در پی وقوع زلزله ۵.۶ ریشتری روز پنجشنبه ۱۵ آذر ماه در برخی شهرهای استان خوزستان دست‌کم ۲۹ نفر در شهرستان مسجد سلیمان مصدوم شدند. اولین و پرقدرت‌ترین این زمین لرزه‌های روز پنجشنبه ساعت ۷ و ۳۲ دقیقه به بزرگی ۵.۶ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری زمین رخ داد. دومین زمین لرزه در این شهرستان ساعت ۸ و ۲۰ دقیقه به بزرگی۳.۲ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری زمین و سپس سومین زمین لرزه ساعت ۸ و ۲۲ دقیقه به بزرگی ۳.۵ ریشتر در عمق هشت کیلومتری زمین با مرکزیت این شهرستان رخ داد. همچنین، زلزله شهرستان مسجدسلیمان در ساعت ۷ و ۵۳ دقیقه صبح با قدرت ۴.۸ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری زمین را لرزاند.
این شهرستان همچنین در ساعت ۸ و ۹ دقیقه پنجشنبه مرکز زلزله دیگری با قدرت ۳.۳ ریشتر در عمق ۹ کیلومتری زمین بود. در آخرین اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی زلزله‌نگاری کشور، شهر مسجدسلیمان به ترتیب در ۸ و ۴۴ و ۹ و ۸ دقیقه صبح همان روز با قدرت ۳.۲ و ۵.۲ ریشتر لرزید. شهر قله‌تل از توابع شهرستان ایذه در ساعت ۸ و ۷ دقیقه صبح مرکز زمین‌لرزه‌ای به قدرت ۳.۳ ریشتر در عمق ۸ کیلومتری زمین بود. همچنین شهر ایذه به ترتیب در ساعت ۸ صبح، مرکز زمین‌لرزه‌هایی به قدرت۲.۸، ۳.۲ و ۲.۵ ریشتر بود.
پس از وقوع این زمین‌لرزه‌ها «محمود اکبری فضلی» مدیرکل بنیاد مسکن در مورد جزییات خسارت ناشی از این زلزله‌ها گفت: «طبق آخرین ارزیابی بنیاد مسکن استان بر اثر وقوع زمین لرزه‌ها ۲۰۰ واحد مسکونی در هفتکل و ۴۵ واحد در گلگیر مسجدسلیمان آسیب دیدند که دیوار حیاط ۱۲ خانه در گلگیر تخریب شدند. همچنین پنج واحد مسکونی در شهرستان باغملک آسیب دیدند و از ایذه گزارشی از وارد شدن آسیب به خانه‌ای در این شهرستان دریافت نشده است.»
جزییات مصدومان زلزله خوزستان
این درحالی است که فرماندار مسجد سلیمان درباره آخرین ارزیابی به جهت خسارات وارده گفت: «۲۹۶ منزل مسکونی دچار خسارت شدند.» طبق معمول در شرایط بحرانی آمار و ارقام مانند همیشه با تناقض‌هایی روبه‌رو است و این موضوع نشان می‌دهد در شرایط بحرانی هماهنگی بین مسوولان مربوطه وجود ندارد. با این حال طبق آخرین ارزیابی در ۱۷ آذر ماه «مجید جودی» معاون مسکن روستایی بنیاد مسکن در مورد خسارات وارده به مسکن روستایی و شهری هفتکل و مسجدسلیمان گفت: «با توجه به وقوع زلزله ۵.۶ ریشتری روز پنجشنبه در مسجدسلیمان و هفتکل امروز بازدیدی به منظور ارزیابی خسارات انجام شد.
باتوجه به اینکه این زلزله متوسط رو به بالا بود، انتظار می‌رفت که خسارت زیادی به بار آورد اما خوشبختانه، به علت کوتاه بودن زمان وقوع زلزله، خسارت وارده بسیار محدود است. بازدیدی از بافت روستایی و شهری مسجدسلیمان و هفتکل داشتیم خسارت وارده بسیار محدود است اما این یک هشدار است که در صورت طولانی بودن زمان زمین‌لرزه، ممکن بود تلفات زیادی داشته باشیم. بافت شهر هفتکل فرسوده و غیرمقاوم است و نیازی به وقوع زلزله ندارد تا آسیب ببیند.
سعی می‌شود که به بهانه زلزله در هر سه شهر مسجدسلیمان، هفتکل و گلگیر اقدامات عمرانی انجام شود. پس از زلزله سال ۹۸ مسجدسلیمان، مصوبه‌ای با هدف مقاوم‌سازی حدود دو هزار واحد مسکونی در این شهر تصویب شد که سعی می‌شود در ادامه نیز اقداماتی انجام شود. پس از ارزیابی خسارات وارد شده تسهیلات کم‌بهره قرض‌الحسنه و کمک بلاعوض خواهیم داشت.»
وقوع پس‌لرزه‌های فوج‌گونه دور از انتظار نیست
«مهدی زارع» رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: زمین لرزه با بزرگای ۵.۶ در ساعت ۷ و ۳۲ بامداد پنجشنبه ۱۵/۹/۱۴۰۳ روستای گلگیر مسجدسلیمان با دو پس‌لرزه مهم در دو ساعت اول بعد از رخداد (ساعت ۷ و ۳۵ دقیقه با بزرگای ۵.۰ و ساعت ۹ و ۸ دقیقه با بزرگای ۵.۲) همراه شده است. زلزله‌های مذبور در همان‌جایی رخ داده که در ۱۷ تیر ۱۳۹۸ زمین لرزه‌ای با بزرگای ۵.۷ موجب کشته شدن یک و بیش از ۱۰۰ نفر مجروح شد.
ساز و کار زمین‌لرزه ۱۵ آذر ۱۴۰۳ به صورت گسل فشاری نزدیک به قائم با راستای شمال غربی- جنوب شرقی بوده و ژرفای برآورد شده ۲۵ کیلومتر بوده به نحوی که سوی شرق/شمال شرقی گسل حرکت به سمت بالا (نسبت به فرودیواره در سوی غرب/جنوب غربی گسل) نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد مانند زمین‌لرزه سال ۱۳۹۸، گسل مسبب همچنان گسل رامهرمز است و در واقع رخداد ۱۵ آذر ۱۴۰۳ به نوعی مشابه و تکرار زمین‌لرزه ۱۷ تیر ۱۳۹۸ است. »
زارع در ادامه با اشاره به زلزله سال ۱۳۹۸ می‌گوید: «ساعت ۳۳:۳۰.۱۱روز ۱۷ تیر ماه ۱۳۹۸ زلزله ۵.۷ در خوزستان در مختصات ۳۱.۹۵ درجه عرض شمالی و ۴۹.۰۵ درجه طول شرقی در جنوب شرق مسجدسلیمان رخ داد. ترک‌های جزیی منازل در ۱۰ روستا و تخریب بیش از ۵۰درصد ۸ خانه درپی زلزله مسجدسلیمان موجب کشته شدن یک و ۱۱۲ نفر مجروح شد.
تخریب بناها و ساختمان‌ها و ریزش گنبد مسجد جامع مسجدسلیمان و ترک‌ها بر دیوارهای خانه‌ها بخشی از خسارات منازل این شهرستان بود. گلگیر در گذشته دارای چشمه‌های آب‌شیرین و باغات میوه و درختان فراوانی بوده است.
بارش‌های زیاد و زمین حاصلخیر آن باعث فراوانی گیاهان و رشد انواع گل‌ها می‌شد به همین سبب آن را گلگیر می‌نامند. خشکسالی باعث از بین رفتن باغ‌ها و حفر تعداد زیادی چاه ژرف در پیرامون کارخانه سیمان گلگیر باعث خشک شدن چشمه‌ها شده است. اثر فرهنگی تاریخی فرودگاه مسجدسلیمان -که توسط انگلیسی‌ها و پس از اکتشاف نفت مسجد سلیمان در یک سده قبل احداث شده- در دهستان تمبی گلگیر به شماره ۳۲۰۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به‌ثبت رسید. گلگیر از ۱۳۹۱ با تصویب هیات وزیران به شهر تبدیل شده است.»
رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی زمین‌لرزه می‌گوید: «با توجه به جوان بودن پوسته این منطقه وقوع پس‌لرزه‌های فوج‌گونه دور از انتظار نیست. در زمین‌لرزه ۱۵ آذر ۱۴۰۳ نیز مشابه مدل آزاد شدن استرس در زلزله‌ای ۱۷ تیر ۱۳۹۸ چند هفته تا چند ماه بعد پس‌لرزه‌های فوج‌گونه ادامه داشته باشد. در این پهنه چون لایه‌های پوسته نامقاوم در زاگرس وجود دارد و فشار و استرسی که در گسل‌ها جمع شده به جای اینکه یک دفعه و در یک شکستگی آزاد شوند؛ به صورت مجموعه‌ای از زلزله‌ها آزاد می‌شود که به آن زلزله فوج‌گونه می‌گویند.
کانون زمین لرزه در جنوب ۲۰ کیلومتری مسجد سلیمان در پهنه گسله آغاجاری، شوشتر و رامهرمز رخ داد. زلزله به احتمال با جنبایی گسلی قائم در پهنه گسله رامهرمز مربوط بوده است. گسل رامهرمز یک گسل فشاری است که سوی شرق/شمال شرق روی بخش غربی / جنوب غربی بالا آمده است. طول گسل رامهرمز ۱۰۰ کیلومتر و در مرز جنوبی زاگرس چین‌خورده در مجاورت کوهپایه زاگرس و بخشی از شرق مرز ساختای فروبار دزفول است.
بدین‌ترتیب گسل مذبور بخشی از مرز کوه-دشت خوزستان که از مجاورت شهر رامهرمز در جنوب شرقی شوشتر می‌گذرد. در راستای این گسل تاقدیس نفت سفید روی رسوبات کواترنری دشت آبرفتی رامهرمز رانده شده است. جنبایی گسل رامهرمز تحت اثر جنبایی ساختارهای زمین‌شناسی پی سنگی به ویژه لایه نمک هرمز رخ می‌دهد و لایه نمک در پی سنگ عنوان مانعی برای شکستگی عمل می‌کند.
حرکت در راستای این گسل با جابه‌جایی فشاری در چندین زلزله قابل توجه با بزرگای متوسط تا شدید در سال‌های اخیر در ایران قابل توجه بوده و امکان گسیختگی بزرگ‌تر با زمین لرزه‌ای شدید هم در راستای آن وجود دارد. لایه‌هایی از پوسته در زاگرس به دلیل برخورد مداوم به سمت شمال ورقه عربستان با ورقه اوراسیا با سرعتی در حدود ۳-۲ سانتی‌متر در سال چین خورده‌اند.
در قسمت جوان‌تر و بیرونی رشته کوه زاگرس، نزدیک خلیج‌فارس و دشت خوزستان تاقدیس‌ها فاصله بیشتری دارند و چندان بلند نیستند. در حرکت به سمت شمال شرقی، فاصله آن‌ها کمتر می‌شود تا اینکه ارتفاع کوه‌ها به بیش از ۴۰۰۰ متر نیز برسد. این برخورد، نیروی محرکه زمین لرزه‌هایی است که معمولا در این پهنه رخ می‌دهد. تغییر شکل عمدتا در قسمت بالایی پوسته، دریک لایه جوان و ضعیف رخ می‌دهد.»
