پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، براساس شواهد، مدارک و خاطرات، هم جریان‌های مبارزاتی و هم ساواک، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان رهبر اصلی مبارزات مشهد می‌شناختند.
همانطور که در خاطرات حجت‌الاسلام رحیم مروی آمده است: «راس مبارزه مشهد خیلی روشن و صریح، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بودند. دولت و دستگاه پهلوی هم دقیقا نقش اساسی و محوری آیت‌الله خامنه‌ای را تشخیص داده بود.» از سوی دیگر از آنجا که ایشان هم از نظر سیاسی و هم از لحاظ علمی، مذهبی، فقهی و کلامی آگاه بودند لذا محور حرکت فکری و مبارزاتی مشهد محسوب می‌شدند و بدین ترتیب همواره موجب حساسیت ساواک می‌شدند.
شیوه مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای گستره وسیعی را شامل می‌شد؛ به طوری که ایشان هم با ترجمه و انتشار کتاب سعی در نشر افکار و آرای انقلابی داشتند و هم با منبر رفتن، سخنرانی کردن، تربیت شاگرد و کادرسازی و ارتباط با گروه‌های سیاسی.[1]
*پیش‌زمینه‌های سومین دستگیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
مبارزات آیت‌الله خامنه‌ای از اوایل دهه چهل موجبات سوءظن ساواک نسبت به ایشان را فراهم کرده بود به طوری که در سال 1342 دوبار توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی مورد بازجویی قرار گرفته و بازداشت شدند. از این پس بود که ساواک با شناخت این چهره مبارز، کوشید تا فعالیت‌های ایشان را تحت نظر بگیرد. در این بین برخی فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای پیش‌زمینه‌های سومین بازداشت ایشان توسط عوامل امنیتی را فراهم کرد.
1- اعتراض به تبعید امام(ره)
پس از تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه آیت‌الله خامنه‌ای با نگارش نامه‌ای به دولت امیرعباس هویدا ضمن انتقاد نسبت به اوضاع نابسامان کشور به تبعید امام (ره) اعتراض کردند. علاوه بر این، ایشان جزو کسانی بودند که همراه با علمای مشهد در اعتراض به تبعید امام خمینی (ره) مرتب در جلسات شرکت می‌کردند.[2]
2- تشکیل گروه یازده نفره با هدف نظم دادن به مبارزه
یکی دیگر از اقدامات ایشان در این زمان عضویت و فعالیت در گروه یازده نفره‌ای بود که با هدف تقویت و اصلاح حوزه علمیه قم برای مبارزه با رژیم پهلوی شکل گرفته بود. اعضای این گروه در این مرحله از مبارزه به این نتیجه رسیده بودند که بدون برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و تشکل، موفقیت کمتری خواهند داشت. گروه 11 نفره همچنین در دوران تبعید امام (ره)، برنامه‌ریزی جریان مبارزات و تداوم آن را بر عهده داشتند. از این گروه به عنوان اولین تشکیلات سری حوزه علمیه قم یاد می‌شود، فعالیت این گروه در اواخر سال 1345 توسط ساواک کشف و به دنبال آن برخی از اعضا دستگیر و برخی دیگر، از جمله آیت‌الله خامنه‌ای تحت تعقیب قرار گرفتند. [3]
3- بنیان‌گذاری جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ترسیم خط فکری مبارزه
در کنار این فعالیت‌ها، جلسات دیگری نیز به راه افتاد که در آن، بنیان جامعه مدرسین امروز پی‌ریزی شد. این جلسات و تصمیماتی که در آن گرفته می‌شد، فضای حوزه علمیه قم را تغییر داده و فضای بسته آن را باز کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در همین ایام مخفیانه با ترجمه و انتشار کتاب به ترسیم خط فکری مبارزه پرداختند. در این بین ترجمه و انتشار کتاب «آینده در قلمرو اسلام» را می‌بایست یکی از پیش‌زمینه‌های دستگیری مجدد ایشان دانست.
4- اعتراض به تبعید آیت‌الله قمی
در فروردین سال 46، آیت‌الله سید حسن قمی به دنبال یک سخنرانی در اعتراض به آیین‌نامه جدید وزارت فرهنگ که تهدیدی علیه استقلال روحانیت تلقی می‌شد دستگیر و تبعید شد. در پی دستگیری آیت‌الله قمی، بلافاصله آیت‌الله خامنه‌ای از آیت‌الله میلانی خواستند تا به این اقدام واکنش نشان دهد. در چنین شرایطی ساواک با اطلاع از فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای و حمایت ایشان از آیت‌الله قمی، دستگیری و بازداشت ایشان را در دستور کار قرار داد.
براساس ارزیابی ساواک، فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای «مصالح رژیم پهلوی» را به خطر می‌انداخت. بدین‌ترتیب دستور دستگیری ایشان در روز دوازدهم فروردین صادر شد.
سرتیپ بهرامی، رئیس ساواک خراسان، از شهربانی خواست تا ایشان را فورا بازداشت کرده و تحویل ساواک دهند. لذا در 14 فروردین همان سال، آیت‌الله خامنه‌ای در حالی که در مراسم تشییع پیکر آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی حاضر بودند توسط شهربانی مشهد دستگیر و به اداره ساواک منتقل شدند.
پس از بارجویی‌های اولیه، اداره دادرسی ارتش در بیست و ششم فروردین حکم بازداشت موقت ایشان را صادر کرد. با فرا رسیدن ماه محرم، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضمن برگزاری نماز جماعت در زندان به ایراد سخنرانی هم می‌پرداختند. گفتنی است که در تمام این مدت ساواک حتی اجازه ملاقات را نیز از ایشان منع کرده بود.
پس از چند جلسه بازجویی، در نهایت دادگاه نظامی، ایشان را به دلیل «برخی پاورقی‌های موجود در کتاب «آینده در قلمرو اسلام»و تحریک طلاب برای تظاهرات علیه تبعید آقای سید حسن قمی» به سه ماه حبس محکوم کرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دوران طاغوت، با نگاه عقیدتی به نهضت اسلامی و پرورش فکری مردم بر آن مبنا، مبارزات خود را ادامه دادند. ایشان با برگزاری جلسات تفسیر برای طلاب علوم دینی و دانشجویان و ایراد سخنرانی برای اقشار مختلف مردم می‌کوشیدند مبانی دینی ـ اعتقادی آنان را تقویت کنند. ایشان همچنین در طول دوران مبارزه، تلاش کردند تا با اخذ مبانی مبارزه از قرآن و حدیث به تربیت نسل‌های جدید مبارزین و انقلابیون براساس اندیشه اسلامی بپردازند.
علاوه بر این ایشان با مقابله با اندیشه‌های مادی‌گرایانه مارکسیستی و لیبرالیستی و امثال آن، به تعمیق اندیشه اسلامی و مبارزه در چارچوب نهضت امام خمینی(ره) پرداختند و علیرغم مقابله رژیم پهلوی به موفقیت‌های زیادی نیز دست یافتند، همچنین ایشان موفق شدند تا از طریق ارتباط با مبارزین در نقاط مختلف، به مبارزه نظم دهند. بدین ترتیب می‌توان گفت نگاه چند بعدی به مبارزه، استفاده از شبکه عظیم اطلاع‌رسانی نهضت امام خمینی(ره) و استفاده از رسانه فراگیر منبر، از علل موفقیت خط مبارزاتی ایشان بوده است.[4]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها:
1- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 148-150.
2- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 124-120.
3- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای.
4- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای
