اشاره قرآن به خطای دید

: خطاهای ادراکی موارد محدودی هستند که نشان می‌دهند ادراک موجودات زنده و به ویژه ما انسانها، هرگز باتاب سادة واقعیت فیزیکی خارجی نیست و به عبارت دیگر انعکاس صحیح واقعیت خارجی نیست. ما همه اشیاء و پدیده های اطراف خود را به صورتی که هستند درک نمی‌کنیم بلکه بر حسب نگرش‌های خود و موقعیت آن پدیده و زمان ادراک آنها، به صورتهای مختلف درک می‌کنیم. وقتی ادراک با واقعیت منطبق نمی‌شود، اصطلاحاً می‌گوییم به خطای ادراکی دچار شده‌ایم.

به تصویر زیر بنگرید:
خطای دید مولر _ لایر



کدام خط بزرگ‌تر به نظر مى‌رسد، A یا B؟

پاسخ این سئوال آن است که هر دو خط به یک اندازه است.(۱)

در قرآن کریم در مواردى به خطاى چشم اشاره شده است که در اینجا به بیان یک نمونه‌ از آن بسنده مى‌شود:

وَ إِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ اِلْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَ یُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اَللّٰهُ أَمْراً کٰانَ‌مَفْعُولاً وَ إِلَى اَللّٰهِ تُرْجَعُ اَلْأُمُورُ.(۲)

و آنگاه که چون با هم برخورد کردید، آنان را در دیدگان شما اندک جلوه‌ داد و شما را[نیز] در دیدگان آنان کم نمودار ساخت تا خداوند کارى را که‌انجام شدنى بود تحقّق بخشید، و کارها به سوى خدا بازگردانده مى‌شود.

این آیهء شریفه به جنگ «بدر» اشاره دارد و به مۆمنین یادآورى مى‌کند که شما را در چشم‌دشمن کم جلوه دادیم تا دشمن به طمع شکست شما عقب نشینى نکند. آنها را نیز در چشم‌شما کم جلوه دادیم تا وحشت شما را فرا نگیرد و فکر کنید که تعداد دشمن کم است.

لازم به‌ذکر است تعداد مسلمانان در جنگ بدر حدود ۳۱۳ نفر بود، در حالى که تعداد کفار تقریبا بیش‌از ده برابر تعداد مسلمانان بود.

علامه طباطبایى در این باره مى‏نویسد:

«خداى سبحان، مومنین را در اولین برخورد در نظر مشرکین اندک جلوه داد تا مغرور شوند و مومنین را ناچیز تلقى کنند. همین امر ایشان را بر پیاده شدن و جنگیدن دلیر کرد؛ ولى وقتى دست بکار شدند و درهم آمیختند، خداوند همان مومنینى را که به نظرشان اندک مى‏آمد، در نظرشان دو برابر کرد و همین امر باعثشد که عزم آنان سست شده، در نتیجه شکست بخورند.»(۳)

مى‏توان این طور نتیجه گرفت که خداوند با استفاده از یک اثر فیزیکى در محیط، تاثیر نور و عوامل دیگر در حواس بینایى انسان، امدادهاى غیبى را به نفع مومنین به کار گرفته، تا سپاه مشرکین شکست بخورند.

در تفسیر نور چنین آمده است:

«خداوند براى یارى مسلمانان، ولایت تکوینى و تصرف در دیده‏ها را بکار مى‏گیرد. همچنین بهره‏بردارى از حواس ظاهرى نیز به دست خداست.»(۴)

پیش از جنگ بدر، ابوجهل به مشرکین گفت: «یاران محمد فقط به اندازه خوراک یک شترند.» این سخن کنایه از تعداد بسیار کم یاران پیامبر صلى الله علیه و آله است. همان طور که مى‏دانیم در جنگ بدر پشت سپاه کفار شکسته شد و پس از این جنگ، مسلمانان و دین اسلام در دنیاى آن زمان به رسمیت شناخته شدند.


منبع:

آن‏سوى آیه‏ ها، نگرشى بر اعجازهاى پزشکى قرآن‏، نویسنده: نوری زاد، صمد

پی‌نوشت‌ها:

(۱) اصول روان شناسى، ج ۲، ص ۴۲۳.
(۲) انفال(۸): ۴۴.
۳. المیزان، ج ۹، ص ۱۴۴.
۴. تفسیر نور،ج ۴،ص ۳۴۷.