود را دارد.

*** "عماد"، یادآور دلاوری‌های مغنیه

پایان کار پروژه‌های متعدد و مختلف تا امروز، موشکی بوده که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، موشکی که تا لحظه اصابت به هدف قابل کنترل است. "عماد" موشکی بود که سال گذشته در بحبوحه توافق هسته‌ای رونمایی شد و در آن از تکنولوژی هدایت تا لحظه اصابت به هدف از طریق بالک‌هایی نصب شده روی کلاهک، به کار گرفته شده است.

عماد، طبق اعلام مسئولان بردی در حدود 1700 کیلومتر داشته و تکنولوژی به کار رفته در آن، در حال بسط به سایر موشک‌ها است. این موشک مهر ماه سال گذشته رونمایی شد.