دوره آموزش مجازی نوجوان و سواد خبری (پویش ملی مواجهه با اخبار جعلی) به همت مرکز سواد سازمان فضای مجازی سراج و آکادمی زیست پلاس ویژه معلمان، مربیان و فعالان فرهنگی۱۷ آبان ماه در پلتفرم جریان برگزار و از بسته تدریس با رویکرد آموزش همیارانه رونمایی شد.
آشنایی با سواد فضای مجازی، عناصر خبری، روایت و بازنمایی، ارزش‌های خبری، شایعات (دوگانه سرعت/صحت)، شش کلاه تفکر، اثر هاله‌ای و سوگیری شناختی عناوین ارائه شده در این دوره بود.
این دوره مجازی با حضور دکتر صالح اصغری، مدیر مرکز سواد فضای مجازی سازمان سراج، در بخش افتتاحیه شروع به کار کرد و با صحبت‌های این کارشناس حوزه سواد فضای مجازی پیرامون جزئیات این برنامه همراه شد. دکتر اصغری ضمن اشاره به سلسله دوره‌های برگزار شده پیرامون موضوع سواد فضای مجازی، کلیات این دوره را معرفی کرد و گفت: در رویدادهای گذشته بسته‌های متفاوتی را متناسب با مخاطبین طراحی کرده بودیم. به عنوان مثال برای گروه سنی کودکان مطالب متناسب با آنها در بحث آموزش سواد فضای مجازی ارائه شد و یا برای گروه اعضای هیأت علمی منابع مختلف دیگری ارائه کردیم. در این دوره هم بسته آموزشی متفاوت و جذابی تهیه شده که متناسب برای بازه سنی متوسطه اول و دوم است.
وی افزود: امروز برنامه‌ای که داریم ویژه‌ی تشریح سواد خبری برای نوجوانان است که فکر می‌کنم با توجه به آغاز سال تحصیلی و در فضای درسی آنها بسیار کارآمد و کمک‌کننده خواهد بود. این بسته آموزشی ویژگی‌های خاصی دارد و سرفصل‌های این دوره توسط اساتید ارائه و در پایان کاربرگ هریک از عناوین در کانال این دوره در پلتفرم جریان بارگذاری خواهد شد.
این کارشناس بیان کرد: زمانی که یک فرد به عنوان مدرس فضای مجازی با نوجوانان مواجه می‌شود باید بداند که آن نوجوان چه ویژگی‌هایی دارد و چرا سواد خبری برای این نوجوان مهم است. یکی از ویژگی‌های آنها این است که تفکر صفر و یکی دارند و تفکر نسبی را در زندگی روزمره دنبال نمی‌کنند. سواد خبری به آنها کمک خواهد کرد که بتوانند در مسائل اجتماعی، رسانه‌ای و سیاسی به تحلیل درست برسند.
مدیر مرکز سواد فضای مجازی سازمان سراج همچنین خاطر نشان کرد: موضوع دیگری که مهم است و ما باید آن را مد نظر قرار دهیم و مخاطب نوجوان را خاص می‌کند، این است که نوجوان متاثر از گروه‌های همسالان خود است. نوجوان از دوره کودکی که وابسته به پدر و مادر بوده عبور می‌کند و حالا علاوه بر آن، با دوستان خود نیز در ارتباط است. این ارتباط ممکن است در فضای مجازی یا در مدرسه باشد. بنابراین تحلیل‌های نوجوانان در مسائل روزمره خود یا موضوعات رسانه‌ای بسیار متاثر از دوستانش است. این خود می‌تواند محل اشکال باشد.
وی ادامه داد: از طرف دیگر یکی از ویژگی‌هایی که نوجوان دارد و به نظر می‌تواند در حوزه سواد خبری به آن پرداخته شود، نوسانات خلقی است. نوجوان به دلیل شرایط سنی، هیجانات خلقی خاصی را تجربه می‌کند؛ مثلا زود عصبانی می‌شود و یا زود استرس می‌گیرد. اخبار و رسانه‌ها در این بازه زمانی می‌تواند به آن ضریب دهد و در اینجا بحث سواد خبری برای نوجوان می‌تواند منجر به کمترشدن تاثیرات فضای احساسی دوران بلوغ بر تحلیل‌های او باشد.
این کارشناس مطرح کرد: در نهایت یکی دیگر از ویژگی‌های دوره نوجوانی، آرمان‌گرایی است که در مقابل آن حقیقت قرار دارد؛ اصطلاحا به آن سیلی حقیقت می‌گوییم. اینکه بخواهیم آرمان‌های خود را شاخصی برای ارزیابی مسائل قرار دهیم، خیلی راهگشا نیست. امر واقع شاخص‌های خاص خود را دارد و نوجوان با توجه به تفکرهای صفر و یکی که دارد، می‌خواهد همه چیز در حالت مطلوب خود قرار بگیرد.
اصغری تاکید کرد: نوجوان از این منظر می‌تواند مهم باشد که هویت او در حالت شکل‌گیری است. او عملا یک هویت منسجم و شکل‌گرفته‌ای ندارد و در این دوران تجربه‌های متفاوتی را پشت سر می‌گذارد. یکی از این تجربه‌ها، فضای رسانه‌ای است. شش عنصری که به آنها اشاره شد باید مدنظر قرار بگیرد و ضرورت ویژه‌ای دارد که ما بخواهیم به طور خاص به نوجوانان بپردازیم.
مدیر مرکز سواد فضای مجازی سازمان سراج توضیح داد: در این رویداد مجازی نزدیک به ۱۸۰ نفر از استان‌های مختلف حضور دارند و برنامه در دو بخش ارائه خواهد شد. این دوره به گونه‌ای طراحی شده که هم مباحث محتوایی و هم فرایندهای ارتباط موثر و خلاقانه و هنری ارتباط با نوجوان را پوشش می‌دهد. این بسته آموزشی که طراحی شده، مبتنی بر همین ایده ارائه شده است. انتظار ما از افرادی که در این برنامه شرکت می‌کنند این است که به امید خدا بتوانند در استان‌های خود یک هسته‌ای را به منظور ارتباط با مدارس، مساجد و نهادهایی که نوجوانان در آن حضور دارند، ایجاد کنند.
وی همچنین یادآور شد: از طرف دیگر ما شاهد هستیم که رژیم صهیونیستی در فلسطین و لبنان نوع خاصی از جنگ را جلو می‌برد. این جنگ فقط نظامی نیست و دشمن در حال بازی با افکار عمومی است و ظرفیت رسانه‌ای خود را نیز به میدان آورده است. امروز نوجوانان در معرض اخبار زیادی قرار دارند و ما هم در موقعیت خاصی قرار گرفته‌ایم. امید است این دوره به تحلیل شرایط روز میان نوجوانان کمک کند.
معرفی بسته یادگیری
محمدصادق جهانبخش، پس از جلسه‌ی افتتاحیه به معرفی بسته یادگیری پرداخت و یادآور شد که این بسته آموزشی برای کسانی که قصد دارند نوجوانان را با فضای خبر و رسانه آشنا کنند، یک سری الزامات و نکات به همراه دارد که در دوره به آنها پرداخته خواهد شد. جهانبخش تاکید کرد که مدل آموزش این بسته به شکل همیارانه است و این لازمه‌ی آموزش در آینده است که نگاه مهارت‌افزایی نیز در بخش‌های مختلفی از آن دیده شده است.
جهانبخش گفت: آموزش‌ها به‌گونه‌ای است که هر سرفصل حاوی کاربرگ‌هایی است که دانش‌آموزان با آن کاربرگ‌ها، به شکل عملی مباحث را درک خواهند کرد که البته هم به شکل فردی و هم گروهی انجام خواهد شد.
در ادامه‌ی صحبت‌های این کارشناس امکانات این بسته آموزشی به همراه دیگر جزئیات مرتبط با آن تشریح شد. گفتنی است این بسته آموزشی حاوی ۲۷۰ دقیقه محتوای ویدئویی آموزشی شامل ۹ درس است. کتابچه راهنما شامل طرح درس و کاربرگ‌های مورد نیاز و معرفی منابع کمک آموزشی از جمله کتاب‌ها، مقالات، یادداشت‌های علمی و فیلم‌های سینمایی، پاورپوینت آماده‌ی تدریس، اینفوگرافی اطلاعات محصول، محتوای چندرسانه‌ای شامل انواع مثال‌ها و نمونه‌های خبری و روش‌های راستی‌آزمایی آن ویژه استفاده‌ی مدرس برای سنین و گروه‌های مختلف مخاطب از جمله امکاناتی و ابزارهایی است که در این بسته آموزشی قرار دارد.
مخاطب میانی این بسته آموزشی نیز به گفته‌ی جهانبخش، معلمان، مربیان تربیتی، فعالان فرهنگی و رسانه‌ای و همچنین سایر علاقه‌مندان به نقش‌آفرینی‌های اجتماعی در حوزه کودک و نوجوان و مخاطبان نهایی آن، دانش‌آموزان مقاطع اول و دوم متوسطه و به صورت خاص پایه‌های هشتم الی یازدهم هستند.
ضرورت یادگیری سواد خبری برای نوجوانان
در این بخش از برنامه به این موضوع نیز اشاره شد که چرا یادگیری سواد خبری برای نوجوانان ضرورت دارد و مهم است. باتوجه به اینکه خبر یکی از جدی‌ترین پیام‌های رسانه‌ای است که این روزها در دسترس همه‌ی افراد در جوامع قرار گرفته، و از طرفی باتوجه به اینکه نسل جدید ما هم بیشتر در معرض این ابزارهاست، پس می‌توان اهمیت این مسئله را درک کرد که چرا امروز نوجوانان به آگاهی و اطلاع از سواد خبری احتیاج دارند.
خبرها واقعیات یک جامعه را بی‌طرفانه منعکس نمی‌کند و در افکار عمومی و ساخت اجتماعی نیز مداخله دارد. نوجوان باید به عنوان نسلی که آینده یک جامعه را می‌سازد بتواند در مواجهه با رسانه‌ها آگاه و فعال باشد و در فرایند گزینش و پالایش پیام‌های رسانه‌ای، به ویژه اخبار، نیازهای شناختی خود را تامین کند.
مقصود از یادگیری همیارانه
آقای صدرا فیروزمند در ادامه‌ی این برنامه و پس از معرفی برنامه یادگیری، به تشریح شیوه‌ی «آموزش همیارانه» پرداخت و گفت: در دوره آموزش مجازی نوجوانان و سواد خبری، به کارگیری شیوه‌ای که منجر به مهارت افزایی شود، اولویت دارد. از طرفی بحث و بررسی‌های تحلیلی برای مخاطبی که به تازگی دوران کودکی را پشت سر گذاشته و وارد دوران نوجوانی شده، اهمیتی نخواهد داشت. به همین منظور شیوه‌ی یادگیری همیارانه، مدلی از ارائه‌ی این بسته‌های آموزشی خواهد بود که در آن می‌بایست معلم به مشارکت دانش‌آموزان، مباحث را پیش ببرد. این شیوه ضریب یادگیری درون‌زا و کشف را از طریق فعالیت همیارانه در دانش‌آموزان افزایش خواهد داد.
پنج اصل در یادگیری به روش همیاری
در ادامه‌ی این بخش نیز به اصول پنج‌گانه‌ی یادگیری به روش همیاری پرداخته شد که این موارد عبارتند از:
اول. فضای همبستگی مثبت ایجاد شود که جنبه‌ی عملی و نتیجه‌ی آن قابل درک و شهود باشد.
دوم. ارتباط چهره به چهره زیاد باشد تا حس تشویق و ترغیب در دانش‌آموزان ایجاد شود.
سوم. هرشخص باید مسئولیت وظایفی که به او سپرده شده بپذیرد و این مسئولیت‌پذیری شخصی برای رسیدن به اهداف گروه باید کاملا قابل درک و شهود باشد.
چهارم. از مهارت‌های مرتبطین فردی و گروهی به طور مکرر استفاده شود.
پنجم. عملکرد گروه باید به منظور افزایش کارایی و بازدهی در آینده به طور مکرر و منظم ارزیابی شود.
عناوین و سرفصل‌های آموزشی
پس از مراسم افتتاحیه و معارفه‌ی بسته یادگیری و آموزش همیارانه، آقایان علی رضایی ولا، صدرا فیروزمند و محمدصادق جهانبخش طی برنامه‌هایی مجزا در این رویداد مجازی، به تشریح و تبیین عناوین و سرفصل‌های آموزشی ارائه شده و اهداف آموزشی هریک از این بخش‌ها پرداختند. گزیده‌ی این بحث و بررسی در ادامه مطرح شده است.
آشنایی با سواد خبری: یادگیری چیستی، اساس و اصول خبر و تشخیص فرایندهای تولید آن در این سرفصل مطرح شده است. درک نقاط ضعف سیستم ادراکی انسان در برابر محتوای خبری، ایجاد توجه نسبت به اهمیت فراگیری سواد خبری و کسب مهارت و همچنین شناسایی اخبار جعلی از اهداف مطرح‌شده برای این عنوان درسی است.
عناصر خبر: شناسایی اجزای یک خبر، راه مناسبی برای تشخیص اصالت آن خواهد بود. آموزش این عنوان نیز به همین منظور صورت می‌گیرد تا مخاطب مبحث، از طریق آشنایی با عناصر خبر، دقت خود را در مواجهه با اخبار جعلی افزایش دهد و همچنین تفاوت خبر و نظر را تشخیص دهد.
روایت و بازنمایی: در نشر و پوشش خبری، چه هنگامی که ما خودمان قصد توزیع آن را داریم و چه هنگامی که طرف دیگری این کار را انجام داده است، رعایت برخی نکات در روایت و بازنشر آن الزامی است. این مبحث با تشریح این نکات مهم، به کسب مهارت تحلیل اخبار از طریق آشنایی با مفهوم بازنمایی در پوشش خبر و همچنین درک عملی مهندسی‌شدن خبر می‌انجامد.
دربانی خبر: اساتید این سرفصل با آشناکردن مخاطب با مفهوم دربانی خبر، قصد دارند تا به ایجاد توجه نسبت به پوشش یا عدم پوشش اخبار از رسانه‌ها اقدام کنند. همچنین ایجاد حساسیت نسبت به تشخیص جهت‌گیری رسانه در مواجهه با شیوه پوشش خبری آن از دیگر اهداف ارائه‌ی این مبحث است.
ارزش‌های خبری: این سرفصل با سازمان‌دهی اذهان و افکار مخاطب خبرها، یعنی گروه نوجوانان جامعه، سعی دارد تا یک نظام اولویت‌بندی در افراد هنگام مواجهه با اخبار ایجاد کند. تنظیم رژیم مصرف خبر از طریق آشنایی با دسته‌بندی رسانه‌ها بر اساس ارزش‌های خبری و همچنین پرهیز از مواجهه با اخبار زرد از طریق ایجاد نظام رتبه‌بندی ذهنی ارزش خبر از اهداف یادگیری مبحث «ارزش‌های خبری» است.
شایعات (سرعت/صحت): بحث داغ شایعات که همواره ادامه‌دار است و تقریبا آثار سوء آن بر همگان آشکار گشته، در سرفصل ششم این بسته یادگیری به نوجوانان ارائه شد. پس از تدریس این مبحث، نوجوان به طور عملی با چگونگی شکل‌گیری شایعات آشنا خواهد شد. دیگر هدف ارائه‌ی این مبحث، ترجیح دادن ارزش خبری صحت بر سرعت در مواجهات خبری بعدی است.
شش کلاه تفکر: شیوه‌ی «شش کلاه تفکر» یکی از روش‌های خلاقانه‌ی حل مسئله است که هدف از ارائه‌ی آن در بسته یادگیری سواد خبری نوجوانان، کسب مهارت مواجهه چندوجهی با موضوعات خبری و شناسایی اخبار جعلی یا دارای سوگیری از طریق تقویت تحلیل منطقی و کاهش مواجهه احساسی با خبر است.
اثر هاله‌ای: این عنوان که در واقع نام مفهومی است که به موجب آن سنجشگر تمایل به تأثیرپذیری بر اساس قضاوت‌های قبلی مبتنی بر شخصیت یا کارایی داشته باشد، در هشتمین سرفصل این بسته ارائه شد و انتظار می‌رود اهدافی چون آشنایی با سوگیری شناختی اثر هاله‌ای، چگونگی شکل‌گیری آن و اثر آن بر قضاوت‌های روزمره زندگی و همچنین درک اثر سوگیری هاله‌ای عناصر ظاهری فرم انتقال خبر بر قضاوت مخاطب درباره‌ی محتوای خبر، پس از ارائه‌ی آن به نتیجه برسد.
سوگیری شناختی: در نهایت در سرفصل نهم که آخرین مبحث ارائه‌شده در این بسته است، سوگیری‌های شناختی موثر در درک خبر مطرح شد که نگاه شکاکیت در قضاوت نسبت به اخبار تقویت خواهد شد.
دوره آموزش مجازی نوجوان و سواد خبری پس از طرح مباحث مطرح‌شده در بسته‌ی یادگیری، در نهایت با طرح پرسش و پاسخ و تعامل میان شرکت‌کنندگان و کارشناسان حاضر در جلسه ادامه داشت. بخش آخر این دوره نیز به آزمون ارزشیابی اختصاص یافت. لازم به ذکر است شرکت‌کنندگان در این دوره از گواهی حضور بهره‌مند خواهند شد.
