شرکت ایرباس فرانسه در روزهای اولیه لغو تحریم‌ها قرارداد تحویل هواپیماهای نو با ایران را نهایی کرد؛ اما رقیب این شرکت یعنی بوئینگ آمریکا به‌تازگی تصمیم فروش قطعات هواپیما به ایران را در دستور کار قرار داده است. برخی از کارشناسان این صنعت بر این باورند در صورت اجرایی شدن فروش قطعات، سود خوبی عاید این شرکت خواهد شد. سابقه رقابت این دو غول هواپیماسازی به دوقطبی شدن بازار ایرلاین‌ها در دهه 1990 بازمی‌گردد.
بوئینگ یا ایرباس؛ مساله این است؟
گذار ایران از دهه‌ها تحریم امکان خرید هواپیماهای نو را برای ایران فراهم کرده و ایران به‌عنوان نخستین گزینه، شرکت هواپیماسازی ایرباس را برای خرید هواپیماهای خود برگزیده است. حالا خبرها حکایت از آن دارد که شرکت هواپیمایی بوئینگ، رقیب دیرینه ایرباس که چند روزی واکنشی به این انتخاب ایرانی‌ها نشان نداده بود، چشم امید به فروش قطعات به ایران دارد و انعقاد قرارداد فروش قطعات به ایران را در دست بررسی دارد. برخی کارشناسان این صنعت بر این باورند که فروش قطعات سودی سرشار را عاید این شرکت خواهد کرد، گویی رقابت ایرباس و بوئینگ هرگز پایانی ندارد.
سابقه رقابت دو شرکت هواپیماسازی بوئینگ و ایرباس به دوقطبی شدن بازار ایرلاین‌ها در دهه 1990 بازمی گردد که حاصل مجموعه‌ای از ادغام‌ها در صنعت هوافضای جهان بود. در آن زمان ایرباس کار خود را به‌عنوان یک کنسرسیوم اروپایی آغاز کرد و شرکت آمریکایی بوئینگ رقیب پیشین آن یعنی شرکت مک دانل داگلاس را طی ادغامی در سال 1997 در خود فرو بلعید. سایر شرکت‌های تولید هواپیما در آمریکا همچون لاکهید مارتین، کانویر و فیرچایلد ایرکرافت و شرکت‌های اروپایی بریتیش آئرواسپیس و فوکر دیگر در جایگاهی نبودند که بتوانند رقابتی موثر با این دو شرکت داشته باشند و به همین دلیل از بازار کنار رفتند.
براساس آنچه آمارها نشان می‌دهند، طی 10 سال بین 2004 تا 2014، شرکت ایرباس 8933 سفارش دریافت کرد و 4824 فروند هواپیما تحویل داد، در حالی که بوئینگ 8428 سفارش دریافت کرد و 4458 فروند هواپیما تحویل داد. شاید بتوان با توجه به این ارقام، در کل شرکت بوئینگ را شرکتی خوش قول‌تر از ایرباس دانست هرچند که در مجموع هر دوی این شرکت‌ها تاخیرهای زیادی در تحویل سفارشات خود دارند. به دلیل رقابت شدید بین این دو شرکت، هر یک از این دو مدام دیگری را به دریافت کمک‌های غیرعادلانه از دولت خود متهم می‌کند.
برون‌سپاری دو رقیب
به دلیل آنکه بسیاری از ایرلاین‌های جهان یا به‌طور کامل تحت مالکیت دولت قرار دارند یا نیمه دولتی هستند، تصمیماتی که در رابطه با تهیه هواپیماها اتخاذ می‌شوند، علاوه بر اینکه مرتبط با حوزه تجارت هستند، تا حدودی هم تصمیماتی سیاسی تلقی می‌شوند. بر این اساس، بوئینگ و ایرباس تلاش کردند تا این موضوع را با انعقاد قراردادهای تولید قطعات و مونتاژ آنها در کشورهایی که برایشان اهمیت استراتژیک داشتند، نشان‌دهند و از این طریق مزیتی رقابتی را بر دیگری به‌دست آورند. چنین بود که شرکت هواپیماسازی بوئینگ از سال 1974 روابط دیرینه‌ای را با تامین‌کنندگان ژاپنی قطعات همچون گروه صنایع سنگین میتسوبیشی و گروه صنایع سنگین کاواساکی برقرار کرد. این شرکت‌ها مشارکت زیادی در طرح‌ریزی جایگزینی برنامه‌های جت بوئینگ داشته‌اند و همین موجب شد که بوئینگ سلطه کاملی بر بازار جت‌های تجاری ژاپن داشته باشد. در این رقابت، ایرباس فرصت‌های کمتری را برای برون‌سپاری به‌دست آورد و چندان نتوانست بخش‌هایی از تولید خود را در خارج از مرزهای اروپا به اجرا در آورد. ایرباس فقط یک کارخانه مونتاژ در شهر تیانجین چین تاسیس کرد و در آن تنها یک مدل از هواپیماهای خود یعنی سری320A را تولید کرد.
نخستین تحویل هواپیماهای ایرباس در سال 1974 انجام شد، اما تعداد تحویل‌های بوئینگ در دهه 1980 میلادی از تحویل‌های ایرباس سبقت گرفت. در دهه 1990 این برتری بوئینگ کاهش چشمگیری یافت اما همچنان از ایرباس جلوتر بود. در دهه 2000 میلادی ایرباس در تحویل هواپیماهای باریک پیکر پیشتاز شد، اما بوئینگ همچنان در تحویل هواپیماهای پهن‌پیکر پیشتاز بود. این تمایزها بین تولیدات ایرباس و بوئینگ تا سال 2010 به حد بسیار ناچیزی تقلیل یافت. رقابت این دو شرکت اما هرگز فروکش نکرد. بوئینگ دائما اعلام می‌کند که ایرباس اعتباراتی را به‌عنوان کمک از سوی دولت دریافت می‌کند و ایرباس، بوئینگ را متهم کرده است که یارانه‌هایی غیرقانونی به شکل قراردادهای نظامی و تحقیقاتی یا حتی در قالب معافیت‌های مالیاتی دریافت می‌کند. این رقابت تا جایی بالا گرفت که در روز 31 ماه مه سال 2005، ایالات‌متحده پرونده‌ای قضایی را علیه اتحادیه اروپا گشود و در آن مدعی شد که اتحادیه اروپا یارانه‌هایی غیرقانونی را به ایرباس پرداخت می‌کند. 24 ساعت بعد اتحادیه اروپا با طرح یک دعوای حقوقی علیه ایالات‌متحده مدعی شد که دولت آمریکا از بوئینگ حمایت می‌کند. این ادعاها تا به امروز بیش از آنکه دعوای حقوقی باشند به یک جنگ تجاری تبدیل شده است. حالا ایرباس در سال 2016 ادعا کرده که در سال گذشته میلادی توانسته است در رقابت با بوئینگ به برتری دست یابد و بیش از 1000 سفارش برای هواپیماهای جدید خود دریافت کند.
این در حالی است که تعداد هواپیماهای تولیدی و تحویل‌های بوئینگ بیشتر بوده است. ایرباس به تازگی اعلام کرده که در حال حاضر 57 درصد از کل بازار را به لحاظ تعداد سفارش‌ها در دست دارد چون در سال 2015 بالغ بر 1036 فروند هواپیما سفارش گرفته است. این می‌تواند تضمینی باشد برای تداوم تولیدات شرکت طی یک دهه آینده. این در شرایطی است که رقیب آمریکایی آن یعنی بوئینگ، تعداد هواپیماهای پهن‌پیکر بیشتری فروخته است و علاوه بر آن در مجموع تعداد بیشتری هواپیما در سال 2015 تحویل داده است. طی سال 2015 بوئینگ در مجموع 762 هواپیما به ارزش کل 125 میلیارد دلار تحویل داده در حالی که ایرباس 635 هواپیما به ارزش کل 6/ 91 میلیارد دلار تحویل داده است. هر دو شرکت اما در سال 2015 با افت شدید سفارش‌ها مواجه شدند، چون تقاضا در بازار هوافضای جهان پس از یک دوره رونق، کاهش یافت.
