«اگر اعتبار پل صدر را خرج تکمیل خط٣ مترو تهران می‌کردند تا زودتر تمام شود یا با خط اتوبوس ویژه این مسیر را مدیریت می‌کردند، قطعا تهران امروز شرایط بهتری داشت و شهرداری تا امروز گرفتار شکایات و اعتراضات متعدد شهروندان معترض و متضرر اطراف این پل نمی‌شد». این بخشی از اظهارات محمد توسلی، شهردار تهران در سال ٥٧ در جلسه واکاوی مسئله آلودگی هوا و ترافیک در تهران است که محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران، هم آن را تأیید می‌کند و می‌گوید: «یکی از پیمانکاران پل صدر به من می‌گفت شهرداری تهران به‌جز هزینه‌های تملک و شهرداری‌های مناطق، شش‌هزار میلیاردتومان برای این پروژه هزینه کرده و باید پرسید با این اعتبار خط ٣ و ٦ و ٧ که امروز تأخیر هم دارند به بهره‌برداری نمی‌رسید؟»
دفتر پژوهش‌های تاریخی شهر تهران به روال معمول خود، جمعی از فعالان حوزه شهری از جمله شهرداران سابق، اعضای شورای شهر تهران و سایر مسئولان مرتبط را حول یک یا چند موضوع شهری دور هم جمع می‌کند. معمولا این تبادل‌نظرات و دیدگاه‌ها در دوره‌های مختلف با ارائه راهکارهایی همراه می‌شود و از آنجا که اعضای شورای شهر هم در جلسه حضور دارند، می‌تواند در طرح‌های شهری راهگشا باشد. این بار محمد توسلی، شهردار تهران در دو سال اول انقلاب، رحمت‌الله حافظی و محمد حقانی رئیس و عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در جلسه حضور داشتند تا در مورد ترافیک، آلودگی هوا و نیز پیشنهاد انتقال پایتخت تبادل‌نظر کنند. احمدرضا خزائی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی و شهریاری، مسئول تدوین ضوابط قوانین مجلس شورای اسلامی هم دو روحانی حاضر در این جلسه بودند.
محمد توسلی ضمن بیان جزئیاتی از وضعیت تهران در دوران مسئولیتش در شهرداری تهران، گفت: مسائلی همچون آلودگی هوا یا ترافیک تک‌سببی نیستند و باید مجموعه‌ای از دلایل را برای آنها در نظر بگیریم. وی به سابقه تحصیل و زندگی خود در آلمان و آمریکا اشاره کرد و گفت: شهرها در این کشورها مثل یک ساعت بدون توقف در جریان هستند و شوراها با قدمتی که دارند کاملا جاافتاده و مسئولیت‌ها را برعهده دارند. شهروندان به‌خوبی می‌دانند مالیات پرداختی آنها کجا و برای چه اموری در شهر به کار گرفته شده است اما آیا شهروندان تهرانی هم این امتیاز را دارند. شورای شهر لندن حدود ٢٠٠ سال قدمت دارد یا در کشورهای همسایه ما شوراها با تعدادی بیشتر و نقشی مؤثرتر شهر را اداره می‌کنند اما شوراها بدون تعارف در شهر ما تبدیل به یک ماشین امضا برای شهرداری شده‌اند. توسلی به دوران کوتاه مسئولیتش اشاره کرد و گفت: ما در دولت موقت دنبال آن بودیم که در کوتاه‌ترین زمان، بیشترین کار را برای مردم انجام دهیم چراکه شرایط آن دوران، شرایط ثابتی نبود اما حال بسیاری از مدیران ثبات مدیریت دارند اما باز هم کار مهمی از پیش نمی‌برند. نگاه از ابتدا این بود که شوراها از محلات و از دل خود مردم شکل بگیرند و بالا بیایند و پایه‌های آن مردمی باشد و بعد به مناطق و بعد هم به کل شهر برسد. البته همه شواهد حاکی از آن است که از سال ٦٠ افرادی این بندهای مهم در قانون اساسی در مورد شوراها یا قانون احزاب را قبول نداشتند. همان زمان عده‌ای می‌گفتند این حرف‌ها که مردم خودشان برای خودشان تصمیم بگیرند و سر کار باشند حرف‌های غربی‌هاست و اگر افرادی چون شهید بهشتی با این تفکرات مقابله نمی‌کردند، شرایط به‌مراتب سخت‌تر می‌شد. اگرچه آنچه دولت اصلاحات در سال ٧٦ از شوراها اجرائی کرد با اصل قانون اساسی تفاوت دارد اما همین اندک هم قابل‌قبول و مثمرثمر است و همین چهار دوره اخیر شوراها فرایندی برای یادگیری است.
شهردار تهران ٥٧ که قبل از مسئولیت در شهرداری تهران به‌عنوان مشاور پروژه‌های حمل‌ونقل و ترافیک تا امروز همکاری داشته و دارد، در مورد سابقه طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک در تهران و تلاش‌ها برای ادامه کار مترو تهران هم گفت: در طرح جامع که در سال ٤٤، فرمانفرمایان با بررسی و مطالعات بسیار تهیه کرده بود، مترو دیده شده بود. در آن طرح جمعیت تهران سه میلیون‌نفر پیش‌بینی شده بود تا در دهه ٧٠ به ٥,٥ میلیون‌نفر برسد و همان زمان تأکید شده بود که میزان آب در تهران برای سقف ٥.٥ میلیون‌نفر موجود است. تهران آن زمان ١٢ منطقه بی‌نظم داشت که با پیگیری به ٢٠ منطقه رسید و بعد پیشنهاد هماهنگی مناطق آموزش‌وپرورش با شهرداری را به شهید رجایی دادیم و ایشان قبول کردند تا ترددها به مرکز شهر کم شود و حالا بعد از دو دهه واحدهای راهور هم با مناطق شهرداری هماهنگ شده‌اند. همان زمان بیش از ٥٠ خیابان تهران را یک‌طرفه کردیم و خط ویژه راه‌اندازی شد و جالب است که بعد از این‌همه سال هنوز همین با طرح ترافیک و طرح زوج و فرد ادامه یافته است.
وی گفت: در سال ٧١ با مدیران سازمان برنامه چهار مطالعه را در مورد ترافیک انجام دادیم که در نتیجه آن مشخص شد که باید چهار اقدام اساسی؛ یعنی تقویت حمل‌ونقل عمومی، ایجاد بستر برای دوچرخه، تقویت پیاده‌روی در شهر و تقویت شبکه‌های شهری انجام شود که اتفاقا بانک جهانی هم برای تمامی شهرهای درحال‌توسعه این موارد را پیشنهاد داده بود. دوچرخه که در تمام این سال‌ها با موانع فرهنگی مواجه بوده است، در تمام دنیا تجربه شده و جزء یکی از مدل‌های حمل‌ونقلی است. به طور متوسط ١٢درصد سفرهای درون‌شهری در آلمان با دوچرخه انجام می‌شود و این عدد در برخی از شهرها تا ٤٠درصد است. همین رقم را در سایر شهرهای فرانسه هم که مثل آلمان خودشان تولیدکننده خودرو هستند می‌توان دید.
توسلی تأکید دارد که شهرداری تهران و شهردار تهران دچار نوعی اقتدارگرایی است و با این شرایط مدیریت واحد شهری نمی‌تواند محقق شود و مهم‌تر اینکه اعضای شورا هم نمی‌توانند کاری از پیش ببرند و به همین وضعیت امروز دچار می‌شوند. او می‌گوید باید هرچه‌زودتر تجربه دنیا را در مورد ترافیک و حمل‌ونقل، الگو قرار دهیم چراکه در میان ازبین‌رفتن انرژی و سرمایه مالی، سلامت مردم اولویت دارد و نباید بیش از این شاهد مرگ جوانان و ایست قلبی و انواع سرطان‌ها در سنین پایین باشیم. او می‌گوید تجربه جهانی همیشه روی موتورسیکلت و خودرو شخصی خط قرمز می‌کشد و اینها همان دو مدلی هستند که ما امروز گرفتارشان هستیم و همه برنامه شهر را بر اساس شرایط آنها تغییر می‌دهیم.
شهردار اسبق تهران می‌گوید: در شرایطی که تهران دچار این بی‌نظمی است، شهرداری تهران باید اصلاح را از خودش شروع کند و جلوی انواع تخلفات که زمینه‌ساز تخریب محیط‌زیست و تجمع بیشتر اجتماعات انسانی و آلودگی بیشتر می‌شود را بگیرد. باید بررسی شود برج‌های بلند در کوچه‌های هشت‌متری، چه بلایی سر شهروندان این محله و ترافیک آن آورده است. وی به ساخت پل صدر اشاره کرد و گفت: این پروژه که دست آخر شهروندان تهرانی نفهمیدند با چه اعتباری تمام شد، توجیه ترافیکی، شهرسازی و زیست‌محیطی ندارد. اگر همین اعتبار را خرج تکمیل خط ٣ می‌کرد تا زودتر تمام شود یا با خط اتوبوس ویژه این مسیر را مدیریت می‌کرد، قطعا شرایط بهتری داشت. در عین حال شهرداری هنوز هم گرفتار شکایات و اعتراضات متعدد شهروندان معترض و متضرر اطراف این پل است چراکه این پل شرایط شهری و شهرسازی این محله را برهم زده است.
وی توصیه کرد اگر چه شهرداری تهران از برنامه ساخت مترو خود به‌شدت عقب است اما باز هم به این تلاش ادامه دهد و افزود: قبل از هر چیز باید مدیریت تقاضای سفر را در تهران داشته باشیم و در ادامه برای شهروندان، مسیرها و مدل‌های حمل‌ونقلی جایگزین معرفی کنیم تا آنها هم از خودرو شخصی خود بگذرند. وی درعین‌حال پیشنهاد داد با آزادکردن قیمت بنزین، بخشی از این پول را در صندوقی که مردم به آن اعتماد داشته باشند، ذخیره و برای مترو یا سایر مدل‌های حمل‌ونقل هزینه کنند.
توسلی مسئله انتقال پایتخت را منتفی و غیرعقلانی خواند و گفت: در تمام دنیا برای کم‌شدن بار یک پایتخت، مرکزیت اقتصادی یا سیاسی را جدا می‌کنند و یکباره یک شهر را دچار تغییر نمی‌کنند. انتقال تهران از نظر مالی منتفی است چون دولت این میزان اعتبار ندارد. در عین حال اگر هدف جلوگیری از تمرکز سیاسی و اقتصادی است، این اتفاق در جای دیگر تکرار خواهد شد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود با سپردن امور به مردم و دخالت‌دادن آنها در امور ازجمله در شوراها، قدرت سیاسی را در سطح کشور پخش کنیم. باید شرایط به گونه‌ای باشد که استاندار و سایر مسئولان استانی مثل خوزستان همانند استاندار و مسئولان استان تهران، قدرت مانور داشته باشند و مدیریت واحد شهری شکل بگیرد.
در این جلسه که همانند یک میزگرد اداره می‌شد، رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری تهران به تأکید سازمان‌های جهانی بر سرطان‌زابودن آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: از رؤسای سه قوه تا مدیران سایر بخش‌ها باید از مردم به خاطر عملکردشان در مورد ترافیک و آلودگی هوا عذرخواهی کنند. در سال‌های گذشته بیش از پنج هزار هکتار از باغات تهران تخریب شده است و قانون می‌گوید اگر اثبات شد فردی تعمدا درخت یا باغی را برای ساخت‌وساز تخریب کرده، باید آن ملک تملک و در اختیار عموم مردم قرار گیرد اما در این سال‌ها بیش از دوهزارو ٢٠٠ پرونده باغات به قوه قضائیه ارجاع شده است اما چه تعدادی از آنها حکم به نفع مردمی که دارند در این آلودگی خفه می‌شوند داشته‌اند؟قوه مقننه که مصوبه دولت برای معاینه فنی خودروهای صفر را از دو سال به پنج سال رساند، چه ظلمی در حق مردم رواداشت؟ و قوه مجریه که در این سال‌ها سهم خود از حمل‌ونقل عمومی و ساخت مترو و خرید اتوبوس را نداد یا قطره‌چکانی داد، چه نقشی در مرگ و انواع بیماری مردم تهران دارد؟
این عضو شورای شهر تهران می‌گوید: شهرداری پایان سال ٩٣ مصوبه می‌آورد برای مجوز جابه‌جایی در منابع مترو تا پروژه‌های آن روی زمین نماند و ما هم خوشحال می‌شویم و رأی می‌دهیم اما بعد مشخص می‌شود آقایان با این مجوز، پول را برده‌‌اند در جای دیگر خرج کردهاند. مشکل شهر تهران این است که مسئولان آن، گاهی از ته سوزن رد می‌شوند اما از در دروازه رد نمی‌شوند، برخی امور را افراطی دنبال می‌کنند و بسیاری از امور مثل سلامت مردم را رها کردهاند و در این شرایط انتظار دارند مردم به آنها اعتماد هم داشته باشند. شهرداری نهادی قدرتمند است و شهردار هم در همین سیستم قرار می‌گیرد و آنچه باید تغییر کند همین شرایط است که البته واکنش و مقاومت هم دارد. وقتی به شهردار می‌گویم فلان جا فساد هست، می‌گوید معرفی کنید و این یعنی واکنشی منفعلانه و نه جهادی. ما امروز در تهران با تعدد متولی مواجه هستیم؛ درحالی‌که نخ ارتباط آنها با هم پاره شده است و هر کسی کار خودش را پیش می‌برد. به عنوان نمونه تلاش زیادی برای اتوبوس‌های تهران و فیلتر دوده آنها شده است درحالی‌که حدود شش هزار خودرو سنگین حمل نخاله و زباله، روز و شب‌ها که ما خواب هستیم در شهر تردد می‌کنند.
محمد حقانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، هم تأکید کرد تهران در سال‌های اخیر با اولویت خدمات برای خودروها شکل گرفته و همه این بزرگراه‌ها فرش قرمزی بوده‌‌اند که برای افزایش تعداد خودروها پهن کردهاند. یکی از پیمانکاران پل صدر به من می‌گفت شهرداری تهران به جز هزینه‌های تملک و شهرداری‌های مناطق، شش هزار میلیارد تومان برای این پروژه هزینه کرده است و سؤال اینجاست که با این اعتبار، آیا خط ٣، ٦ و ٧ که امروز تأخیر هم دارند، به بهره‌برداری نمی‌رسید.
این عضو شورای شهر تهران به اقدامات شهرداری تهران در حذف تدریجی درختان اشاره کرد و گفت: خیابان ولیعصر بیش از ٦٠ هزار اصله درخت داشت که امروز تعدادشان به‌زور به هفت هزار اصله درخت می‌رسد و نمی‌توان روند ساخت‌وساز در حاشیه این خیابان و انواع بتون‌ریزی و انواع مواد شیمیایی و حتی استفاده از نمک در زمستان را در این روند بی‌تأثیر دانست. شهریاری، مسئول تدوین ضوابط قوانین مجلس شورای اسلامی، نیز با طرح این سؤال که اگر مجلس به وظایف خود درست عمل نکرده چرا شورای عالی استان‌ها اقدامی مؤثر در این راستا نداشته است، گفت: شهرداری و شورای شهر تهران در این سال‌ها روند غلط و پرتخلف خودشان را ادامه داده‌‌اند و در فروش تراکم به این موضوع توجه نشد که این میزان تراکم، نیاز به زیرساخت و آبوهوا و فضا برای زندگی دارد. شهرداری تهران حرف از شرایط آبوهوا می‌زند اما در کنار رودخانه و مسیل‌های تهران، مجوز برج ٣٠ طبقه می‌دهد و کسی اعتراضی نمی‌کند. وی با طرح این پیشنهاد که بهتر است دولت و شهرداری در روزهای آلوده، حمل‌ونقل عمومی را برای تشویق مردم رایگان کنند و از پول خود مردم به خودشان تخفیف بدهند، گفت: بهتر است طبق قانون هرچه‌زودتر پادگان‌ها، کارخانه‌ها و مراکز دیگری که امکان خروج از تهران را دارند، این مصوبه مهم را اجرائی کنند. احمدرضا خزائی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی نیز با طرح این مسئله که جامعه ما از خردمندی و عقلانیت فاصله گرفته است، گفت: چرا باید تجربه جهانی و نظر کارشناسان و خبرگان را کنار بگذاریم. مشکل جامعه ما این است که مدیران ما به جای مدیریت، اربابی می‌کنند. خودشان فکر می‌کنند، خودشان تحلیل می‌کنند و خودشان هم اجرا می‌کنند.
وی مدیران را در همه سطوح به صبوری، مدارا و پنهان‌کردن اسراری که به نفع کشور نیست، دعوت و توصیه کرد.
این جلسه از آن جهت که چند نسل از مدیران گذشته و امروز، مدیران اجرائی و کارشناسان باتجربه را در کنار هم داشت، قابل‌توجه بود. ضمن آنکه چند گروه ملی- مذهبی، اصلاح‌طلب و اصولگرا در کنار روحانیت یک‌جا و حول یک موضوع به بحث و بررسی پرداختند.
