از زمان آغاز روی کار آمدن دولت طالبان در سال ۲۰۲۱ تاکنون، بسیاری از اتباع افغانستانی به کشورهای ایران، پاکستان و برخی کشورهای اروپایی گسیل شده‌اند، اتباعی که نه آموزش شهروندی کشور مقصد را دیده‌اند و نه مدارک هویتی دال بر مشخص‌بودن هویتشان دارند و همین موجب شده تا دولت‌ها برای اخراج این افراد غیرمجاز بیش‌ازپیش مصمم شوند.
تعریفی از تابعیت
برای بررسی مسئله تابعیت و رد مرز و اخراج اتباع غیرایرانی از مرزهای کشور نیاز است در نگاه نخست تابعیت را تعریف و در گام‌های بعدی حقوق شهروندان اتباع و قوانینی که باید رعایت کنند را بررسی کرد.
برای بررسی معنای تابعیت در زبان فارسی علاوه بر واژه‌شناسی باید نیم‌نگاهی هم به تاریخ بیندازیم، این واژه در فارسی، واژه تابعیت و مشتقات آن تا قرن دوازدهم فقط به معنای لغوی آن به کار می‌رفت و از مردم ایران، حتی در روابط خارجی، با عنوان «رعایای ایران» یاد می‌شد که بیش‌تر اصطلاحی بود مربوط به حقوق داخلی و رابطه دولت و مردم، به‌ویژه در مفهوم گذشته دولت.
به چه کسانی اتباع غیرمجاز می‌گویند؟
از نظر متولیان امر مهاجرت در ایران، هر تبعه خارجی که از طریق مرزها وارد کشور ایران شده باشد، هیچ مجوزی از استانداری‌ها نداشته باشد و فاقد گذرنامه هم باشد، جز اتباع غیرمجاز به شمار می‌رود و باید به کشور خودش بازگردانده و یا رد مرز شود.
قانون برخورد با اتباع غیرمجاز چه می‌گوید؟
قوانین در ایران می‌گویند اتباعی که درخواست ورود و خروج را به ایران دارند باید از طریق کنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران، در کشور مبدأ و ارائه گذرنامه و یا مدارک هویتی معتبر از طرف دولت متبوع اقدام به دریافت روادید کنند. اما اگر کسانی این مسیر را طی نکنند و یا بعضاً اقدامات آن‌ها بر خلاف قوانین جاری کشور باشد می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد. همین قوانین موجود کشور اشاره دارند اخراج، اقامت اجباری، حبس در انتظار اتباع غیرمجاز خواهد بود.
بر اساس ماده ۱۱ قانون ورود و اقامت اتباع خارجه سال ۱۳۱۰، برای بیگانگانی که ورود غیرقانونی به ایران داشته باشند، مجازات اخراج را در نظر گرفته می‌شود.
به کارگیری اتباع غیرمجاز ممنوع!
بر اساس مواد ۱۲۰ تا ۱۲۹ قانون کار ایران، اتباع بیگانه در صورتی می‌توانند در ایران مشغول به کار شوند که روادید ورود با حق کار مشخص داشته باشند و بر اساس قوانین و آئین‌نامه‌های مربوطه، پروانه کار work permit دریافت کنند؛ ازاین‌رو بدون وجود این دو شرط، کار اتباع بیگانه، غیرمجاز و غیرقانونی شناخته می‌شود.
همچنین مطابق ماده ۱۸۱ قانون کار، کارفرمایانی که اتباع بیگانه بدون پروانه کار را به کار گیرند باید بپذیرند در مواردی که پروانه کار یا با پروانه کار منقضی شده به کار بگیرند یا اتباع بیگانه را در کاری غیر از آنچه در پروانه کار آن‌ها قید شده است، بپذیرند یا در مواردی که رابطه استخدامی تبعه بیگانه با کارفرما قطع می‌شود، مراتب را به وزارت کار و امور اجتماعی اعلام نکنند، به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۱۸۰ روز محکوم می‌شوند.
چندمیلیون اتباع افغانستانی در ایران زندگی می‌کند؟
در طول سال‌های اخیر، ایران بیشترین نرخ مهاجرپذیری از آوارگان را در بین کشورهای منطقه داشته و سال‌های متمادی با اتباعی که مسیر قانونی را برای اقامت در ایران در پیش گرفته‌اند، رسم مهمان‌نوازی را به جا آورده است. بر اساس گفته عبدالله مبینی رئیس سازمان ملی مهاجرت در بهمن ۱۴۰۲، تعداد اتباع مجاز در کشور را سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر با ملیت‌های مختلف (۹۰درصد افغانستانی) اعلام کرد که دارای کارت شناسایی و هویتی هستند.
