ارتش‌های خصوصی و درآمد میلیاردی از کشورهای مسلمان

از 15 سال پیش که آمریکایی‌ها «جنگ علیه تروریسم» را اعلام، و به همین بهانه ابتدا به افغانستان و سپس به عراق حمله کردند، «شرکت‌های نظامی و امنیتی خصوصی» (پی‌ام‌اس‌سی‌ها[1]) توانسته‌اند از همین ره‌گذر صدها میلیارد دلار سود به دست آورند[2]. این حوزه نسبتاً جدید، به سرعت به حوزه مورد علاقه غربی‌ها و به خصوص انگلیسی‌ها تبدیل شده است[3]: به راه انداختن جنگ، استفاده از شرکت‌های خصوصی (با پیامدهای کم‌تر از درگیری ارتش رسمی کشور)، و فروش سلاح، همگی در یک بسته جذاب؛ مگر بهتر از این هم می‌شود؟

صدها شرکت از این دست، تنها در چند سال گذشته ایجاد شده است و همه در سایه سیاست‌های دولت انگلیس، که به جای تعیین مقررات برای این صنعت، به این ارتش‌های مزدور اجازه داده تا خودشان مقررات خودشان را وضع کنند. ظهور این شرکت‌ها در عرصه بین‌المللی و اجازه به آن‌ها برای حضور در مناطق جنگی نقش عمده‌ای در افزایش نقض حقوق بشر، رشد صنعت تجارت سلاح و بی‌ثباتی سیاسی در خاورمیانه داشته است. آن‌چه بیش‌تر موجب نگرانی است، ارتباط مستقیم این شرکت‌ها با مقامات ارشد نظامی و امنیتی در غرب است[4].

شرکت‌های انگلیسی از سال‌ها پیش تا کنون در عرصه ارتش‌های خصوصی، یکه‌تازی می‌کنند و نه تنها در خط مقدم به اصطلاح «جنگ علیه تروریسم» حضور دارند، بلکه پایشان به آفریقا و حتی دریاهای آزاد نیز باز شده است. دولت انگلیس هیچ تلاشی برای قانونمند کردن صنعت ارتش‌های خصوصی نمی‌کند بلکه آن‌ها را به حال خود رها کرده است.

انگلیس مرکز ارتش‌های مزدور

انگلیس به دلایلی که گفته شد، مرکزی مهم برای صنعت ارتش‌های مزدور خصوصی است. در زمان اوج جنگ عراق، حدود 60 شرکت انگلیسی در این کشور فعال بودند[5]. در حال حاضر صدها عدد از این شرکت‌ها در سراسر دنیا فعالیت می‌کنند و مدعی تأمین امنیت دولت‌ها و برداشتن «تهدیدات» گوناگون از سر راه حضور شرکت‌های بزرگ در کشورهای مختلف دنیا و به خصوص منطقه خاورمیانه هستند.

ارتش‌های خصوصی نظیر «جی4اس» و «خدمات دفاعی ایجیس» و سازمان‌هایی مانند «کنترل ریسکس» و «گروه آلیو» (که در زمینه‌های وابسته، به مشتریان مشاوره می‌دهند) هر سال میلیون‌ها پوند درآمد از این صنعت به دست می‌آوردند و هر کدام، دپارتمان‌های روابط عمومی و تیم‌های بازاریابی خود را دارند. در قلب این صنعت، ارتباط تنگاتنگ میان حلقه‌های نظامی و اطلاعاتی، سازمان‌های بزرگ، و صنعت ارتش‌های خصوصی است که منافعشان به شدت در هم تنیده است.

دست‌کم 14 عدد از این شرکت‌های خصوصی در شهر «هرفورد» و در نزدیکی مقر «سرویس ویژه هوایی» (یکی از یگان‌های نیروهای ویژه ارتش انگلیس) مستقر هستند و حداقل 46 عدد از آن‌ها اعضای سابق نیروهای ویژه انگلیس را به خدمت گرفته‌اند. بسیاری از شرکت‌های کوچک در صنعت ارتش‌های خصوصی، تماماً متشکل از اعضای سابق ارتش انگلیس هستند و شرکت‌های بزرگ‌تر نیز در پست‌های کلیدی خود از این افراد استفاده می‌کنند.

عراق، اولین قربانی صنعت پردرآمد انگلیسی

صنعت پی‌ام‌اس‌سی در انگلیس هم‌زمان با اشغال عراق، گسترش چشم‌گیری پیدا کرد[6]. «اندی برپارک» مدیرکل «انجمن کمپانی‌های امنیتی خصوصی» در این‌باره می‌گوید: «سال‌های 2003 و 2004 در عراق، پول عملاً بی‌نهایت بود. قراردادهایی با مبالغ [نجومی و] مضحک امضا می‌شد و میلیون‌ها دلار به صنعت [پی‌ام‌اس‌سی] تزریق شد. عراق چاشنی‌ای شد تا صنعت از لحاظ حجم تبادلات تجاری، منفجر شود.»

هم‌زمان با عقب‌نشینی ظاهری ارتش‌های آمریکا و انگلیس از عراق، نقش ارتش‌های خصوصی در این کشور گسترش یافت. عملیات‌هایی که زمانی توسط نیروهای مسلح کشورها انجام می‌شد، اکنون به شرکت‌های خصوصی «برون‌سپاری» شده بود و در این میان، شرکت‌های انگلیسی هم‌چنان بازیگران کلیدی بودند. به عنوان مثال، شرکت «خدمات دفاعی ایجیس» یکی از این ارتش‌های خصوصی بود که تحت قرارداد با ارتش آمریکا، کمک به طرح پنتاگون برای آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی عراق را به عهده داشت.

البته دولت‌های آمریکا و عراق تنها بازیگرانی نیستند که ارتش‌های خصوصی انگلیسی را استخدام کرده بودند[7]. وزارت خارجه انگلیس نیز در مناطق جنگی با شرکت‌های خصوصی این کشور قراردادهایی بسته که سالانه حدود 50 میلیون پوند (نزدیک به 71 میلیون دلار) به جیب این شرکت‌ها سرازیر می‌کند[8].

اگر تصور می‌کنید استفاده از ارتش‌های خصوصی به دلایل مختلف، بهتر از دخالت مستقیم نظامی در یک کشور است، باید بدانید که بزرگ‌ترین بازار کار برای ارتش‌های خصوصی انگلیس در عراق، تأمین امنیت شرکت‌های خصوصی عمدتاً غربی است که به دنبال سرمایه‌گذاری در این کشور هستند. چنین قراردادهایی بعد از آن‌که ارتش آمریکا از عراق خارج شد، برای بخش‌های خصوصی که می‌خواهند در این کشور فعالیت کنند، حیاتی بودند.

چنان‌چه هنوز هم به حضور این شرکت‌ها در عراق خوش‌بین هستید و تصور می‌کنید این حضور، به نفع عراق و موجب رونق اقتصادی در این کشور است، بد نیست مشتریان اصلی این شرکت‌ها را بشناسید: شرکت‌های چندملیتی بخش نفت و گاز، از جمله «رویال داچ شل»، «بریتیش پترولیوم»، «اکسون موبیل» و شرکت‌های دیگری که به تولید، پالایش و صادرات نفت و گاز از عراق[9]، مشغولند و حاضر هستند مبالغ هنگفتی به ارتش‌های خصوصی انگلیسی بدهند تا امنیتشان را تأمین کنند.

ارتشی جنجالی به نام «جی4اس»

شرکت چندملیتی «جی4اس» انگلیس، بزرگ‌ترین شرکت امنیتی خصوصی حال حاضر جهان است. این شرکت سال 2008، «آرمرگروپ» بزرگ‌ترین شرکت «مزدور» در انگلیس را خرید و از این طریق به بازار خصوصی نظامی و امنیتی در عراق راه پیدا کرد. شرکت آرمرگروپ که قبلاً قراردادهای سودآوری در عراق بسته بود، با پیوستن به جی4اس، سود آن‌ها را هم برای این شرکت به ارمغان آورد.

جی4اس به‌رغم همه جنجال‌هایی که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت، سپتامبر سال 2015 اعلام کرد که قراردادی جدید به ارزش 270 میلیون دلار امضا کرده که طی آن متعهد شده تا به شرکت گاز بصره خدمات امنیتی ارائه دهد. این شرکت انگلیسی، هم‌زمان قرارداد دیگری را هم با سفارت انگلیس در افغانستان امضا کرد تا به ازای دریافت 100 میلیون پوند (بیش از 142 میلیون دلار)، به مدت پنج سال تأمین امنیت این سفارت‌خانه را به عهده بگیرد.

سازمان خصوصی جی4اس انگلیس، به همان اندازه که بزرگ است، جنجال‌آفرین هم هست. این سازمان از مدت‌ها قبل، به خاطر هم‌دستی با اشغالگری رژیم صهیونیستی و دست داشتن در ظلم اسرائیلی‌ها به مردم فلسطین، هدف تحریم‌های ضدصهیونیستی از جمله کمپین «بایکوت، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم» اسرائیل است. جی4اس تجهیزات و خدمات در اختیار زندان‌ها و بازداشتگاه‌هایی قرار می‌دهد که صهیونیست‌ها زندانیان سیاسی فلسطینی را در آن‌ها نگه‌داری می‌کنند. این شرکت هم‌چنین در برپایی پست‌های بازرسی نظامی اسرائیلی‌ها در امتداد دیوار غیرقانونی حائل نیز نقش دارد.

جی4اس از زمانی که تحت تحریم‌های ضدصهیونیستی قرار گرفته، قراردادهای خود در برخی کشورها[10] و با برخی سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی نظیر «یونیسف[11]» را از دست داده است. این سازمان هم‌چنین به دلایل مختلف، از اعتصاب غذای[12] زندانیان فلسطینی[13] گرفته تا رسوایی خشونت علیه کودکان در یکی از مراکز اصلاح و تربیت تحت مدیریت خود[14]، بارها جنجال‌آفرین شده است، اما این‌ها تنها دلایلی نیست که ماهیت بزرگ‌ترین ارتش خصوصی دنیا را زیر سؤال می‌برد.

یکی از موارد جنجال‌آفرینی جی4اس که برای ایرانی‌ها ملموس‌تر است، اتفاقاتی است که در مراسم حج سال 94 رخ داد (گزارش مشرق). شرکت جی4اس از چند سال پیش، با یکی از دوستان صمیمی انگلیس و اسرائیل یعنی عربستان سعودی قرارداد امضا کرده بود تا «امنیت» مراسم حج را تأمین کند. این یعنی همه دوربین‌های ناظر بر مراسم، اطلاعات موجود در دست‌بندهای زیستی حاجیان (که شرکت‌کنندگان در حج مجبور هستند همه جا هم‌راه خود داشته باشند)، و هرگونه اطلاعات دیگری درباره تک‌تک حاجی‌ها مستقیماً در اختیار شرکت انگلیسی-صهیونیستی جی4اس قرار می‌گیرد.

یکی از نظریه‌هایی که پس از شهادت بیش از 1000 حاجی، از جمله صدها زائر ایرانی مطرح شد (که در میان آن‌ها مقاماتی از کشورمان نیز بودند)، هم‌کاری شرکت جی4اس با رژیم سعودی جهت اجرای نقشه‌ای بود که به سود رژیم صهیونیستی، انگلیس، و عربستان سعودی تمام می‌شد: شهادت، یا دست‌گیری و بازجویی از مقامات ایرانی، از جمله «غضنفر رکن‌آبادی» سفیر سابق ایران در لبنان.

با این حال، هیچ‌یک از این جنجال‌آفرینی‌ها باعث نشده تا انگلیس دست از حمایت از جی4اس بردارد. به عکس، دولت انگلیس اخیراً قانونی را تصویب[15] و ابلاغ کرد[16] که تحریم رژیم صهیونیستی توسط نهادهای عمومی این کشور را ممنوع می‌کرد[17]. بنابراین دولت انگلیس[18] که به نظر می‌رسد سال جدید میلادی قصد دارد از نژادپرستانه‌ترین سیاست‌های جی4اس[19] و آپارتاید در خیابان‌های این کشور[20] (از جمله مشخص خانه‌های پناهندگان در انگلیس با رنگ کردن درهای آن‌ها[21]) نیز حمایت کند[22]، ظاهراً هنوز هم به فکر کسب درآمد از بزرگ‌ترین ارتش مزدور جهان و بلکه ساختن عراق‌های جدید به همین منظور است.

عراق بالأخره یک روز تمام می‌شود، اما عراق‌های جدید چه‌طور؟

اگرچه عراق و افغانستان[23] بازارهایی قدیمی و شناخته‌شده برای صنعت شرکت‌های نظامی و امنیتی خصوصی انگلیس هستند[24]، اما بی‌ثباتی در مناطق دیگر جهان که آن‌ها هم از نظر منابع طبیعی غنی هستند، از جمله شمال و غرب آفریقا نیز منجر به افزایش فرصت‌های درآمدی برای این شرکت‌ها شده است[25]. همه ارتش‌های خصوصی عمده انگلیس هم‌اکنون در سراسر قاره آفریقا فعال هستند.

«خدمات دفاعی ایجیس[26]» می‌گوید در 18 کشور آفریقایی، از جمله آنگولا، نیجر، نیجریه، کنگو، و جمهوری آفریقای مرکزی (که همگی سرشار از منابع طبیعی هستند)، خدمات «حفاظتی و امنیتی به شرکت‌های چندملیتی» ارائه می‌دهد. هم‌چنین جی4اس بیش از یک سوم از درآمدهای خود را مدیون «بیزنس در بازارهای در حال ظهور» است، از جمله حدود 500 میلیون پوند (بیش از 711 میلیون دلار) سود از بازارهای آفریقا.

«اندی بیکر» رئیس بخش عملیات‌های آفریقایی شرکت جی4اس می‌گوید: «تقاضا در سراسر آفریقا بسیار بالا بوده است. ماهیت کار ما به گونه‌ای است که در محیط‌های پرخطر، نیاز به خدمات ما افزایش می‌یابد[27].» این در حالی است که منظور بیکر از محیط‌های پرخطر، کشورهایی است که شرکت‌های بزرگ و چندملیتی (که جی4اس به هم‌کاری با آن‌ها شناخته‌شده است) فعال در زمینه منابع طبیعی، منافع خود را در آن‌ها می‌بینند؛ شرکت‌هایی مانند «شل» و «انگلوگولد اشانتی» (شرکت بین‌المللی استخراج طلا).

ارتش‌های کوچک‌تر در صنعت مزدوری انگلیس[28] هم برای قاره آفریقا برنامه‌های خودشان را دارند[29]. اغلب این ارتش‌ها مانند برادران بزرگ‌تر مزدورشان، در سراسر آفریقا برای شرکت‌هایی کار می‌کنند که با هدف استخراج منابع طبیعی به این قاره رفته‌اند. هدف از استقرار ارتش‌های خصوصی در کنار معادن استخراج منابع طبیعی در کشورهای آفریقایی، مقابله با هرگونه حرکت احتمالی مردم محلی برای پس گرفتن سرمایه‌های ملی‌شان است.

در میان کشورهای آفریقایی، لیبی[30] یکی از اهداف اصلی[31] شرکت‌های امپریالیست غربی و مزدوران حامی آن‌ها بوده است[32]، به ویژه بعد از سرنگون شدن قذافی[33]، که برکنار شدنش همان بلایی[34] را بر سر لیبی آورد[35] که سربه‌نیست شدن صدام در عراق بر سر این کشور آورد. ارتش‌های مزدور انگلیسی به دزدان دریایی[36] در آب‌های آزاد هم رحم نکرده‌اند[37]. آمارهای «انجمن امنیتی صنعت دریایی» نشان می‌دهد تنها در شمال غرب اقیانوس هند[38]، بیش از 200 شرکت امنیتی خصوصی انگلیسی[39] در صنعتی به ارزش 500 میلیون دلار فعالیت می‌کنند.

به نظر می‌رسد، انگلیس توانسته جای پای خود را در صنعت نوظهور و پردرآمد اعزام مزدور به سراسر دنیا تثبیت کند، آن هم با توسل به دو اصل اساسی: بی‌قانونی و جنگ‌افروزی. انگلیسی‌ها از یک سو به کمک دوستان آمریکایی خود کشورهای مختلف را درگیر جنگ و بی‌ثباتی می‌کنند و سپس خود برای «نجات» مردمی که قربانی جنگ‌هایشان شده‌اند، پا پیش می‌گذارند. از سوی دیگر، مزدورانشان را بدون آن‌که قید و بندی برایشان تعریف کنند[40]، به هم‌راه کمپانی‌های بزرگ برای غارت منابع طبیعی همان کشورها اعزام می‌نمایند.

[1]The Privatization of War: Mercenaries, Private Military and Security Companies (PMSC) Link

[2]Report: Mercenary Armies Reaping Record Profits In The Mid-East Link

[3]Britain is the kingpin of the world's mercenary industry Link

[4]Corporate Mercenaries - The threat of private military and security companies Link

[5]The rise of the UK's private security companies Link

[6]Mercenary Industry Booming as Private Armies Wage Wars for Corporations Link

[7]Pentagon Hands Lucrative Guantanamo Bay Deal to Notorious Private Security Company Link

[8]FREEDOM OF INFORMATION ACT 2000 REQUEST REF: 0669-12 Link

[9]Capability Statement - Iraq Services Link

[10]G4S loses major contract in Colombia after BDS campaign Link

[11]UNICEF’s Jordan branch dumps Israeli occupation profiteer G4S Link

[12]Protests Swell As Journalist Jailed By Israel Approaches 70th Day Of Hunger Strike Link

[13]Hunger strike turns spotlight on G4S Link

[14]G4S security to sell ‘child jail’ contracts following abuse controversy Link

[15]UK Government Moves To Criminalize Public Support Of Palestinian Rights Link

[16]Putting a stop to public procurement boycotts Link

[17]UK Ban On Public-Sector Boycotts Of Israeli Goods Raises Concerns About Israel, Democracy Link

[18]Diluted UK government position on ‘Israel boycott ban’ follows public outrage Link

[19]With Doors Painted Red, Asylum Seekers Face Threats in UK Link

[20]Apartheid of the asylum seekers on British streets Link

[21]Palestinians: Israel boycott ban similar to Thatcher’s support for apartheid Link

[22]Apartheid In UK: Asylum Seekers’ Doors Painted Red Link

[23]G4S wins security contracts in Iraq and Afghanistan Link

[24]Western oil firms remain as US exits Iraq Link

[25]As Iraq, Afghan wars end, private security firms adapt Link

[26]Aegis Defence Services Limited Link

[27]G4S says Algeria, Mali unrest raising security demand Link

[28]UK leads the world in private security industry Link

[29]Crisis Management Link

[30]The West’s Secret War in Libya Link

[31]As War Winds Down in Libya, Enter the Consultants Link

[32]Private guards replace military in Libya Link

[33]G4S spots great opportunities for security work in the new Libya Link

[34]Security firms hustle in lawless Libya Link

[35]Western Companies See Prospects for Business in Libya Link

[36]Exclusive - Security firms take up arms against pirates Link

[37]The UK firms who tackle Somali pirates Link

[38]Pirates and Privateers: Managing the Indian Ocean's Private Security Boom Link

[39]Somali piracy: Armed guards to protect UK ships Link

[40]UK gives go ahead for floating armouries Link