در دنیای سیاست و تجارت، معمولاً نوعی توافق نانوشته و مصلحت‌آمیز برقرار است. سیاستمداران برای جذب سرمایه‌گذاری و تأمین مالی کمپین‌های انتخاباتی، فشار چندانی بر صاحبان کسب‌وکار وارد نمی‌کنند. در مقابل، مدیران شرکت‌های بزرگ نیز با سکوت و همکاری، راه را برای دریافت یارانه‌ها و مجوز‌های موردنیاز خود هموار می‌سازند. اما گاهی این هم‌زیستی آرام جای خود را به تقابل مستقیم می‌دهد؛ تقابلی که توجه رسانه‌ها و افکار عمومی را به خود جلب می‌کند.
یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های این رویارویی، کشمکش‌های علنی ایلان ماسک با سیاستمداران اروپایی است. این جدال‌ها، که عمدتاً در پلتفرم شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق که ماسک دو سال پیش خریداری کرد) جریان دارد، به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات سال‌های اخیر تبدیل شده است.
جنجال‌های تازه ایلان ماسک: از توهین به صدراعظم آلمان تا پاسخ تند به اتحادیه اروپا
هفته گذشته، ایلان ماسک، چهره سرشناس دنیای فناوری و خالق شرکت‌های تسلا و اسپیس‌اکس، بار دیگر جنجال‌آفرین شد و این بار اولاف شولتز، صدراعظم آلمان را «احمق» خطاب کرد. پیش از آن نیز در واکنش به انتقاد یک کمیسر اتحادیه اروپا، با لحنی تند توصیه کرده بود که «یک قدم بزرگ به عقب بردار و عملاً برو به جهنم!»، اما این ماجرا تنها یک‌طرفه نیست. منتقدان ماسک نیز در شدت و حدت سخنان خود چیزی کم نگذاشته‌اند. ماه گذشته، یکی از کمیسر‌های اتحادیه اروپا او را «مروج شرارت» نامید. چندی بعد، وزیر امور خارجه فرانسه در ۹ نوامبر، ایلان ماسک را به دلیل آنچه نابودی شبکه اجتماعی ایکس خواند، به تمسخر گرفت.
در حالی که ایلان ماسک ، کارآفرین برجسته به‌عنوان متحد فناوری دونالد ترامپ در تلاش‌های او برای دستیابی به دوره دوم ریاست‌جمهوری نقش‌آفرینی می‌کند، این همکاری چالشی منحصربه‌فرد برای اروپا ایجاد کرده است. با وجود انتقادات ماسک از سیاستمداران اروپایی، این قاره به‌شدت به فناوری‌ها و خدمات او وابسته است. خودرو‌های الکتریکی تسلا در کاهش انتشار کربن نقش مهمی دارند، خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در جنگ اوکراین برای ارتباطات حیاتی استفاده می‌شود و پرتاب ماهواره‌های اروپایی اغلب به موشک‌های اسپیس‌اکس متکی است.
نفوذ ایلان ماسک در واشنگتن؛ چالش جدید اتحادیه اروپا در نظارت بر غول‌های فناوری
اگر نفوذ ایلان ماسک در واشنگتن باقی بماند—البته با توجه به عادت ترامپ به کنار گذاشتن متحدانش، این فرض همچنان جای سوال دارد—اتحادیه اروپا ممکن است در مواجهه با او در موقعیت دشواری قرار بگیرد. در چنین شرایطی، شاید اعمال نظارت‌های سختگیرانه بر ماسک از سوی اروپا، از منظر سیاسی غیرقابل قبول جلوه کند. اما پیامد‌های این وضعیت چه خواهد بود؟ اتحادیه اروپا طی سال‌ها توانسته است با تنظیم مقررات سختگیرانه بر شرکت‌های تجاری، تأثیری فراتر از مرز‌های خود بگذارد. این رویکرد که به «اثر بروکسل» شهرت دارد، اغلب باعث شده است قوانین اروپایی به‌عنوان الگویی جهانی پذیرفته شوند. اما با وجود چالش‌های کنونی، ایلان ماسک ممکن است با استفاده از نفوذ خود در واشنگتن، این قدرت نظارتی اروپا را به چالش بکشد و آن را عاملی در تضاد با آرمان «عظمت دوباره آمریکا» معرفی کند.
در میان تمامی شرکت‌ها و شخصیت‌های برجسته دنیای فناوری، ایلان ماسک به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و در عین حال بحث‌برانگیزترین چهره‌ها، نگرانی‌های عمیقی در اتحادیه اروپا برانگیخته است. دیدگاه‌های جنجالی او درباره این قاره و اظهارات صریحش در شبکه اجتماعی ایکس بر این نگرانی‌ها دامن زده است. ماسک با اشاره به مسائل جمعیتی و مهاجرتی اروپا، خطاب به ۲۰۵ میلیون دنبال‌کننده‌اش نوشت که اروپا «در حال مرگ است» و از کاهش نرخ زاد و ولد و بحران مهاجرت به‌عنوان عوامل اصلی یاد کرد. او حتی پا را فراتر گذاشته و مدعی شده است که این قاره ممکن است به‌سمت جنگ داخلی پیش برود و در آینده‌ای نزدیک با شهروندانی که دیدگاه‌های مخالف دارند برخورد‌های شدیدی صورت گیرد—اظهاراتی که به وضوح جنبه اغراق‌آمیز دارند.
ایلان ماسک در عرصه دیپلماسی؛ از تماس ترامپ و زلنسکی تا گفتگو با پوتین
ایلان ماسک، یکی از چهره‌های تأثیرگذار جهانی، به‌تازگی در تماس میان دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، حضور داشته و همچنین بار‌ها با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، گفتگو کرده است. این نقش‌آفرینی‌های سیاسی، همراه با انتقاد‌های او از اروپا، به‌ویژه در زمینه اقتصادی و سیاست‌گذاری، بر اهمیت بررسی دقیق اوضاع از سوی اتحادیه اروپا افزوده است. یکی از جدی‌ترین انتقاد‌های ماسک، به «قانون خدمات دیجیتال» اتحادیه اروپا بازمی‌گردد؛ قانونی که شرکت‌های بزرگ اینترنتی را موظف می‌کند محتوای آنلاین را پایش کرده و مطالب مضر را حذف کنند. ماسک این قوانین را نوعی سانسور می‌داند که به باور او، در ایالات متحده قابل قبول نیست.
برای رعایت انصاف، باید اشاره کرد که گاهی خود اروپا نیز اقداماتی انجام داده که به نفع ایلان ماسک تمام شده است. به عنوان مثال، در ماه اوت، تیری برتون، کمیسر وقت اتحادیه اروپا و مسئول اجرای «قانون خدمات دیجیتال» به‌صورت علنی ایلان ماسک را تهدید کرد و قوانین مربوط به انتشار اطلاعات نادرست را به او یادآور شد. این اقدام درست در آستانه مصاحبه زنده ماسک با دونالد ترامپ در شبکه ایکس صورت گرفت. پیام ضمنی این هشدار روشن بود: حتی یک نامزد ریاست‌جمهوری آمریکا نیز در خاک کشورش باید قوانین آزادی بیان اروپا را رعایت کند. این مداخله کم‌سابقه با واکنش تند ماسک همراه شد که با کلامی تند و ناسزا آن را پاسخ داد.
اما اوضاع از این هم پیچیده‌تر شد. جی. دی. ونس، که به‌عنوان یکی از چهره‌های کلیدی کمپین ترامپ شناخته می‌شود، به‌شدت از تصمیم برتون انتقاد کرد. او این اقدام را نشانه‌ای دانست که اروپا دیگر نمی‌تواند از دیدگاه آمریکا، شایستگی لازم برای یک اتحاد نظامی را داشته باشد. ونس در مصاحبه‌ای اظهار داشت: «اگر ناتو انتظار دارد که همچنان از حمایت ما برخوردار باشد، چرا ارزش‌های آمریکایی و آزادی بیان را رعایت نمی‌کند؟» به عبارت دیگر، او تلویحاً بیان کرد که اگر اروپا حاضر نباشد دیدگاه ایلان ماسک درباره مدیریت اینترنت را بپذیرد، لیتوانی باید خود به تنهایی با چالش‌هایش روبه‌رو شود.
تحقیقات اتحادیه اروپا درباره «ایکس»؛ جریمه میلیارد یورویی در انتظار ایلان ماسک؟
اتحادیه اروپا در سال گذشته تحقیقات رسمی‌ای را درباره پایبندی شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) به قانون خدمات دیجیتال آغاز کرد. این تحقیقات نشان داده است که این پلتفرم برخی از مقررات اتحادیه اروپا را نقض کرده است. ایلان ماسک، مالک «ایکس»، مقامات اروپایی را به تلاش برای اخاذی از او با پیشنهاد یک «توافق مخفیانه» متهم کرده است، هرچند هیچ مدرکی برای این ادعا ارائه نشده است. این تحقیقات به‌زودی به پایان می‌رسد و ممکن است به جریمه‌هایی نزدیک به یک میلیارد یورو منجر شود. در حوزه تجارت، اتحادیه اروپا تعرفه‌های اضافی بر خودرو‌های الکتریکی تولید شده در چین اعمال کرده است. با این حال، تسلا کمترین نرخ تعرفه وارداتی را در میان شرکت‌های تولیدکننده خودرو‌های الکتریکی دریافت کرده است.
حتی بدون حضور ایلان ماسک، نقش اروپا به‌عنوان تنظیم‌کننده جهانی به چالش کشیده شده است. «اثر بروکسل» که به‌طور غیرعمدی به وجود آمد، نشان‌دهنده تأثیر گسترده قوانین اتحادیه اروپا است. این قوانین، که نتیجه توافق میان کشور‌های مختلف عضو اتحادیه هستند، اغلب چنان جامع و عملی طراحی شده‌اند که کشور‌های خارج از اتحادیه نیز بدون تغییر از آنها الگوبرداری می‌کنند. با این حال، این سیستم در حاشیه‌های خود دچار فرسایش شده است.
قوانین جدید، چه در حوزه هوش مصنوعی و چه در زمینه حریم خصوصی داده‌ها، فشار زیادی بر غول‌های فناوری وارد می‌کنند—شرکت‌هایی که اروپا خود مالک هیچ‌یک از آنها نیست. این پرسش مطرح می‌شود که آیا اتحادیه اروپا توانایی آن را دارد که، برای مثال، به دلیل نقض قوانین ضدانحصار، خواستار تجزیه یک شرکت بزرگ فناوری شود؟ و اگر چنین اتفاقی بیفتد، واکنش ماسک و دوستان بانفوذ او در کاخ سفید به این اقدام چه خواهد بود؟
غول‌های فناوری در سیلیکون‌ولی عرضه برخی محصولات خود، مانند دستیار‌های هوش مصنوعی، را در بازار اروپا به تأخیر انداخته‌اند. به نظر می‌رسد هدف آنها ایجاد زمان بیشتر برای تطبیق با مقررات پیچیده اتحادیه اروپا است. پیام آنها آشکار است: سهم اروپا از تولید ناخالص داخلی جهانی در حال کاهش است و اگر قوانینش دردسرساز باشد، می‌توان بدون این بازار هم به کار ادامه داد. به نظر می‌رسد این پیام در حال تأثیرگذاری است. در ۱۲ نوامبر، «هنّا ویرکونن»، کمیسیونر جدید پیشنهادی اتحادیه اروپا برای نظارت بر فناوری، به پارلمان اروپا اعلام کرد که قوانین جدید «پاسخ همه مشکلات» نیستند و شاید سیاست‌هایی برای تقویت نوآوری ضروری باشد. این سخن چیزی شبیه به آن است که آقای ماسک ممکن بود بیان کند.
