صف‌های خرید تقریبا در تمامی نمادهای بازار سهام در حالی تقویت شد که طی معاملات روز گذشته شاخص کل توانست افزایش 2142 واحدی (معادل 1/ 3 درصد) را تجربه کند و با عبور از سه کانال متوالی در 71 هزار واحد ایستاد. به این ترتیب، رکوردهای متعددی را به ثبت رساند. این میزان رشد روزانه و جهش سه کانالی پیش از این در 16 فروردین سال جاری اتفاق افتاد و رقم شاخص نیز در بیشترین مقدار از 19 آذر 93 قرار گرفت. همچنین، ارزش معاملات روزانه نیز که بالغ بر 450 میلیارد تومان شد بیشترین مقدار از 17 فروردین امسال محسوب می‌شود. در میان 37 صنعت بورسی نیز فقط سه گروه با افت شاخص مواجه شد و در راس گروه‌های شاخص‌ساز می‌توان به کانه‌های فلزی و خودرویی‌ها اشاره کرد که به ترتیب 95/ 4 و 5/ 4 درصد رشد را تجربه کردند. هرچند خوش‌بینی به رونق اقتصادی به دنبال گشایش‌های هسته‌ای، عامل بنیادی قدرتمندی برای حمایت از وضعیت بازار سهام است، اما رشد دسته‌جمعی قیمت‌ها از نگاه کارشناسان یکی از تهدیدهای کنونی بورس تهران محسوب می‌شود. طبیعی است که هر تحول و اصلاحی نمی‌تواند به‌صورت عمومی موجب بهبود وضعیت بنگاه‌های اقتصادی شود. در واقع، رفع تحریم‌ها به‌عنوان شاخص تحولات فعلی کشور، اثرگذاری یکسانی بر همه شرکت‌های فعال در بازار سهام ندارد. این در حالی است که هیجان کنونی که میان سهامداران به وجود آمده موجب سردرگمی برخی نقدینگی‌ها و رشد توده‌وار قیمت سهام شده است. موضوعی که نگرانی بسیاری از کارشناسان را برانگیخته و همگی سهامداران را به انجام رفتار منطقی و به دور از هیجان دعوت می‌کنند. کارشناسان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» پتانسیل بازار سهام برای رشد بیشتر را بالا می‌دانند و معتقدند کلیت بورس به علت تغییر انتظارات و خوش‌بینی به آینده توانایی رشد دارد. با این حال، تاکید می‌شود رفتار سهامداران فعلی بیانگر نوعی غفلت از واقعیات اقتصادی و شناسایی مناسب فرصت‌های سرمایه‌گذاری است. به عقیده این تحلیلگران عواملی مثل رکود بازارهای جهانی، وضعیت سودآوری و مشکلات مالی برخی شرکت‌های بورسی و همچنین عدم توجه به قیمت کنونی سهام آنها از جمله مواردی است که بسیاری از سهامداران توجه کمتری نسبت به آنها دارند.
نگاه دقیق‌تری به رشد بورس داشته باشیم
محسن احمدی/ معاونت سرمایه‌گذاری کارگزاری فیروزه آسیا: عمده دلایل رشد اخیر بازار کاهش شدید قیمت سهام طی دو سال گذشته و رسیدن سهم‌ها به کف قیمتی خود، انتظار کاهش نرخ سود بانکی، تاثیرات توافق هسته‌ای بر اقتصاد، پیش‌بینی رشد اقتصادی بالای 5 درصد برای سال بعد و ورود سرمایه گذاران خارجی بوده است. اقدامات بانک مرکزی درخصوص کاهش نرخ بهره بین‌بانکی و ایجاد سیاست‌های تسهیل مقداری توسط بانک مرکزی از جمله کاهش نرخ ذخیره قانونی هر چند به اعتقاد بسیاری از فعالان اقتصادی بسیار دیر صورت پذیرفت ولی باتوجه به رویکرد بانک مرکزی در عدم کاهش دستوری نرخ بهره و ایجاد اقدامات موثر برای ساماندهی سیستم بانکی کشور، سیگنال کاهش نرخ بهره پایداری را به فعالان اقتصادی ارائه داد. باید توجه داشت که کاهش نرخ سود بانکی از طرفی باعث افزایش پی بر ای بازار و از سوی دیگر افزایش انگیزه برای فعالان اقتصادی برای خروج پول خود از بانک به سمت بازار سرمایه خواهد شد.
اما در این میان مسائل و مشکلاتی در بازار سرمایه مشاهده می‌شود که باید به آنها توجه خاصی داشت؛ کاهش نرخ سود بانکی مساله‌ای قطعی است، اما فرآیند زمانبری خواهد بود و یک‌شبه رخ نمی‌دهد. همچنین کاهش قیمت‌های جهانی و قیمت نفت بر شرکت‌های بورسی و در سطح کلان بر اقتصاد کشور تاثیر زیادی دارد و به‌طور قطع سود شرکت‌های کالامحور را تحت تاثیر قرار می‌دهد به‌طوری‌که احتمال می‌رود در سال آتی با کاهش سود مواجه شوند یا حداقل، رشدی در انتظار آنها نباشد. از طرفی دیگر ورود سرمایه‌گذار خارجی فرآیند زمانبری هست و بازار باید توجه داشته باشد در مورد زمان و مبلغ ورود پول خارجی به بورس، دچار خوش‌بینی مفرط نشود. در مجموع با توجه به دو عامل مهم کاهش ریسک سیستماتیک بازار و همچنین کاهش نرخ سود بانکی، P/ E بورس افزایشی خواهد بود؛ در گام اول P/ E مرتبه 6 که مطابق بر متوسط تاریخی بازار سرمایه است، دور از انتظار نیست، اما با ورود پول داغ (hot money) از طرف سرمایه‌گذاران، احتمال می‌رود در سه سال آینده پی بر ای 10 را نیز بازار تجربه کند، ولی مجددا به سطح تعادلی اقتصاد ایران یعنی 6 مرتبه حرکت خواهد کرد، البته این مساله برای کلیت بازار سرمایه صادق است و صحبت درخصوص سهامی است که همواره P/ Eهای منطقی داشته‌اند؛ مثلا گروه خودرو که حتی با وجود زیان انباشته دارای نوسانات مثبتی بوده مسلما از این قاعده مستثنی هستند.
سقوط؛ پیامد رشد بدون منطق
مهدی طحانی/ مدیرعامل شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آوای آگاه: پس از مساله برجام شاهد اتفاقات انتظاری و همچنین واقعی در بازار سرمایه هستیم. سفر رئیس‌جمهوری و هیات همراه به کشورهای اروپایی و انعقاد قراردادهای جدید که در آینده برسوددهی صنایع و شرکت‌های بورسی تاثیر گذار خواهد بود از جمله اتفاقات انتظاری مزبور است. این در حالی است که در این مدت اتفاقات واقعی که تاثیر آن در صورت‌های مالی شرکت‌ها و سودسازی یا به عبارت دیگر تغییر در P/ E شرکت‌ها باشد، رخ نداده است؛ اما P/ E بازار همچنان در حال افزایش است که در حال حاضر حدود 7 مرتبه است که به این ترتیب تا رسیدن به اوج تاریخی خود یعنی P/ E مرتبه 9 فاصله چندانی ندارد و این موضوع نگران‌کننده است. بررسی ارزش جایگزینی نیز با توجه به سابقه تاریخی بورس و شرکت‌ها، آمار مثبتی در برندارد و کمی وضعیت هیجانی را در بازار ترسیم می‌کند. در سال 92 شاخص کل بورس در محدوده 89 هزار واحد در حال نوسان بود که در این مدت قیمت دلار تقریبا 3600 تومان در حال نوسان بود و نفت نیز در محدوده 110 دلار دادوستد می‌َشد. این در حالی است که اکنون دلار در همان نرخ معامله می‌شود؛ اما شاخص در محدوده 70 هزار واحد قرار دارد و قیمت نفت نیز به کمتر از یک سوم کاهش یافته است که در این مقایسه هر چند از نظر کف قیمتی در شرایط رشدی قرار دارد؛ اما قیمت سهام شرکت‌ها حدود 50 درصد کاهش را در مقایسه با دو سال گذشته تجربه کرده است که این آمار باعث تردید در ادامه روند رشد بازار به‌صورت حباب‌گونه را تداعی می‌کند.
در این میان نکات مهمی از قبیل برجام، کاهش نرخ سود بانکی با توجه به رسیدن نرخ تورم نقطه به نقطه به کمتر از 10 درصد در دی ماه و همچنین امکان بازشدن LC برای بانک‌ها می‌تواند از جمله عوامل مثبت برای بازار سرمایه قلمداد شود؛ اما نباید تاثیر کاهش قیمت جهانی نفت و کالاها را بر بازار نادیده گرفت. آیا در این شرایط شرکت‌های مرتبط بورسی با قیمت‌های جهانی، توان سودسازی را دارند؟ آیا قراردادهای منعقد شده در چند وقت اخیر پس از برجام، می‌تواند تاثیر منفی کاهش قیمت نفت را جبران کند؟
در حال حاضر پول‌های پارک شده به سوی بازار سرمایه در حال حرکت است که آثار آن را می‌توان در رشد قیمت سهام اکثر شرکت‌های بورسی چه بزرگ و چه کوچک مشاهده کرد. به‌طور کلی در این شرایط رشدی و با توجه به ورود پول‌های جدید به بورس، چنانچه دولت رویکرد مثبتی مشابه رویکرد سیاسی خود در اقتصاد نیز داشته باشد، می‌توان به تداوم این روند مثبت در بازار امیدوار بود و به قطعیت ایجاد هرگونه حبابی را در بازار منتفی دانست؛ اما چنانچه اقتصاد کشور دستخوش بازی‌های سیاسی شود، همین اعداد و ارقام کنونی نیز حباب تلقی خواهد شد. در مجموع می‌توان گفت در شرایط کنونی و به‌طور منطقی P/ E بازار سرمایه باید در محدوده 7 تا 5/ 7 باشد و عبور از این محدوده، خطرناک است و در این راستا باید شرکت‌های بورسی با منطق و گزارش‌دهی به موقع حرکت کنند و در واقع هر چه سرعت رشدی بدون منطق بالا باشد به همان میزان هم سقوط پرشتاب‌‌تری در پیش خواهد بود.
سهامداران در پی جبران زیان دو ساله
سید‌سلمان نصیر‌زاده، تحلیلگر مرکز مطالعات اقتصادی آریا سهم: نکته اصلی در معاملات روزهای اخیر بازار سهام کشور هیجان معامله‌گران، برای جبران زیان دو ساله خود است و این مساله به ویژه در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسیار به چشم می‌خورد. به بیان دیگر سهامداران در شرایط کنونی بدون توجه به مسائل دیگر پیرامون بازار و همچنین بدون تفکیک بین صنایع فقط در‌صدد جبران مافات خود در روزهای رکود بازار هستند. این در حالی است که در شرایط فعلی ریسک قیمت‌های جهانی و همچنین زمانبر بودن اثر رفع تحریم‌ها در بازار به قوت خود پابرجا هستند. به هر ترتیب بازار با توجه به کاهش نرخ سود بانکی همگام با کاهش نرخ تورم و انتظار سهامداران از اثرات رفع تحریم‌ها بر شرکت‌ها در حال رشد است و این دوعامل موجب افزایش نسبت پی بر ای بازار سهام خواهد شد، بر این اساس به نظر می‌رسد این انتظارات نسبت مزبور را در کوتاه‌مدت تا رقم بین 7 تا 8 نیز افزایش دهد و پس از تجربه این رقم بازار تا مدتی در مدار اصلاح حرکت خواهد کرد. در بلندمدت نیز رفع هر نوع ریسکی از بازار سهام کشور موجب افزایش نسبت پی بر ای بازار خواهد شد. البته این امر در شرایطی اتفاق می‌افتد که چرخ اقتصاد کشور بر مدار بهبود حرکت کند و همگام با آن شاهد کاهش نرخ تورم و در پی آن کاهش نرخ سود بانکی باشیم. ضمن اینکه بهبود در وضعیت بازارهای جهانی نیز منجر به افزایش پی بر ای بازار خواهد شد. به هر ترتیب بر اثر این عوامل، انتظار رشد پی بر ای بازار تا 10 مرتبه نیز در بلندمدت غیر‌منطقی نیست. البته افزایش این نسبت باید با رشد صورت و مخرج کسر به‌طور همزمان رخ دهد و در صورتی که رشد فزاینده این نسبت بدون پشتوانه بنیادی و عملیاتی شرکت‌ها حاصل شود، وضعیت نگران‌کننده‌ای برای بورس تهران رقم خواهد خورد.
نیاز به اصلاح برای رشد مداوم
مازیار فتحی، کارشناس بازار سرمایه: با وجود رشد شاخص‌ها در بازار فعلی، هنوز قیمت سهام بسیاری از شرکت‌ها پایین است و جای رشد زیادی دارد. به‌عنوان مثال هنوز P/ E اغلب صنایع بسیار پایین است و در مقابل بسیاری از سهم‌ها آرام آرام وارد مرحله اشباع خرید می‌شوند و قیمت‌شان از حد تعادلی خارج می‌شود. درست است که هنوز بازار سرمایه وارد فضای حبابی نشده اما بحث این است که رشد باید بر اساس اصولی اتفاق بیفتد. در تمام دنیا همین‌گونه است. صعود بدون اصلاح و بدون منطق بازار خطرناک است. درست است که رفع تحریم‌ها چشم‌انداز مثبتی به اقتصاد ایران داده و بازار سرمایه نیز بازار انتظارات است. این انتظارات باید درصد معقولی از رشد قیمت یک سهم را رقم بزند، چرا‌که شرایط بنیادی سهم نیز پارامتری تاثیرگذار در رشد قیمت سهام است. در حال حاضر شاهدیم برخی صنایع همچون صنعت خودرو بدون اصلاح تکنیکال صعود می‌کند که این رشد خطرناک است. در این شرایط آماتورها هیجان‌زده وارد بازار شده و روز به روز صف‌های خرید طولانی‌تر می‌شود. در صورتی که بازار در زمان کنونی اصلاح شود، خوب است ولی اگر این اصلاح به ما‌ه‌های آینده موکول شود، وضعیت بد و سختی در انتظار خواهد بود و در این زمان همین افراد آماتور هستند که متضرر می‌شوند. باید به P/ E هدف بازار نیز توجه داشت. این P/ E در صنایع مختلف عددی متفاوت است. مهم‌ترین مشکل فعلی بازار این است که تفکیکی بین سهم‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. به‌عنوان مثال در صنعت سیمان با توجه به اوضاع بنیادی سیمانی‌ها و نبود امید نسبت به حل مشکلاتشان در آینده، P/ E برابر 5 نیز شاید زیاد باشد اما این رقم برای بانکی‌ها 8 هم می‌تواند باشد. در مجموع به اعتقاد من P/ E بازار در میان مدت قابلیت صعود تا 7 و 8 مرتبه را دارد. البته تاکید می‌کنم در حال حاضر بازار حبابی نیست ولی در صورتی که شاخص پیوسته و بدون اصلاح رشد کند، هیجان بازار افزایش یافته و شاهد حبابی شدن بازار خواهیم بود.
فشار پول، عامل رشد برخی سهام
ایمان مقدسیان، مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری سهام گستران: با وجود رشد قابل توجه شاخص در روزهای اخیر و همچنین بازدهی خوب و مثبتی که شاهد هستیم، این نگرانی وجود دارد که بازار در برخی از گروهها حبابی شود؛ چرا‌که کارآیی تخصیصی در بازار وجود ندارد. زمانی کارآیی تخصیصی در بازار وجود دارد که پول و سرمایه به سمت صنایعی رود که توجیه داشته و سود خوبی بدهند. در حال حاضر این وضعیت دیده نمی‌شود. بورس و سهامداران ما باید به این نکته توجه کنند که اجرایی شدن و تاثیرگذاری خبرهای مثبت سیاسی و اقتصادی و همچنین رفع تحریم‌ها موضوعی زمانبر خواهد بود و اثرات این عوامل را در کوتاه مدت نخواهیم دید. متاسفانه سهامداران به این موارد توجه نمی‌کنند و از فاکتورهایی همچون P/ E سهم، سود فعلی و سود سال آینده شرکت غافل شده‌اند. علاوه بر این، سهامداران باید توجه داشته باشند در بازار محصولات آن شرکت در سال آینده تغییری رخ خواهد داد یا ثابت می‌ماند و اینکه شرکت به حداکثر تولید خود رسیده یا خیر. آیا سهامدارانی که در این روزهای مثبت بورس، وارد بازار شده‌اند؛ فرصتی برای اختصاص دادن به آن دارند یا قرار است کار را به یک صندوق سرمایه‌گذاری بسپارند؟ طبیعتا انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری نیز کار ساده‌ای نبوده و نیاز به تحلیل دارد. در بازه زمانی دی ماه سال 92 تا دی‌ماه سال جاری، سهامداران بسیاری بودند که با ضررهای سنگینی مواجه شدند و حتی به دلیل استفاده از اهرم‌ها، اصل پول خود را نیز از دست دادند؛ امکان تکرار این سناریو وجود دارد. در شرایط فعلی شاهدیم P/ E سهم‌هایی که زیان انباشته داشته و وضعیت نابسامانی دارند، از حد گذشته است. به‌عنوان مثال می‌توان به گروه خودرویی اشاره کرد. در این گروه در حال حاضر خبهمن پایین‌ترین P/ E را دارد که حدود 7 است؛ اما باقی شرکت‌ها P/ E بسیار بالایی حدود 15 و 20 دارند که منطقی نیست. به اعتقاد من P/ E هدف بازار در کوتاه مدت 7 مرتبه و شاخص هدف 80 هزار واحدی را می‌تواند داشته باشد که یکی از لازمه‌های آن کاهش غیردستوری نرخ سود بانکی است. می‌توان گفت تداوم رفتار فعلی در بعضی از گروهها ممکن است به حبابی شدن بازار منجر شود که یکی از دلایل اساسی آن این است که بازار از فاکتور کارآیی تخصیصی غافل شده است. در بازار این روزها، سرمایه و پول به سمتی رفته که سود نبوده و تنها فشار پول، قیمت سهام شرکت‌ها را بالا می‌برد.
خرید بدون تحلیل در معاملات
احسان رضاپور، عضو هیات مدیره مشاور سرمایه آوای آگاه: استراتژی کنونی سرمایه‌گذاران در معاملات بازار سهام، تنها استراتژی خرید در معاملات است. یعنی معامله‌گران بدون توجه به وضعیت شرکت‌ها و بدون تفکیک قائل شدن بین شرکت‌ها تنها در پی اخبار مثبت پیرامون رفع تحریم‌ها در معاملات بازار سهام در صف خرید حاضر می‌شوند. در این راستا نیز شاهد حضور افراد غیر‌حرفه‌ای زیادی در بازار هستیم، افرادی که تنها با توجه به اخبار رسانه‌ها مبنی بر روند صعودی متغیر‌های بورسی و برخی اظهار‌نظر‌های غیر‌کارشناسی در فضای مجازی در تلاشند از قافله‌ای که برای خرید سهام هجوم برده‌اند، عقب نمانند و از این رو شاهد تشکیل صف‌های خرید طویل در قیمت‌های غیر ارزنده برخی شرکت‌ها که وضعیت بنیادی نامناسبی را دارند، هستیم. از طرفی چشم‌انداز کاهش نرخ سود بانکی در سال آینده در راستای کاهش نرخ تورم نیز یکی دیگر از دلایل ورود پر شتاب نقدینگی حقیقی‌ها به معاملات بازار سهام است اما به نظر می‌رسد ادامه روند کنونی با این شتاب در شرایطی که فاصله زمانی زیادی تا احیای شرکت‌ها وجود دارد، برای بازار سهام شرایط نامناسبی را رقم خواهد زد. شرایطی که بازار سهام چند بار آن را تجربه کرده است. البته نباید این نکته را فراموش کرد که اگر معامله‌گران در خرید‌های خود بین شرکت‌ها تفاوت قائل شوند، می‌توان رشد پایداری را برای بازار سهام پیش‌بینی کرد. اما به هر ترتیب دیدگاه منطقی به روند بازار سهام و وضعیت شرکت‌ها، افزایش چشمگیر نسبت قیمت به درآمد بازار را در دو تا سه ماه آینده دور از انتظار می‌داند اما به‌طور قطع در برخی شرکت‌ها که رفع تحریم‌ها می‌تواند با سرعت بیشتری اثر‌گذار باشد، شاهد افزایش این نسبت خواهیم بود.
