«رضا هاکان تکین» سفیر ترکیه در ایران در گفت‌وگو به موضوعات مختلفی از جمله کاهش سطح روابط تهران - آنکارا، چشم‌انداز روابط در سال آینده خورشیدی، اختلاف دیدگاه دو کشور درباره مسائل منطقه‌ای و نیز سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه پرداخت.
* دلایل کاهش سطح روابط ایران و ترکیه
وی در پاسخ به این سؤال که چرا روابط ایران و ترکیه در سال گذشته کمرنگ شده بود، گفت: اینکه وقفه‌ای در روابط ما پیش آمد به دو علت می‌باشد؛ اول اینکه در ترکیه 2 انتخابات پی در پی برگزار و این کشور بر سیاست داخلی خود متمرکز شد. دوم اینکه ایران نیز طی سال گذشته میلادی بر مذاکرات هسته‌ای با 1+5 متمرکز شده بود و به همین دلیل امکان و زمان برای برقراری تماس‌ها در سطوح عالی کمتر مهیا شد.
سفیر ترکیه با اشاره به سفر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در ماه آوریل(فروردین ماه سال جاری) به ایران، یادآور شد: به طور متقابل سفری در سطوح عالی انجام نشده است. مقامات عالیرتبه ایران و ترکیه در حاشیه نشست‌های بین‌المللی با هم دیدار کرده‌اند، اما متقابلاً دیدار دوجانبه‌ای انجام نشد و این در روابط دو کشور بزرگ در منطقه چندان عادی نیست.
هاکان تکین با ذکر این نکته که اگرچه تحولات منطقه‌ای شاید تاثیر مستقیم بر روابط دوجانبه نداشته، اما دست کم نقش پدیده‌ای را بازی کرد که تشویق به افزایش ارتباطات را کاهش داد، گفت: در سال جاری میلادی اولاً انتخابات در ترکیه انجام شده و پس از آن یک دوره با ثبات چهار ساله را داریم و از سوی دیگر با اجرایی شدن برجام فشارها و محدودیت‌هایی که بر ایران اعمال می‌شد، رفع شده و پس از آن ایران می‌تواند روابط خود را در چارچوب نظام بین‌الملل به شکل عادی گسترش دهد. بر این اساس ما سال 2016 میلادی و سال 1395 خورشیدی را سالی متفاوت در روابط دو کشور پیش‌بینی می‌کنیم که با تحرک بیشتر دنبال میشود و نشانه‌های آن را هم شاهد هستیم.
* تهران و آنکارا درباره سوریه رایزنی‌های صادقانه و روشنی داشتند
وی در ادامه با اشاره به سفر ابراهیم رحیم‌پور معاون آسیا، اقیانوسیه و مشترک المنافع وزیر خارجه کشورمان به ترکیه و دستاوردهای آن گفت: سفر اخیر آقای رحیم‌پور، سفر فوق‌العاده خوبی بود و دیدارهای خوبی انجام شد. تقریباً تمامی موضوعاتی که در روابط دوجانبه وجود دارد، روی میز مذاکرات قرار گرفت و هر دو طرف اراده خود را برای افزایش روابط در تمامی حوزه‌ها اعلام کردند.
سفیر ترکیه با بیان اینکه گذشته از موضوعات دوجانبه، موضوعات منطقه‌ای به خصوص سوریه نیز مورد رایزنی قرار گرفت، اظهار داشت: ترکیه و ایران درباره سوریه رویکردهای متفاوتی دارند، اما در همین موضوع هم رایزنی‌های صادقانه و روشنی انجام شد.
هاکان تکین ادامه داد: در این سفر بحث شد زمانی که در سال 2015 در روابط دوجانبه از دست رفته را چطور می‌توان در سال جدید جبران کرد و در این خصوص یک برنامه ریزی برای دیدارها پیش‌بینی شده است.
* سفرهای ظریف، داود اوغلو و روحانی ظرف چهار ماه آینده
وی افزود: درباره سفر آقای ظریف به ترکیه که به تعویق افتاده بود، تفاهم شد که در کوتاهترین زمان ممکن انجام شود. درباره سفر آقای داود اوغلو نخست وزیر ترکیه به تهران نیز یک دیدگاه مشترک به دست آمد. همینطور سفر آقای روحانی در سال 2016 به ترکیه و برگزاری سومین نشست شورای عالی همکاری دو کشور مورد مذاکره قرار گرفت و مقرر شد برای همه این سفرها ظرف سه تا چهار ماه پیش رو تلاش شود.
سفیر ترکیه گفت: در همین راستا می‌توان گفت که این رایزنی‌ها روابط دوجانبه ما در کوتاه‌مدت را روشن می‌کند؛ علاوه بر این در خصوص دیدارها در سطوح دیگر نیز گفت‌وگو شده است. معتقدم اگر بتوانیم ظرف سه تا چهار ماه آینده سفر مقامات عالیرتبه را اجرایی کنیم، این روابط به خوبی تقویت میشود.
هاکان تکین درباره تاریخ انجام این سفرها با اشاره به اینکه مقامات دو کشور در حال رایزنی هستند، افزود: ماه‌های پیش رو را می‌توان یک فضای پرامید خواند. باور داریم که با رفع تحریم‌ها علیه ایران در حوزه روابط تجاری می‌توانیم سرعت بیشتری داشته باشیم.
* سه دعوت رسمی از روحانی برای سفر به ترکیه
وی در پاسخ به این سؤال که آیا سفر آقای روحانی برای حضور در نشست سران سازمان همکاری اسلامی و نشست مشترک دو کشور همزمان خواهد بود یا به طور جداگانه انجام میشود، گفت: ترجیح ما این است که این نشست دوجانبه در حاشیه یک نشست بین‌المللی برگزار نشود، چرا که دیدار رؤسای جمهور ایران و ترکیه فوق‌العاده مهم است و ترجیح می‌دهیم، این نشست در سایه نشست بزرگی مانند نشست سران کشورهای اسلامی قرار نگیرد.
سفیر ترکیه ادامه داد: کشور ما در ماه‌های پیش رو میزبان 2 نشست بزرگ بین‌المللی خواهد بود. یکی نشست سران سازمان همکاری اسلامی که در آوریل است و دیگری اولین نشست مربوط به مشکلات انسانی مانند آوارگان که از سوی سازمان ملل برگزار میشود. برای هر دو نشست بین‌المللی، رئیس جمهور ترکیه از آقای روحانی دعوت کرده است.
هاکان تکین با بیان اینکه درباره اهمیت نشست سران سازمان همکاری اسلامی نیازی به توضیح نیست، تصریح کرد: در خصوص دومین نشست باید گفت که ایران و ترکیه پذیرای بیشترین پناهجو در دنیا هستند، به همین دلیل این نشست بسیار اهمیت دارد. البته اینکه ایران در این نشست در چه سطحی حضور یابد موضوعی است که تهران تصمیم می‌گیرد؛ اما گذشته از این دو نشست، رئیس‌جمهور ترکیه از آقای روحانی برای سفر به ترکیه به منظور حضور در نشست سوم شورای عالی همکاری دوجانبه دعوت کرده است.
* در روابط با ایران چندان در قید و بند پروتکل‌ها نیستیم
وی در این خصوص که آیا دعوت از رئیس جمهور ایران برای سه سفر به ترکیه در مدتی کوتاه کمی غیر طبیعی به نظر نمی‌رسد، گفت: وقتی صحبت درباره دو کشور دوست باشد، اینکه در سطح ریاست جمهوری سه سفر انجام شود از نظر ما غیرعادی نیست. چه بسا اگر اقتضا کند رئیس جمهور ترکیه هم سه یا چهار بار به ایران سفر می‌کند. ما در روابط با ایران چندان در قید و بند پروتکل‌ها نیستیم.
سفیر ترکیه یادآور شد: آن 2 نشست بین‌المللی است که در ترکیه برگزار میشود، اما موضوع سفر دوجانبه خارج از این موضوعات است. نشست سران سازمان همکاری اسلامی 14 و 15 «آوریل» (26 و 27 فروردین) و نشست بین‌المللی رسیدگی به مشکلات انسانی 24 و 25 ماه «می» (13 و 14 اردیبهشت) خواهد بود که تقریباً با یک فاصله 40 روزه برگزار میشود.
هاکان تکین درباره زمان سفر احمد داود اوغلو نخست‌وزیر ترکیه به ایران نیز گفت: فعلاً تاریخ دقیقی مشخص نیست، منطقی این است که اول سفر آقای ظریف انجام شود که پیش زمینه سفر آقای داود اوغلو است. تلاش می‌کنیم در سه چهار ماه آینده این کارها انجام شود؛ البته تعطیلات نوروز است، ولی تلاش‌مان را می‌کنیم.
وی ادامه داد: اگر بتوانیم سفر آقای ظریف در یک ماه آینده را برنامه‌ریزی کنیم، سفر نخست‌وزیر کشورمان می‌تواند بلافاصله پس از نوروز انجام شود. البته قرار است در ایران انتخابات برگزار شود که ممکن است برنامه سفر را تحت تاثیر قرار دهد.
* درباره سوریه هنوز به تفاهم نرسیده‌ایم
سفیر ترکیه در ایران در خصوص اینکه آیا در سفر آقای رحیم‌پور درباره سوریه هم مذاکراتی انجام شد و راه‌حل مشخصی برای این بحران مشخص شد یا خیر؟ نیز گفت: اینکه بگوییم تفاهمی حاصل شده؛ خیر. البته آقای رحیم‌پور هم عنوان کرد که معاون وزیری که مسئول امور سوریه است آقای امیرعبداللهیان است، ولی در این رایزنی‌ها موضوع سوریه هم بررسی شد. هر دو کشور قبول دارند رویکردها با هم متفاوت است.
هاکان تکین ادامه داد: می‌توان گفت که بین 2 کشور تفاهم در این خصوص که باید دیدگاه‌های 2 کشور به هم نزدیک شود، به وجود آمده است. باور داریم که اگر 2 کشور مهم منطقه در یک زمین مشترک قرار گیرند، مشکل سوریه به راحتی قابل حل است. ما آرزو داریم که برادران ایرانی ما در حمایت از کسی مانند بشار اسد که مردم خود را می‌کشد بازنگری داشته باشند. سوریه همسایه ماست و ما 911 کیلومتر مرز مشترک داریم و هر اتفاقی در این کشور بیفتد، مستقیماً ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی با ذکر این نکته که تاکنون بیش از 400 هزار نفر در درگیری‌های سوریه کشته شده‌اند، افزود: چهار میلیون نفر از سوری‌ها به خارج از کشور گریخته‌اند و در مجموع 12 میلیون سوری از خانه و کاشانه خود آواره شده‌اند. در حال حاضر 2 و نیم میلیون سوری به ترکیه پناهنده شده‌اند.
سفیر ترکیه با اشاره به سفر ماه گذشته خود به آنکارا برای حضور در کنفرانس سفرای ترکیه در خارج از کشور، گفت: بخشی از این نشست هم در شهر «غازی آنتپ» برگزار شد. در آنجا از یکی از کمپ‌هایی که آوارگان سوری ساکن شده‌اند، بازدید کردم. از نزدیک کمپ‌ها و مدارس آنها را دیدم، این یک تراژدی بزرگ انسانی است. هر قدر هم امکانات خوب برای آنها فراهم کنیم، هر انسانی آرزو دارد در وطن خود زندگی کند، اما وقتی آن آرامش و امنیت را ندارند، مجبور می‌شوند که به کشورهای دیگر پناه ببرند.
هاکان تکین با ذکر این نکته که در این کمپ نزدیک به 260 هزار سوری زندگی می‌کنند، تصریح کرد: مجموعاً 2 و نیم میلیون سوری در اقصی نقاط ترکیه زندگی می‌کنند و ما در همه نقاط ترکیه هر روز شاهد تراژدی انسانی حاکم بر زندگی پناهجویان سوری هستیم.
وی با اشاره به حضور روسیه در سوریه و با ادعای اینکه روسیه مناطق مسکونی را بمباران می‌کند که باعث تشدید بحران شده است، اظهار داشت: هفته گذشته در مونیخ مقرر شد که درگیری‌ها کاهش یابد، اما پیش از آنکه مرکب این تفاهمنامه خشک شود، قوای روسیه و سوریه حملات خود را به مناطق مسکونی افزایش دادند. روزهای گذشته بیمارستانی در شمال سوریه بمباران شده و دست کم 23 نفر کشته شدند.
* در اینکه PYD یک گروه تروریستی است تردیدی نداریم
سفیر ترکیه ادامه داد: روس‌ها می‌گویند علیه داعش می‌جنگند، اما در مناطق بمباران آنها حتی یک عنصر داعش وجود ندارد. ما در این چارچوب آرزو داریم که برادران ایرانی ما رویکردهای خود را مورد بازبینی قرار دهند.
هاکان تکین در پاسخ به این موضوع که «هنوز بر سر اینکه کدام گروه‌ها تروریستی هستند اختلاف نظر وجود دارد و روس‌ها اعلام کرده‌اند که همه گروه‌های تروریستی را مورد حمله قرار می‌دهند»، پاسخ داد: از دید ما این موضوعی نیست که نیاز به بحث داشته باشد و سازمان ملل در این باره تصمیمات روشنی دارد. داعش، جبهه النصره و القاعده سازمان‌های تروریستی هستند و از نظر ما اینکه گروه‌های دیگر را هم با آنها در ارتباط بدانیم، رویکرد درستی نیست.
وی در پاسخ به این موضوع که «کردهای PYD (حزب دموکراتیک کردهای سوریه) در شمال سوریه نیز جزو گروه‌های تروریستی سازمان ملل محسوب نمی‌شوند» نیز گفت: در اینکه PYD یک سازمان تروریستی است، هیچ تردیدی نیست، چرا که پ.ی.د بازوی سوری سازمان پ.ک.ک است که از طرف بسیاری از کشورهای اروپایی به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده و دستورات خود را مستقیماً از کوه‌های قندیل (محل استقرار اعضای شورای رهبری پ.ک.ک که در اقلیم کردستان عراق قرار دارد) دریافت می‌کند.
سفیر ترکیه ادامه داد: پ.ی.د یک سازمان خطرناک است که از بی ثباتی در سوریه سوء استفاده کرده و تلاش دارد از اغتشاشات آنجا برای خود یک سرزمین ایجاد کند. این سازمان به کردها و دیگر قومیت‌ها فشار می‌آورد تا بافت جمعیتی مناطق شمال سوریه را تغییر دهد. این موضوع را صرفاً حاکمیت ترکیه عنوان نمی‌کند، بلکه نهادهای بین‌المللی گزارش‌هایی در این خصوص داده‌اند.
* ترکیه با کردهای سوریه مشکلی ندارد
هاکان تکین گفت: متأسفانه بعضاً مبارزه ترکیه با پ.ی.د در برخی رسانه‌ها با انحراف انعکاس داده و تلاش میشود این طور وانمود شود که ترکیه با کردهای ترکیه مشکل دارد. ما با کردهای سوریه، عراق، ایران و ترکیه هیچ مشکلی نداریم و همه آنها را برادران خود می‌دانیم، اما در نگاه ما تروریست، تروریست است و کرد و عرب و سنی و شیعه ندارد.
وی در خصوص تحلیل‌های مطرح شده مبنی بر اینکه ترکیه از بیم آنکه بشار اسد سقوط نکند و همه سرمایه‌گذاری‌هایش طی چند سال گذشته در سوریه بر باد رود و همچنین قدرت یابی پ.ک.ک در شمال سوریه به این منطقه حمله کرده است، گفت: ترکیه درباره اینکه چه ساختار حاکمیتی در آینده سوریه تشکیل شود، فدرال باشد یا بخش خودگردان کردی، نگرانی ندارد و این موضوعی است که مردم سوریه درباره آن تصمیم می‌گیرند، اما طبعاً مسئله این است که تمام مردم سوریه باید درباره آن به نتیجه برسند. نگرانی ما از این است که سازمان‌های تروریستی از جمله پ.ک.ک، پ.ی.د و داعش از بی‌ثباتی سوء استفاده کنند و در آنجا حاکمیت خود را تثبیت کنند.
سفیر ترکیه همچنین در پاسخ به سؤالی درباره ارزیابی از تنش در روابط ترکیه و روسیه و آینده مناسبات آنکارا - مسکو نیز اظهار داشت: روابط ترکیه با روسیه در حال حاضر چندان روشن نیست. تلقی ما این است که در چارچوب قوانین بین‌المللی برای دفاع از قلمرو حاکمیت‌مان هواپیمای روسی را سرنگون کردیم. این اتفاق در یک لحظه نبود، بلکه یک ماه و نیم بود که حریم هوایی ما را نقض می‌کردند و ما مکرر هشدار دادیم و آنها مداوم می‌گفتند که دیگر تکرار نمی‌شود، ولی باز هم روند خود را ادامه دادند و ما مجبور شدیم این واکنش را نشان دهیم.
* ترکیه درباره روسیه کار اشتباهی نکرد
هاکان تکین با اشاره به پیشنهادهای ترکیه برای دیدار و مذاکره با مقامات روسیه، یادآور شد: این درخواست‌ها رد شد و پس از آن تلاش روسیه در تمامی حوزه‌ها این بود که با اقدامات خصمانه با ما رفتار کند. بین مردم 2 کشور روابط خوبی وجود دارد، اما ما دلایل این رفتار خصمانه دولتمردان روسیه را متوجه نشدیم. ما حاکمیت همه کشورها را محترم می‌دانیم و چنین انتظار متقابلی هم از طرف مقابل داریم.
وی ابراز امیدواری کرد که ترکیه و روسیه بتوانند در کوتاهترین زمان ممکن از شرایط کنونی عبور کنند و خاطرنشان کرد: اما فعلاً هیچ نشانه‌ای از طرف روسیه نمی‌بینیم. کماکان معتقد هستیم که کار اشتباهی نکردیم.
* موضوع اعزام 150 هزار نیرو به شمال سوریه درست نبود و کسی تایید نکرد/ مشارکت هوایی عربستان در ائتلاف
سفیر ترکیه در ایران در پاسخ به سؤالی در خصوص حضور 150 هزار نیرو به رهبری عربستان در سوریه و حمایت ترکیه از این موضوع نیز گفت: موضوع اعزام 150 هزار سرباز به سوریه درست نیست و هیچ کس در عربستان نیز آن را تایید نکرده است. آنچه عربستان اعلام کرده، این بوده که حاضریم قوای زمینی به سوریه بفرستیم، اگر ائتلاف جهانی مبارزه با داعش در این باره تصمیم بگیرد.
هاکان تکین ادامه داد: این ائتلافی است که از سوی آمریکا تشکیل شده و به نظر می‌رسد که آمریکا از این پیشنهاد استقبال کرده، ولی در حال حاضر این موضوع که از سوی عربستان نیروی زمینی فرستاده شود، مطرح نیست.
وی گام احتمالی اول عربستان در این خصوص را حمایت نیروی هوایی این کشور از ائتلاف ضد داعش خواند و گفت: از سوی ائتلاف به صورت دوره‌ای مواضع داعش هدف قرار می‌گیرد و احتمالاً کمک نیروی هوایی عربستان هم به آن اضافه خواهد شد، اما در زمان پیش رو، اگر شرایط ایجاب کند و ائتلاف مقابله با داعش تصمیم بگیرد، می‌تواند ائتلافی از نیروی زمینی به سوریه گسیل یابد و کسی هم نباید از این بابت نگرانی داشته باشد.
سفیر ترکیه افزود: اگر در چارچوب ائتلاف این حرکت انجام شود، چه از سوی عربستان باشد و چه هر کشور دیگری، جای نگرانی برای هیچ کشوری نیست و باید خوشحال باشند.
* ترکیه فعلاً قصد اعزام نیرو به سوریه را ندارد
هاکان تکین در پاسخ به این سؤال که آیا ترکیه هم قصد اعزام نیرو به سوریه را دارد یا خیر؟ گفت: ما فعلاً طرح و برنامه‌ای در این خصوص نداریم، اما منطقه‌ای که درباره‌اش بحث میشود، پشت مرزهای ماست و ما برای تامین امنیت خود هر تصمیمی را اتخاذ می‌کنیم. مقامات ایرانی به کرات این موضع را اتخاذ کرده‌اند که اگر داعش به 40 کیلومتری مرزهای ایران برسد، خط قرمز ایران تلقی شده و دست به کار خواهند شد؛ ترکیه هم اگر سازمان‌های تروریستی مانند داعش یا پ.ی.د بخواهند در پشت مرزهایش اقداماتی را انجام دهند، حق دارد از خود دفاع کند.
وی افزود: ما از فاصله 40 کیلومتری سخن نمی‌گوییم، بلکه در خصوص پشت مرزهایمان حرف می‌زنیم.
