به گزارشافکارنیوز، این مدرس دانشگاه معتقد است، رسانه‌ها می‌توانند مردم را با فرهنگستان و فرهنگستان را با مردم آشتی دهند.
پروانه خسروی‌زاده، استادیار گروه زبان‌شناسی رایانشی دانشگاه صنعتی شریف، در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، گفت: در هر کشوری وجود فرهنگستان زبان ضروری است، اما این نهاد در کشورهای گوناگون با اسامی مختلفی چون «آکادمی زبان» شناخته می‌شود. فرهنگستان زبان وظایف متعددی دارد؛ معادل‌سازی برای واژگان بیگانه، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی زبانی و صیانت از زبان، از جمله این وظایف هستند.
او افزود: فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم به انجام همین وظایف می‌پردازد، اما مشکلات خط و زبان فارسی، این نهاد را دچار مشکلات عدیده کرده است. خط فارسی مشکلات زیادی دارد که لازم است فرهنگستان برای رفع آنها هنجارسازی کند. مهم‌ترین مشکل زبان فارسی در نظام نوشتاری، سرهم‌نویسی و نبود واکه‌های کوتاه است؛ به همین دلیل هنگام نوشتار واژهها، نوعی سلیقه اعمال می‌شود.
خسروی‌زاده سپس عنوان کرد: امروزه ارتباطات و تبادل اطلاعات بسیار سریع اتفاق می‌افتد و در فضای مجازی و با استفاده از امکانات دیجیتالی صورت می‌گیرد، نه با کاغذ و چاپ. به همین دلیل مسأله نگارش و نظام نوشتاری بسیار اهمیت می‌یابد. برای استفاده از این امکانات دیجیتالی، لازم است زبان طبیعی پردازش شود و برای زبان نوشتاری و خط فارسی هنجارسازی صورت گیرد. فرهنگستان باید هنگام هنجارسازی در خط فارسی، به مشکلات موجود توجه و برای آنها سیاست‌گذاری کند. اولین مشکل در خط فارسی، نبود واکه‌های کوتاه است. مشکل دوم، از اعمال حروف عربی و به کار بردن این حروف در واژهها، به صورت
دلخواه ناشی می‌شود.
او اضافه کرد: به عنوان نمونه در فضای دیجیتال گاهی حرف «ی» به صورت «ی» عربی، با دو نقطه در زیر آن و یا حرف «کاف» به شکل عربی، با یک همزه در درون آن، به کار می‌روند. همچنین به کار بردن «دندانه و همزه» به جای «ی»، یا «الف تنوین» به جای «ن» و یا استفاده از الگوهای نوشتاری فارسی برای واژههای عربی؛ مثلا نوشتن واژههایی مثل «انصافا» و «اتفاقا» به صورت «انصافن» و «اتفاقن» از جمله تغییراتی هستند که فارسی‌زبانان هنگام نوشتن در فضای مجازی در شکل نوشتاری واژهها اعمال میکنند.
خسروی زاده ادامه داد: به این ترتیب زمانی که اطلاعات می‌خواهند در محیط وب پردازش شوند، چون رایانه همچون انسان توانایی درک همانندی این واژههای یکسان را که به اشکال گوناگون نوشته شده‌اند، ندارد، این‌ها را واژههایی متفاوت فرض می‌کند؛ در نتیجه زمانی که می‌خواهیم با ابزارهای جست‌وجو به دنبال واژه‌ای بگردیم که به چند شکل مختلف نوشته می‌شود، دچار مشکل می‌شویم.
او یادآوری کرد: البته کمیسیون فنی استاندارد فناوری اطلاعات برای نمایش اطلاعات فارسی براساس یونی‌کد استانداردی را تهیه و منتشر کرده و اصلاح و استانداردسازی فونت‌های فارسی هم در دستور کار دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی قرار گرفته است، اما حجم اطلاعاتی که در حال حاضر در فضای مجازی تولید می‌شود، بسیار زیاد است و هر روز که می‌گذرد این مشکل بزرگ‌تر می‌شود، بنابراین پرداختن به این مسأله از اولویت بالایی برخوردار است.
این مدرس دانشگاه سپس عنوان کرد: رعایت نکردن فاصله‌ها و نیم‌فاصله‌ها و همچنین سرهم‌نویسی حروف، از مشکلات دیگر خط فارسی است؛ به عنوان نمونه در حال حاضر واژه «خسروی‌زاده» به سه شکل با فاصله بین «خسروی» و «زاده»، با نیم‌فاصله بین این دو بخش و همچنین بدون فاصله نوشته می‌شود. این مشکلات عمدتا به دلیل سرهم‌نویسی حروف فارسی هستند. ماشین‌نویس‌ها نمی‌دانند کدام‌یک صحیح است، ماشین هم تشخیص نمی‌دهد که همه این‌ها یکی هستند، اما فرهنگستان در این زمینه شیوه یکپارچه‌ای ارائه نمی‌کند.
او افزود: در نظام نوشتاری ما، در نگارش اسامی خاص غیرایرانی هم اعمال سلیقه می‌شود؛ برای مثال، برای یافتن اطلاعاتی در مورد موسیقی‌دان برجسته آلمانی که در سال ۱۸۲۷ درگذشته است، مشخص نیست که باید کدام‌یک از این موارد را به عنوان کلیدواژه جست‌وجو کرد؛ بتهوون، بتهون، بتهوفن، بیتهوفن یا بیتهفن. در نتیجه اگر کسی بخواهد درباره این فرد از طریق اینترنت اطلاعاتی به زبان فارسی پیدا کند، به مشکل برمی‌خورد. فرهنگستان باید برای حل این مسائل، شیوه‌نامه یکسانی ارائه دهد. این مسائل که امروز در فضای مجازی وجود دارند، در آینده برای زبان فارسی بسیار گران تمام میشوند. توجه به
این مسائل، الآن اهمیت دارد و باید همین امروز برای رفع آنها برنامه‌ریزی شود.
خسروی‌زاده درباره ضرورت معادل‌سازی برای واژههای بیگانه، گفت: قطعا مسأله ورود واژههای غربی و غیربومی به زبان فارسی، مسأله مهمی است و معادل‌سازی برای این واژهها ضروری است، اما همیشه باید تعادلی در زمینه واژه‌سازی صورت گیرد. به دلیل سرعت تبادل اطلاعات در دنیای امروز، اگر سیاست‌گذاری لازم انجام نشود، تعداد واژههای قرضی به قدری زیاد می‌شود که زبان را به خطر می‌اندازد، بنابراین نباید زبان آن‌قدر باز باشد که هر واژه قرضی به آن وارد شود و جا بیفتد؛ چراکه این امر ممکن است زبان را به نابودی بکشاند. از سوی دیگر هم باید تعدیل را رعایت کرد؛ چون اگر تفریط باشد و
با واژهها با تعصب برخورد شود، این خطر به وجود می‌آید که افراد جامعه زبانی دیگر نتوانند با دنیای بیرون از زبان خود ارتباط برقرار کنند.
او اضافه کرد: طبق سند چشم‌انداز ۲۰ ساله قرار است ما در آینده‌ای نه‌چندان دور تولیدکننده علم شویم. اگر این اتفاق بیفتد و ما به مرزی برسیم که دیگر مصرف‌کننده نباشیم و بخواهیم دانش خود را به دنیا صادر کنیم، دلیلی ندارد کسی ملزم باشد برای فهم مقالات ما زبان فارسی را یاد بگیرد. بنابراین ما باید بتوانیم به زبان آنها بنویسیم. درست است که باید برای واژههای تخصصی علوم مختلف، واژه‌سازی کنیم، اما می‌توانیم در مقالات علمی، معادل فارسی واژهها را در کنار واژههای اصلی بیاوریم تا خواننده هم با واژه اصلی و هم با معادل فارسی آن آشنا باشد؛ به این معنا که اجازه انتشار
واژههای بیگانه علمی داده شود، اما برای آنها معادل‌سازی هم صورت بگیرد.
خسروی‌زاده در ادامه اظهار کرد: فرهنگستان با این ضرورت‌ها آشناست، اما در دنیای امروز سرعت انتقال واژه بین زبان‌ها بسیار زیاد است. بنابراین امروز وظایف فرهنگستان‌های دنیا بسیار سنگین‌تر از ۲۰ سال پیش است. مسلما اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی از برجسته‌ترین چهره‌های علمی کشور هستند و همه اعضای گروه‌های واژهگزینی فرهنگستان با توجه به ملاک‌های علمی واژه‌سازی میکنند، اما یکی از مشکلات این است که تعداد این متخصصان محدود است. اگر این اشخاص ۲۴ ساعته هم واژه بسازند، نمی‌توانند جواب‌گوی خیل عظیم واژههایی باشند که هر روز وارد زبان فارسی میشوند.
او افزود: مشکل دیگر این است که ممکن است عامه مردم، فرایند واژه‌سازی فرهنگستان را نپسندند، یا واژههای فرهنگستان به دلیل جور نبودن با سلیقه مردم یا خوش‌آهنگ نبودن، در زبان جا نیفتند، اما واژه‌سازی فرهنگستان براساس معیارهای علمی صورت می‌گیرد. من شخصا با این نهاد ارتباط کاری ندارم، اما از واژه‌سازی آنها دفاع علمی می‌کنم. یکی از ملاک‌هایی که فرهنگستان هنگام واژه‌سازی در نظر می‌گیرد، «زایایی» واژه است؛ به این معنا که فرهنگستان به ساخت واژههایی تمایل دارد که بتوان از آنها قید، فعل و صفت هم ساخت.
این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: فکر می‌کنم برای عموم افراد جامعه ما، خوش‌آوا بودن، خوش‌معنا و معنادار بودن و کوتاه بودن هجاها بسیار مهم‌تر از سایر ملاک‌هاست. در مقابل، قطعا برای یک متخصص فرهنگستان، ملاک اول در واژه‌سازی، زایایی واژه است، اما جامعه به این ملاک فرهنگستان اهمیتی نمی‌دهد. خود من به عنوان یک فرد عادی، نه به عنوان یک تحصیل‌کرده، واژه «یخ‌سری»(واژه معادل فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژه «اسکی») را نمی‌پسندم. یکی از مشکلات این واژه، تعداد زیاد هجاهای آن در مقایسه با واژه اصلی است. من نمی‌توانم واژه‌ای مانند یخ‌سری را به‌راحتی در
مکالمه‌های روزانه به کار ببرم. از لحاظ اقتصاد زبانی(انتقال بیش‌ترین معنا با کم‌ترین تلاش) هم این واژه در مقایسه با «اسکی» واژه خوبی نیست.
او افزود: معنا‌شناسی واژه، توجه به اصالت یک واژه و ریشه داشتن آن در گذشته زبان فارسی، خوش‌آوا بودن، ارتباط داشتن با غرور ملی و اعتقادات مذهبی از دیگر ملاک‌هایی هستند که برای مردم مهم‌اند؛ بنابراین انتخاب معادلهای واژههای بیگانه در زبان فارسی ابعاد مختلفی دارند.
خسروی‌زاده تأکید کرد: فرهنگستان وظیفه خود را به‌خوبی انجام می‌دهد، اما مشکل این است که هر روز سیلی از واژههای جدید وارد زبان فارسی میشوند و در مقابل، تعداد متخصصان فرهنگستان کم است. همچنین توجه به یک‌سری نکات علمی و کم‌توجهی به ملاک‌های مردم از دیگر مشکلات است. فرهنگستان خود به این امور واقف است، اما ممکن است گاهی مجبور شود خوش‌آوایی یک واژه را برای زایایی آن فدا کند، یا برعکس.
او درباره ضرورت معادل‌سازی برای واژههای بیگانهای که در زبان فارسی پذیرفته شده‌اند، گفت: به نظر شخصی من، سرعت ورود واژههای جدید به زبان به قدری زیاد است که بهتر است به جای پرداختن به واژههایی که پیش از این وارد زبان ما شده‌اند، صرفا به واژههایی بپردازیم که به‌سرعت در حال ورود به زبان ما هستند و قبل از این‌که این واژههای جدید هم سرنوشتی مشابه واژههای «اسکی»، «تلویزیون» و … پیدا کنند، به آنها پرداخته شود.
خسروی‌زاده درباره ارتباط بین فرهنگستان زبان وادب فارسی و مردم، عنوان کرد: در این زمینه باید فرهنگ‌سازی شود و مردم از طریق رسانه‌ها به مشارکت بیش‌تر در فعالیت‌های فرهنگستان تشویق شوند. شاید این وظیفه شما(رسانه‌ها) باشد که مردم را با فرهنگستان و فرهنگستان را با مردم آشتی دهید. نهادی مانند مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز می‌تواند با ایجاد شبکه‌های عمومی فعال و اطلاع‌رسانی عمومی، مردم را به مراجعه به این شبکه‌ها و مشارکت در واژه‌سازی تشویق کند.
او افزود: بهتر است مردم واژههای پیشنهادی خود را ثبت کنند، سپس با بررسی پیشنهادهای مردم در فرهنگستان، یک واژه انتخاب و تصویب شود. روند واژهگزینی کنونی این است که تعداد اندکی متخصص، واژههای بیگانهای را که وارد زبان فارسی میشوند، بررسی میکنند و بعد معادلهای پیشنهادی خود را ارائه میدهند و اگر پس از سه سال این واژهها از سوی جامعه پذیرفته شدند، تصویب میشوند. به نظر من، باید این سیر برعکس شود؛ یعنی واژههایی که مردم پیشنهاد میدهند، در سامانهای ثبت و جمعآوری شوند، سپس فرهنگستان آنها را از مخزنی استخراج کند و پس از بررسی، چند مورد را که با ملاکهایش هماهنگتر
هستند، به شورای واژهگزینی ببرد تا درنهایت یکی از آنها انتخاب شود.
